عضو هيات علمي دانشگاه امام حسين(ع) در گفت و گو با قدس عنوان كرد؛ نهضت فكري امام حسين(ع)؛ بازگشت به هويت اسلام ناب گفتگو: جواد صبوحي

واضح آرشیو وب فارسی:قدس: عضو هيات علمي دانشگاه امام حسين(ع) در گفت و گو با قدس عنوان كرد؛ نهضت فكري امام حسين(ع)؛ بازگشت به هويت اسلام ناب گفتگو: جواد صبوحي
اشاره:
«جهاد فكري» همچون «جهاد عملي» اهميت خاص و نقش محوري و بنيادين دارد و همان گونه كه مبارزه فيزيكي در جبهه حق و باطل

و براي صيانت از دين و ملت و كشور و حفاظت از استقلال و تماميت ارضي و تداوم حيات عزتمند و بالنده لازم و واجب است، مبارزه فكري در صحنه هاي زندگي اجتماعي و فرهنگي و سياسي به منظور مرزباني از دين و نگاهباني از هويت اسلامي و استمرار حضور و نقش آفريني فرهنگ و معارف اسلامي، ضروري و حياتي است.
حيات سياسي و اجتماعي امام حسين(ع) و قيام عاشورا را بايد تجلي مبارزه اي فرهنگي در برابر هجمه و تبليغات مسموم حاكمان جور دانست؛ مبارزه اي كه بعدها سرمشقي براي نهضتهاي آزادي بخش شد. گفتگوي ما با دكتر حسن علي اكبري، عضو هيأت علمي دانشگاه امام حسين(ع)، به واكاوي اين مهم اختصاص يافته است كه تقديم حضورتان مي شود:
***

