جهان - فراز و فرود كشمير

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: جهان - فراز و فرود كشمير

جهان - فراز و فرود كشمير

ترجمه:محمدحسين باقي:اين خطه چون محل سكونت طايفه «كش»‌ها يا «كاش»‌ها بوده نام كشمير به خود گرفته است. مساحت اين منطقه حدود 5120 كيلومتر مربع است و بالغ بر يك و نيم ميليون نفر جمعيت دارد. اين منطقه امروزه صحنه درگيري و كشاكش ميان فعالان سياسي كشميري، جدائي‌طلبان كشميري و البته بنيادگرايان اسلامي با نظاميان هندي است. در زير ابتدا نگاهي داريم به تاريخ مختصر كشمير در طول تاريخ و سپس هفت راه‌حل براي حل بحران كشمير پيشنهاد شده است.

كشمير در درازناي تاريخ
پيش از ظهور اسلام در اين سرزمين، آيين‌هاي بودايي، برهمني و هندويي در اين سرزمين ريشه داشته است اما با ورود اسلام به اين خطه، آيين‌هاي ديگر رونق خود را از دست دادند و اسلام به عنوان دين غالب مردم منطقه پذيرفته شد. وجود حكومت‌هاي اسلامي در اين سرزمين و جذابيت‌هاي فرهنگي كه براي اهل علم و ادب فراهم مي‌ساخت به تدريج زمينه مهاجرت بسياري از انديشمندان، ادبا، شعرا و بسياري ديگر از فرهيختگان جامعه ايراني به اين منطقه را فراهم آورد. در پرتو نفوذ ايرانيان بود كه زبان فارسي در اين منطقه به زباني رسمي تبديل شد و به عبارت بهتر به زبان علم و فرهنگ و ادب بدل شد. آثار فراواني از سوي بزرگان علمي كشمير ( و به تبع آن شبه قاره) در حوزه‌هاي عرفان و تصوف، شعر و ادب، تاريخ‌نگاري و غيره به يادگار ماند. نكته ديگر آنكه اسلام براي اولين‌بار از سوي يك ايراني به نام «ميرسيدعلي همداني» به اين خطه وارد شد كه مزار او در سرينيگر زيارتگاه خاص و عام است. به دليل ارادتي كه مردم اين منطقه به او داشتند بارگاه وي را «كعبه ثاني» ناميدند. اينگونه است كه كشمير در تاريخ دوره اسلامي خود ميراث‌دار فرهنگ و ادب پارسي شد و به «ايران كوچك» نامبردار شد چراكه ويژگي‌هاي فرهنگي، تاريخي، زباني و البته طبيعي ميان «ايران بزرگ» و «ايران كوچك»، كشمير را شايسته چنين عنواني مي‌كرد.
نگارنده خود شاهد بود كه بسياري از كشميري‌ها همچنان با ديده حسرت به گذشته تاريخي خود مي‌نگرند. اينان آشنايي بسياري با شعر، فرهنگ و تمدن ايراني دارند به‌گونه‌اي كه يكي از دوستان كشميري مي‌گفت «ما در اوان كودكي و ورود به مدرسه گلستان و بوستان سعدي، ديوان مولانا و ديوان حافظ را مي‌خوانديم هر چند كه اين سنت نيكو طي ساليان اخير به فراموشي سپرده شده است». در هر حال با وجود گذشت سال‌ها از كنار زده شدن زبان فارسي در شبه قاره و جايگزين شدن زبان انگليسي اما عشق به زبان، فرهنگ و ادب فارسي همچنان در روح و جان مردم اين سرزمين به چشم مي‌خورد هر چند كه فرصت ابراز نمي‌يابد. از سال 1947 بدين‌سو كشمير دو پاره شد و تاكنون همچنان دوپاره مانده است. بخشي از آن تحت كنترل هند و پاره ديگر تحت كنترل پاكستان اداره مي‌شود و گاه‌گاهي نيز صحنه نبرد ميان نيروهاي دولتي طرفين با شبه‌نظاميان اسلام‌گراست. بي‌بي‌سي در گزارشي به بررسي وضعيت كشمير پرداخته و 7 راه‌حل براي حل بحران كشمير ارائه مي‌دهد كه در ذيل از نظر خوانندگان مي‌گذرد.
سناريوي اول: حفظ وضع موجود
كشمير بيش از 50 سال است كه به محل مورد نزاع ميان پاكستان و هند تبديل شده است. امروزه خط مرزي اين منطقه را ميان اين دو كشور تقسيم كرده است. امروزه هند در صدد است كه وضع فعلي را رسميت بخشيده و آن را به عنوان مرز بين‌المللي بشناساند. اما مسوولان پاكستان و فعالان كشميري چنين طرحي را رد مي‌كنند چراكه هر دو طرف خواهان كنترل بيشتري بر كشمير است.
