مراقب باش رفتارت زیر ذره بین است

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: تحليل رفتار متقابل يک تئوري روان‌شناسي است که توسط دکتر اريک برن در سال 1950 ميلادي ارائه گرديد و به لحاظ کاربرد آن در حل مشکلات احساسي و رفتاري، مورد قبول جامعه روان‌شناسي قرار گرفته و تدريجاً در زمينه‌هاي مشاوره، روان‌‌كاوي، گروه‌ درماني، مديريت، جامعه‌شناسي، توسعه سازماني و آموزش، نظريه‌هاي جديدي ارايه نموده و گسترش پيدا کرده است.

تاريخچه ابهام و پيچيدگي در مفاهيم، تخصصي بودن و زمان طولاني درمان در ديگر روشهاي روان درماني باعث شد تا تحليل رفتار متقابل با مفاهيم اساسي و واژه‌هاي ساده سريعاً جايگزين روشهاي روان درماني قديمي گرديد. به همين جهت تحليل رفتار متقابل عموميت يافته و هر جا که انسانها حضور داشته و با يکديگر ايجاد رابطه مي‌نمودند کاربرد عملي پيدا کرد و ابزاري براي تغيير و حل مشکلات قرارگرفت. تحليل رفتار يک مکتب علمي کاربردي مي‌باشد که در آن از به کار بردن مفاهيم پيچيده اجتناب شده است و نظريات آن به صورتي مطرح شده‌اند که به راحتي مي‌توان آنها را مشاهده و تجربه نمود.

در تحليل رفتار نقش محيط و ارتباط اجتماعي از اهميت فراواني برخوردار است. با اين حال نهايتاً افراد خود مسئول زندگي و رفتار خود هستند و فرد بايد اين مسئوليت را پذيرا باشد و به نقش خود در زندگي بيشتر از هر عامل ديگري توجه نمايد. تحليل رفتار به روابط و مشکلات دروني شخص و رابطه انسان‌ها با يکديگر توجه خاصي دارد و اعتقاد بر اين است که اگر افراد با يكديگر روابط سالم، صميمانه و صادقانه داشته باشند و آن را جايگزين روابط مخرب، منفي و تحقير‌آميز نمايند، قادر خواهند بود که از فشار‌هاي رواني خود و ديگران بکاهند و از زندگي لذت بيشتري ببرند.

تحليل رفتار متقابل در عين سادگي اين توانايي را دارد تا افکار و احساسات پيچيده، سردرگم و پريشان شخص را سامان بخشد تا فرد با تفکيک و سازماندهي افکار و احساسات، شناخت بهتري از خود به دست آورد و در نتيجه با آگاهي بيشتر به نقاط ضعف و قدرت خود، رفتارهاي سالم و سازنده‌اي را اختيار نمايند، انسان را توانمند مي‌سازد که در بحرانهاي روحي- رواني خود قادر به تجزيه و تحليل مشکل و حل آن باشد. همچنين تحليل رفتار متقابل اين امکان را فراهم مي‌آورد که ساختار شخصيت را به صورت نمودارهاي شخصيتي ترسيم نمايد، به طوري‌که هر فرد آشنا با اين روش با ديدن نمودار مي‌تواند به ساختار شخصيتي و روابط متقابل فردي که نمودار آن ثبت شده پي‌ببرد.

امروزه متخصصان تحليل رفتار متقابل مي‌توانند ادعا کنند که با استفاده از روشهاي کاربردي و زبان تازه‌اي که براي روان‌شناسي ابداع شده دامنه آن به علوم اجتماعي، آموزشي، مديريت منابع انساني، ساختارهاي سازماني، روانکاوي و گروه درماني کشيده شده است. بدين ترتيب پويايي تئوري تحليل رفتار آن را متمايز از ديگر مکاتب قرار داده است.

اساس نظريه اوليه تحليل رفتار متقابل، بر پايه حالتهاي شخصيتي ارائه گرديده، اريك برن اين حالت‌هاي شخصيتي را در سه بخش «والد»، «بالغ» و «كودك» معرفي نمود كه شامل نوعي نظام به هم پيوسته فكر كردن، احساس كردن و رفتار كردن است.