در سال‌هاي 1948- 1947 اولين جنگ ميان هند و پاكستان بر سر جامو و كشمير در گرفت. تحت نظارت سازمان ملل آنها بر سر آتش‌بس در مورد اين منطقه موافقت كردند. موافقتي كه بر اساس آن يك سوم اين منطقه - كه شامل آنچه پاكستان جامو و كشمير آزاد مي‌نامد به علاوه مناطق شمالي تحت اداره پاكستان- تحت كنترل پاكستان قرار گرفت و دو سوم ديگر جامو، لاداخ و دره كشمير تحت اداره هندوستان قرار گرفت. در سال 1972 طبق شرايط توافقنامه «سيملا» خط آتش‌بس، خط كنترل نام گرفت.
هر چند هند معتقد است كه كل ايالت كشمير متعلق به اين كشور است اما خط كنترل را به مثابه مرز بين‌المللي با اندك تغييراتي پذيرفته است. آمريكا و انگلستان نيز حامي تبديل خط كنترل به عنوان مرز شناخته شده بين‌المللي هستند. اما پاكستان پذيرش خط كنترل به عنوان مرز را دائما رد كرده و مخالف اين است كه دره كشمير كه اكثريتي مسلمان دارد بخشي از هند باقي بماند. همچنين رسميت بخشيدن به وضع موجود ملاحظات آن دسته از كشميري‌هايي كه از سال 1989 براي استقلال بخش يا تمامي اين منطقه مبارزه كرده‌اند را در نظر نمي‌گيرد.
سناريوي دوم: الحاق كشمير به پاكستان
پاكستان هميشه از اين نظر به عنوان بهترين روش حل بحران ياد كرده است. نظر جمعيت اكثرا مسلمان كشمير اين است كه در صورت همه‌پرسي، راي به نفع الحاق به پاكستان خواهند داد. در هر حال، همه‌پرسي در منطقه‌اي كه متشكل از افرادي است كه به لحاظ فرهنگي، مذهبي و قومي متفاوت هستند مي‌تواند همچنان اقليت‌هايي را ناراضي نگاه دارد. هندي‌هاي جامو و بودايي‌هاي لاداك هيچ تمايلي به الحاق به پاكستان نشان نداده‌اند و به چنين كاري اعتراض خواهند كرد.
در سال 1947 هند و پاكستان موافقت كردند كه در مورد ميزان وفاداري ايالت جامو و كشمير به هر يك از اين دو دولت به همه‌پرسي رجوع كنند. اگر اكثريت به نفع‌الحاق به پاكستان راي دادند كل اين منطقه بخشي از پاكستان خواهد شد. به نظر مي‌رسد كه اين ديگر گزينه‌اي مطرح نيست. همچنين همه‌پرسي‌اي كه گزينه اتحاد با پاكستان يا هند را مطرح مي‌سازد جنبش استقلال در اين منطقه را كه از سال 1989 تاكنون از سوي فعالان نظامي و سياسي مورد حمايت بود ناديده مي‌گيرد. هند نيز از آن زمان ايده رجوع به همه‌پرسي به عنوان ابزار حل منازعه كشمير را نفي كرده است. در عوض دولت هند استدلال مي‌كند مردم حق خودمختاري خود را با مشاركت در انتخابات اين ايالت اعمال كرده‌اند. درهر حال درخواست همه‌پرسي- چنانكه درسال 1947 از سوي لرد مونباتن پيشنهاد شد و از سوي شوراي امنيت سازمان ملل نيز مورد استقبال قرار گرفت ـ همچنان در نزد برخي به عنوان روشي تلقي مي‌شود كه به كشميري‌ها اجازه اعمال حق خودمختاري را مي‌دهد.
سناريوي سوم: الحاق كشمير به هند
چنين راه‌حلي بعيد است كه ثبات را براي منطقه به ارمغان بياورد چراكه ساكنان مسلمان جامو و كشمير تحت كنترل پاكستان- از جمله مناطق شمالي- تمايلي به الحاق به هند نشان نداده‌اند.
در سال 1947 مهاراجه جامو و كشمير موافقت كرد كه اين ايالت بخشي از هند شود. سپس هند و پاكستان بر برقراري يك همه‌پرسي موافقت كردند ؛ همه‌پرسي‌اي كه به راي شهروندان كشميري در خصوص الحاق به هر يك از دو دولت هند يا پاكستان احترام مي‌گذاشت. دولت هند بر اين باور بود كه اكثريت مردم- تحت زمامداري رهبر كاريزماتيك اين منطقه شيخ عبدالله- با عنايت به قانون اساسي سكولاريستي هند به جاي الحاق به پاكستان، راي به الحاق به هند خواهند داد. اگر اين همه‌پرسي برگزار شده بود و اكثريت به نفع هند راي مي‌دادند، پاكستان از كنترل بر مناطق شمالي و نوار باريك جامو و كشمير كه در سال 1948- 1947 اشغال نظامي كرده بود صرف‌نظر خواهد كرد.
باز هم بايد ذكر شود كه هند از آن زمان تاكنون با ايده برگزاري همه‌پرسي عمومي براي تعيين تكليف ايالت جامو و كشمير مخالفت كرده است. هند بر اين باور است كه مردم كشمير با مشاركت در انتخابات گزينه‌هاي مورد نظر خود را انتخاب مي‌كنند. بدون ملاحظه راه سوم كه همان استقلال از هند و پاكستان است، همه‌پرسي نمي‌تواند درخواست كشميري‌هايي كه خواستار استقلال كامل هستند را برآورده سازد.
سناريوي چهارم: كشمير مستقل
دشواري پذيرش اين راه به عنوان راه‌حل بالقوه حل بحران اين است كه اين راه هر دو كشور هند و پاكستان را ملزم مي‌دارد كه از سرزمين خود چشم پوشند كه البته مطلوب طرفين نيست. هرگونه همه‌پرسي يا رفراندومي كه احتمالا منجر به استقلال اين منطقه شود با مخالفت هر دو كشور مواجه خواهد شد. همچنين اين راه‌حل مورد مخالفت بخشي از ساكنان اين منطقه قرار خواهد گرفت ؛ ساكناني كه از وضعيت خود در دو سوي مرزي [ پاكستان يا هند] كه در آن زندگي مي‌كنند راضي بوده و به آن سوگند وفاداري ياد كرده‌اند.
استقلال جامو و كشمير مي‌تواند زمينه آغاز درخواست نيروهاي گريز از مركز و استقلال‌طلبي كه خواهان استقلال در هر دو كشور هستند را فراهم سازد و منجر به «بالكانيزه شدن» منطقه شود. در دهه 1960 به دنبال بحث‌هاي فراوان ميان هند و پاكستان بر سر جامو و كشمير، گروهي از كشميري‌ها درخواست كردند كه تمامي اين منطقه بايد مستقل شود چنانكه پيش از به تاج و تخت رسيدن مهاراجه در سال 1947 در هند چنين بود. جنبش استقلال تمام كشمير عمدتا مورد حمايت كشميري‌هايي است كه جمعيت غالب دره كشمير را تشكيل مي‌دهند و مايلند كه هند و پاكستان تمامي مناطقي را كه اشغال كرده‌اند تخليه كنند. ادعاي آنها بر اين واقعيت استوار است كه ايالتي كه قبلا يك ايالت شاه‌نشين مستقل بوده، به لحاظ جغرافيايي بسيار بزرگ‌تر از حدود 68 كشور عضو سازمان ملل و پرجمعيت از 90 كشور عضو اين سازمان است. اين جنبش مورد حمايت هند يا پاكستان نيست چراكه هر دو طرف بخشي از سرزمين خود را از دست خواهند داد. و با نظر به بي‌ثباتي احتمالي منطقه‌اي، يك كشمير مستقل مورد حمايت جامعه بين‌الملل نيز نيست.
سناريوي پنجم: يك كشمير مستقل اما كوچك‌تر
يك كشمير مستقل مي‌تواند با تركيبي از دره كشمير (تحت كنترل هند) و نوار باريكي كه جامو و كشمير آزاد (تحت كنترل پاكستان) ناميده مي‌شود تشكيل گردد. اين باعث مي‌شود كه مناطق استراتژيك مهمي مثل مناطق شمالي و لاداخ- كه هم مرز چين است- به‌طور همزمان تحت كنترل هند و پاكستان قرار گيرد. در هر حال هم هند و هم پاكستان تمايلي به ورود به اين بحث ندارند؛ سناريويي كه مي‌توان آن را به مثابه محصول و نتيجه احتمالي آن تلقي كرد.