اگر به رفتار خود توجه و مکالمات دروني خود را تحليل كنيم، متوجه مي‌شويم که ما داراي سه گونه عمل و رفتار مي‌باشيم. اين سه نوع عملکرد در حالت چهره، نوع نگاه کردن، صدا، محتواي کلام و ساير جنبه‌هاي رفتار بروز مي‌‌نمايد. براي درک اين سه حالت رفتاري به مثال زير توجه کنيد:

اگر به فردي که در حال ديدن مسابقه فوتبال است نگاه کنيم متوجه مي‌شويم زماني که تيم مورد علاقه او به پيروزي دست مي‌يابد هيجان‌زده فرياد مي‌کشد و بدون توجه به موقعيت اجتماعي و زمان و مکان به هيجان مي‌آيد. وي کاملاً مانند يک کودک، احساسات و رفتارهاي هيجان‌انگيز نشان مي‌دهد که آن را در تحليل رفتار حالت شخصيتي «کودک» مي‌خوانيم. وقتي که بازيکن تيم مورد علاقه او با حرکتي اشتباه باعث شکست خود و پيروزي تيم مقابل مي‌شود وي با مشتهاي گره کرده به انتقاد، اعتراض و سرزنش بر‌مي‌خيزد، در تحليل رفتار به چنين حالتي «والد» گفته مي‌شود و زماني که در ارزيابي منطقي به عملکرد و نحوه ارتباط گروهي بازيکنان پرداخته و چيدمان تيم‌ها را تحليل مي‌نمايد آن را حالت شخصيتي «بالغ» مي‌ناميم. براي آن كه به تفاوت سه بخش شخصيت در انسان‌ها پي ببريد به مثال ديگري مي‌پردازيم كه در آن هر فردي از يك بخش از شخصيت خود نسبت به وقايع واكنش خاصي نشان مي‌دهد. حتماً تا به حال ديده‌ايد كه در برابر حادثه‌اي واحد افراد واكنشهاي مختلفي نشان مي‌دهند. مثلاً در برنامه‌هاي تلويزيوني "دوربين مخفي" شاهد بوده‌ايم كه افراد در برابر يك موضوع برخوردهاي متفاوتي دارند، كه مي‌توان آنها را به طور كلي به سه دسته تقسيم كرد:

1.‌ بعضي افراد عصباني شده و سرزنش مي‌كنند و برخي افراد ديگر شروع به واكنشهايي مثل كمك و حمايت مي‌نمايند، هر دو گروه با بخش «والد» خود وارد رابطه مي‌شوند.

2‌. افرادي هم هستند كه مسئله مطرح شده در "دوربين مخفي" را به دقت بررسي مي‌نمايند و به آن فكر مي‌كنند يـعني از بـخش «بالغ» خود وارد ماجرا مي‌شوند.

3‌. برخي افراد آن را شوخي و تفريح تلقي كرده و با خنديدن و گاه با تعجب و يا ترس واكنش نشان مي‌دهند يعني از بخش «كودك» شخصيت خود پاسخ داده‌اند.

پس در ساختار شخصيت هر فردي سه بخش «والد» ، «بالغ» و «کودک» وجود دارد که با توجه به لزوم ارتباط دروني يا بيروني در هر زمان فقط يکي از سه‌بخش شخصيتما کنش‌و واکنش نشان‌داده و رفتار مي‌نمايد. البته مواقعي پيش مي‌آيد که در يک واحد زماني دو و يا هر سه حالت ‌شخصيت ما در‌حال کنش يا واکنش قرار‌گيرد. به مثالهاي زير توجه کنيد:

1. فعال بودن يک حالت: «کودک» درون احـساس ترس مي‌کند و رفتار بيروني و اجتماعي نيز نشان‌دهنده ترس است و ارتباط کلامي «کودک» هم بيانگر ترس مي‌باشد.

2. فعال بودن دو حالت: «بالغ» تحليل و بررسي دروني انجام مي‌دهد ولي رابطه اجتماعي و کلامي نشانگر «والد» است.

3. فعال بودن سه حالت: «کودک» احساس ترس دارد اما «والد» با مشت گره کرده حکم صادر مي‌کند و «بالغ» به صـورت کلامي عمل مي‌نمايد.

تحليل ساختار شخصيت به معني بررسي ساختار حالات شخصيت و رفتارهاي انسان است که به صورت احساسي، رفتاري و کلامي بروز مي‌نمايد. اغلب اوقات اين بخش‌ها با هم توافق ندارند و احساس مي‌کنيد که بخشي از شما خواسته‌اي دارد که با خواسته‌هاي بخش ديگر همخواني ندارد. به اين ترتيب سه حالت شخصيتي به صورت زير تقسيم بندي و ترسيم مي‌گردد که در شکل 1 به نمايش در آمده است و در فصل بعدي هر يک از آنها جداگانه تحليل، بررسي وتوضيح داده خواهد شد.