اگر، در نتيجه يك همه‌پرسي منطقه‌اي كه گزينه «استقلال» را پيشنهاد مي‌دهد، اكثريت ساكنان دره كشمير (هند) «استقلال» را برگزينند و اكثريت ساكنان جامو و كشمير (پاكستان)- البته غير از مناطق شمالي- نيز استقلال را برگزينند، استقلال «كوچك‌تر» كشمير مي‌تواند با الحاق اداري اين دو منطقه به يكديگر شكل گيرد. اين شيوه مي‌تواند مناطق شمالي اكثرا مسلمان را به عنوان بخشي از پاكستان و منطقه بودايي نشين لاداخ و اكثريت هندي جامو رابه عنوان بخشي از هند معرفي كند البته با اين احتمال كه برخي مناطق مسلمان‌نشين جامو گزينه الحاق به ايالت مستقل را انتخاب كنند. هر چند پاكستان خواستار تغيير در وضعيت دره كشمير شده است اما در عين حال اين دره بر ذخاير آب منطقه «منگلا» در جامو و كشمير پاكستان متكي است و بعيد مي‌نمايد كه اجازه دهد كنترل منطقه از دست برود. هند همچنان متعهد است كه دره كشمير را به عنوان بخشي از اتحاديه هندوستان نگاه دارد و هرگونه امكان برگزاري همه‌پرسي در تمام بخش‌هاي منطقه را رد مي‌كند. بدون توجه به ملاحظات ساكنان، تا اين تاريخ هيچ كدام از دو كشور وضعيتي را در نظر ندارند كه در آن نتيجه پاياني عميقا بر منافع دو طرف تاثير مي‌گذارد.
سناريوي ششم: دره مستقل كشمير
دره مستقل كشمير از سوي برخي به عنوان بهترين راه‌حل در نظر گرفته شد چرا كه مي‌تواند نارضايتي‌هاي كساني كه از سال 1989 عليه حاكميت دولت هند مبارزه كرده‌اند را آرام مي‌كند. اما منتقدان معتقدند كه اين منطقه به لحاظ اقتصادي و بدون كمك‌هاي بيروني موفق و نخواهد بود و دوامي نخواهد آورد.
جنبش استقلال در دره كشمير در اواخر دهه 1980 سرعت يافت يعني زماني كه كشميري‌ها عليه حاكميت دائمي هند به اعتراض برخاستند. در حال حاضر اگر يك همه‌پرسي منطقه‌اي پيشنهاد استقلال را به عنوان يك گزينه مطرح سازد، اين احتمال وجود دارد كه اكثريت كشميري‌ها به نفع استقلال راي دهند. با مساحتي تقريبا 1800 مايل مربع ( 80 مايل طول و 20 تا 25 مايل عرض) دره كشمير بسيار بزرگ‌تر از موناكو و ليختن اشتاين است اما تنها يك دهم مساحت بوتان است. خواه بقيه منطقه مراودات سياسي خود را حفظ كنند يا نكنند اما بسياري از كشميري‌ها بر اين باورند كه اين دره روي پاي خود خواهد ايستاد و دوام خواهد آورد. در ارتباط با معيشت اين دره مي‌تواند خود را به واسطه توريسم، صنايع دستي و كشاورزي اداره و حفظ كند. اما در عين حال يك دره مستقل كشمير بايد روابط خوبي با همسايگانش داشته باشد تا به لحاظ اقتصادي دوام بياورد. اين منطقه نه تنها محصور در خشكي است بلكه طي زمستان محصور در برف است. در هر حال هر چند ممكن است پاكستان حامي ايجاد يك دره مستقل كشمير باشد اما هند بعيد است كه با از دست رفتن بخشي از خاك خود موافقت كند. خودمختاري همين منطقه در ذيل اتحاديه هند نيز يك گزينه است ؛ پاكستان به احتمال زياد خواستار يك دولت «تحت‌الحمايه مشترك» خواهد شد تا در حفظ انسجام سياسي و توسعه اقتصادي دره كشمير سهيم باشد.
سناريوي هفتم: فرمول چناب
اين طرح كه ابتدا در دهه 1960 پيشنهاد شد كشمير را به مثابه سرزميني تقسيم شده در طول خط رودخانه چناب مي‌نگرد. اين باعث مي‌شود كه قسمت اعظمي از منطقه در اختيار پاكستان قرار گيرد و به همين ترتيب يك پيروزي آشكار در منازعه طولاني مدت اين كشور با هند به شمار مي‌آيد. تمامي اين دره با اكثريت جمعيت مسلمانش به علاوه اكثريت مناطق مسلمان جامو به درون مرزهاي پاكستان كشيده خواهد شد.
با در برگرفتن لاداخ- كه در شمال رودخانه چناب قرار مي‌گيرد- هند تنها به‌طور تقريبي 3 هزار مايل مربع از سرزمين 84 هزار مايلي را در دست خواهد داشت. اين راه‌حل هند را ملزم مي‌دارد كه با توافق داوطلبانه از سرزميني كه مي‌خواهد به خود منضم سازد چشم بپوشد. نمي‌توان حدس زد كه هند در قبال اين واگذاري چه چيزي به دست خواهد آورد و چرا دولت- يا ساكنان منطقه‌اي كه وضعيت خود را به چالش نمي‌كشند- اصلا با اين قرارداد موافقت مي‌كند.
سه شنبه 15 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 438]