والد--------------------------------------------------------

1. حالت نفساني يا شخصيتي «والد» نمودار ساختار شخصيت

بالغ -----------------------------------------------------

2. حالت نفساني يا شخصيتي «بالغ»

كودك ---------------------------------------------------

3. حالت نفساني يا شخصيتي «کودک»

در مرحله دوم و در تكامل نظريه، تحليل رفتار متقابل يعني رابطه بين افراد مورد توجه و بررسي قرار گرفت و براساس واكنشهاي همزمان رواني و اجتماعي و تبادل رابطه‌هاي متقابل طبقه بندي و ارائه گرديد.

در مرحله سوم با مشاهده رابطه‌هاي پنهان و دو سطحي در ارتباط‌هاي متقابل، بازي‌هاي رواني كه بين افراد در جريان است كشف گرديد و پيش بيني نتيجه نهايي اين گونه بازي‌هاي رواني مشخص و تعريف شد.

چهارمين مرحله رشد و تكميل نظريه تحليل رفتار متقابل، تحليل زندگي نامه يا نمايش‌نامه زندگي است كه به بازي‌هاي رواني مشابهي كه مردم بارها آن را تكرار مي‌كنند مي‌پردازد. اين طرح كلي، شيوه زندگي افراد را تعيين مي‌نمايد و ساختار نمايش‌نامه زندگي هر کس را مشخص مي‌کند.

با دستيابي به نظريه تحليل رفتار متقابل مي‌توان به شناخت مشكلاتي كه در افراد موجب عدم تعادل در ساختار شخصيت و ارتباط با ديگران و تكرار بازي‌هاي رواني و نمايش‌نامه زندگي مي‌گردد دست يافت و راه كارهاي تغيير و درمان آنها را كشف و ارايه نمود.

درمانگرهاي نوگرا در تحليل رفتار متقابل، با ارايه نظريه‌ها و روش‌هاي جديد و اقتباس از نظريه‌هاي ديگر، به نوعي مكتب رواني درماني اقتضايي دست يافتند كه در درمان و تغيير رفتار بسيار مؤثر و كار آمد بوده است.

اصلي‌ترين كاربرد تحليل رفتار متقابل در انسان‌ها، ايجاد شناخت رفتاري، احساسي و ذهني است كه سه جنبه مهم شخصيت است. با كمك تحليل رفتار و به منظور كسب معرفت از شخصيت بالقوه و كشف جايگاه واقعي خويشتن، تغيير در ساختار شخصيتي كاملاً امكان پذير مي‌گردد.

در تحليل رفتار هرتغيير رفتاري يا احساسي در مرحله اول با بينش منطقي شروع مي‌گردد كه در واقع شناخت مجموعه نقاط ضعف و قوت رفتار، تفكر و يا احساس فرد است و پس از پذيرش منطقي آن، توسط حالت‌هاي شخصيتي، درك احساسي جهت تغيير نهايي حاصل مي‌شود. مهم‌ترين عوامل كمك كننده براي قبول و پذيرش تغيير در نظريه تحليل رفتار متقابل شفاف بودن، عامل بودن؛ و انعقاد قرار داد براي تغيير در خويشتن است كه قرار داد توسط خود درمان جو و يا بين او و درمانگر تعيين مي‌شود.

تغيير و مراحل آن

برخي افراد از خصوصيات و ويژگي‌هايي که دارند و يا از آنچه که هستند، ناراضي بوده و تمايل دارند از شخصيتي که در حال حاضر هستند به سمت آنچه که در آرزوي آن مي‌باشند، حرکت کنند؛ يعني تغيير خود واقعي به خود ‌ايده‌ال. آنان به دنبال رشد و پرورش شخصيتي جديد از خود مي‌باشند و مسؤوليت تغيير در رابطه بــا خود و ديگران را پذيرفته‌اند. البته تغيير به دليل برهم زدن نظم قبلي در شيوه‌هاي رفتاري و تا ايجاد نظمي جديد براي آن، فرايندي سخت و تا حدودي پيچيده است؛ اما اگر تمام مراحل آن به درستي طي شود، آن گاه لذت ناشي از نتيجه، پذيرش سختي آن را ميسر مي‌سازد. ايجاد تغيير در فرايندي کاربردي طي شش مرحله انجام مي‌پذيرد.

1- مرحله آگاهي

آگاهي از وجود مشکل: افرادي که تصميم به تغيير گرفته‌اند به زمان و اطلاعات نياز دارند تا بتوانند از منابع اطلاعاتي براي تشخيص دقيق مشكل خود استفاده کرده و در طول زماني مناسب تغييرات مطلوب را در خود ايجاد نمايند. اين مرحله يکي از مهم‌ترين مراحل تغيير است و اگر به درستي به آن پرداخته شود، مسير را هموار خواهد ساخت.

2- مرحله انکار

انسان در ابتداي تغيير و علي‌رغم آگاهي بر مسئله و اهميت حل آن، در برابر تغيير مقاومت مي‌نمايد. فردي که تشخيص مي‌دهد بايد خود را پرورش دهد و تغيير کند، براي اين تغيير شهامت مي‌خواهد که ممکن است در ابتدا کمي ضعيف بوده و به انگيزه‌هاي دروني قوي نياز باشد بنابراين به دليل نداشتن اين شهامت، نياز به تغيير را انكار مي‌كند.

3- مرحله ناکامي

پس از مرحله انکار، وسوسه‌هايي در برابر تغيير، ما را برآن مي‌دارد که از تغيير صرف‌نظر کرده و از آن بپرهيزيم و شايد احساس ناکامي آخرين وسوسه‌اي باشد که عادت‌هاي گذشته را پايدار نگاه مي‌دارد. در اين مرحله شخص ضرورت تغيير را احساس مي‌كند اما معتقد است كه ديگر دير شده و فايده‌اي ندارد، بنابراين احساس ناكامي مي‌نمايد. اما فردي که با قدرت بخشيدن به انگيزه‌هاي دروني و ياد آوري آنها، به تغييرات خود پايبند است در نهايت اين مرحله را نيز پشت‌ سر خواهد گذاشت.

4- مرحله پذيرش

افرادي که در فرايند تغيير خويش به اين مرحله مي‌رسند در واقع موقعيت جديد خود را پذيرفته و آمادگي لازم براي گرفتن راهنمايي و شيوه‌هاي تغيير را به دست آورده‌اند و قادر هستند برنامه تغييرات خود را دنبال کنند. در اين زمان فرد آمادگي ورود به مرحله بعد يعني اجراي برنامه ريزي و کسب توانايي‌هاي جديد را دارد.

5- مرحله کسب مهارت

آنچه که لازمه فرايند تغيير است جايگزيني افکار، احساسات و رفتارهاي جديد با افکار، احساسات و رفتارهاي ناکارآمد گذشته است که در واقع نوعي کسب توانايي و مهارت محسوب مي‌شود؛ كه اين توانايي در ايجاد رابطه با خود و يا ديگران كمك كننده است.

6- مرحله کسب نتيجه

تمرين و کسب مهارت تا احراز نتيجه: پس از مرحله کسب توانايي و مهارت در شناخت و بيان افکار، احساسات و اصلاح رفتار، با تمرين و ممارست در زمينه‌هايي که فرد نيازمند مهارت جديد در آن است، مي‌توان به تغييري پايدار دست يافت و به وسيله تثبيت در موقعيت جديد خود به نتيجه مورد نظر رسيد و فرايند تغيير را به طور کامل طي نمود.

نظريه تحليل رفتار متقابل به دليل کاربردي بودن در ايجاد تغييراتي که افراد به آنها مايل هستند، در شمار معدود نظرياتي است که فرايند تغيير را نه تنها امکان پذير بلکه لـــذت‌بخش مي‌نمايد. اين نظريه با توجه به نزديکي بسيار زياد به زندگي واقعي انسان‌ها روش‌هايي عملي و کارآمد در اختيار افراد علاقـمند به تغيير قرار مي‌دهد.

انواع تغييرات

تغييراتي كه در افراد پيش مي‌آيند به دو گروه تقسيم مي شوند: تغييرات آني و تغييرات تدريجي. تغييرات آني آن دسته از تغييراتي هستند كه شخص به محض دريافت پيام‌هاي سه‌گانه (احساسي، رفتاري، كلامي) و توجه به مشكل، از لزوم تغيير در خود آگاه مي‌شود و در همان زمان آن را اعمال مي‌كند اما بخشي از تغييرات به زمان بيشتري نياز دارند و به صورت تدريجي با كاركردن روي بينش منطقي، سپس درك احساسي و در اثر تكرار و تمرين به صورت عملكردي جديد در خواهند آمد.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 346]