*آقاي دكتر، مايليد براي آغاز اين گفتگو، به شرايطي كه امام حسين(ع) در آن قرار داشت نيم نگاهي بيندازيم؟
** با اندك تأملي در نهضت سالار شهيدان امام حسين(ع) مي توان دريافت كه اين واقعه يك درگيري و رويارويي نظامي بين امام و رهروان از يك سو و حاميان حاكميت نيست، بلكه حركتي با رويكردهاي فرهنگي است. نهضت كربلا حركتي دقيق، ظريف و حساب شده با هدفهاي فرهنگي روشن، شفاف و بهنگام است. اگر بخواهيم اين فضا را با انقلاب اسلامي ايران مقايسه كنيم، مي توانيم فهرست مشروحي از آسيبها و اشكالهايي كه جامعه آن زمان به آن دچار شده بود و اكثريت آن را آسيبهاي فرهنگي تشكيل مي داد، ملاحظه كنيم.
امام(ع) براي آسيب زدايي و اصلاح امور جامعه، انقلاب عظيم و حيات بخش خويش را تدارك ديد. در حقيقت، بايد اذعان نمود گر چه شكل ظاهري اين قيام فيزيكي بود، اما از همان آغاز رويكردي فرهنگي داشت.
تحولات رخ داده مذهبي و عقيدتي در اين جامعه، تحولاتي بود كه جز يك حركت عميق فرهنگي، اقدام ديگري نمي توانست آنها را اصلاح كند. جبرگرايي در ميان مردم توسط حاكميت رواج داشت و از سويي افكار گروهي مرجئه كه با پندارهاي باطل و اميدهاي كاذب، خود را اهل سعادت مي دانستند و از روي آوردن به هرگونه آلودگي باكي نداشتند، رواج يافته بود.
دين پيامبر اعظم(ص) عملاً وسيله اي براي توجيه حكومت جابر بني اميه درآمده بود. احاديث جعل مي شد و از سويي نيز به پيامبر (ص) نسبتهاي ناروا و سخناني ناشايست مي دادند. جعل احاديث رويه اي عمومي شده بود وعملاً دين مسير و سياست مسيري ديگر را يافته و دين از سياست جدا شده بود. از نظر اجتماعي، قبيله گرايي و تفاوتهاي نژادي رواج يافته بود. در مسؤوليتهاي اجتماعي، به هيچ عنوان توجهي به صلاحيتها و شايستگي هاي افراد نمي شد. تجملات سلطنتي و روحيات فرعوني و اشرافيگري حاكم شده بود و خلاصه اينكه موروثي كردن حكومت هم جزئي از فرايند حكومت به شمار نمي رفت.
از نظر اقتصادي نيز نابرابري اقتصادي شكل گرفته بود. نظام طبقاتي كه در اثر حكومت معاويه در ميان مسلمانان شكل گرفته بود، بسيار آزاردهنده مي نمود. مال اندوزي ارزش و غارت بيت المال و به يغما بردن آن، سكه رايج و رويه غالب در امر حكومت شده بود. در فضا به گونه اي بود كه امام جمله معروف «الناس عبيد الدنيا و الدين لعق علي السنتهم، يحوطونه مادرت معايشهم» را براي به تصوير كشيدن آن به كار مي برد؛ يعني مردم واقعاً بنده دنيا شده بودند و ديگر از تأثيرگذاري عميق فرهنگي درميان آنها خبري نبود و دين بيشتر به ديني زباني و شناسنامه اي بدل گرديده بود. از نظر فرهنگي نيز وضع به همين شكل بود؛ فرهنگ جاهلي كاملاً خود را نشان داده و بار ديگر به ميان مردم بازگشته بود و اينجا بود كه تمام تلاشهاي پيامبر(ص) به هدر مي رفت. ذلت و فسق و فجور و تمامي ارزشهاي جاهلي، دوباره در جامعه ريشه دوانده بود.
در چنين فضايي، امام چه بايد مي كرد. تمام آسيبها اعم از عقيدتي، سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي درماني جز حركتي فرهنگي نداشت و نمي توانست آن از نجات دهد. پس اساس نهضت امام بايد كاملاً فرهنگي مي بود. در عين حال، شرايطي كه دشمن براي امام به وجود آورد و فضايي كه ايشان در آن قرار گرفت، جز مقابله فيزيكي راهي ديگر نبود و اين مقابله نيز اتفاقاً مناسب ترين و شايسته ترين حركت فرهنگي بود. حركت واقعه كربلا در طي تاريخ با رويكردي فرهنگي تجزيه و تحليل مي شود و از آن به عنوان حركتي بسيار عميق، اصيل و مؤثر ياد مي شد.
* آيا تفاوت نهضت امام حسين (ع) در مقايسه با مبارزات قبل و بعد از آن توسط امامان معصوم ما با چالش فيزيكي محدود مي شود و يا تفاوتهاي ديگري هم دارد؟
** نه، فرهنگ مقوله اي جدا از حركتهاي اجتماعي ميان انسانها نيست. گاهي حركتي كه در يك جامعه صورت مي گيرد، از اعتبار فرهنگي خاص خود برخوردار است، روح حاكم بر آن حركت است. اين حركتهاست كه به فرهنگها شكل مي دهد، آن را اثر گذار مي كند و اساساً فرهنگي را به وجود مي آورد و آن را گسترش مي آورد. آنچه را از امام(ع) مي بينيد، توسعه فرهنگ ويژه اي است كه از آن با عنوان فرهنگ عاشورا ياد مي كنيم. اين فرهنگ كاملاً برگرفته از فرهنگ اسلام ناب با همان اهداف عاليه اسلام بود. پيامبر (ص) نيز به دنبال ترويج انديشه هاي خود بود و هرگز به قدرت و حكومت نمي انديشيد، اما راهي را كه انتخاب كرد، بر اساس پيام وحي در بستر حوادث تاريخي و رويارويي هاي فيزيكي متجلي مي گرديد. در عين حال، اين رويارويي ها و درگيريها هدف اصلي پيامبر(ص) نبود. ايشان از بدر و احد و منازعات گوناگون، انتظار قدرت طلبي و كشورگشايي نداشت بلكه از آن هدفهاي فرهنگي روشني را دنبال مي كرد و از همان ابتدا نيز بر آن تصريح و تأكيد مي كرد. اگر در جايي هم صحبت از رويارويي به ميان مي آمد با اين هدف دنبال مي شد كه مردم را با كلمه «لااله الاا...» آشنا كند و آنها را از بندگي بتها و بندگي غير خدا نجات دهد.
مسير عملي امام حسين(ع) نشان مي دهد اين دشمن بود كه رويارويي فيزيكي را به امام و ياران ايشان تحميل كرد و اين هنر امام(ع) بود كه در قالب اين درگيري فيزيكي، تمام پيام فرهنگي خود و تمامي گفتمان الهي و فرهنگي خويش را نه تنها به مردم زمان خود كه به گوش همه انسانهاي آزاده تاريخ ابلاغ كرد. بنابراين حركت را نبايد حركتي فيزيكي و رويارويي صرف دانست، بلكه مقدمات اين حركت، فرآيند شكل گيري و مشي امام در اين حركت و سيره ايشان در اين حادثه، تماماً حركتي فرهنگي بود.
*اين مبارزه به بعد از قيام مربوط مي شود و قبل از قيام اين مبارزه فرهنگي را در چه سطحي دنبال مي كنيم؟
** امام در اين حادثه 63 سال سن داشتند و چنانكه مي دانيد، رخداد عظيم كربلا از شكل گيري تا انتهاي آن 6 ماه بيشتر طول نكشيد؛ يعني بيش از 62 سال قبل از آن، ايشان چه در زمان پدر و چه در زمان جد خود و چه در زمان ده ساله پس از برادرشان، حركت فرهنگي تربيت انسان، شاگردان و دفاع از ارزشهاي ديني و تبيين حقايق و معارف دين و بيدارگري و آشنا كردن مردم با اسلام ناب را عهده دار بودند. امام(ع) خطاب به معاويه مي فرمايند: من فتنه اي بزرگتر از حكومت تو سراغ ندارم. لذا كاري كه ايشان در برخورد فيزيكي و غيرفيزيكي انجام مي دهد، اين است كه جز به هدفهاي فرهنگي به چيز ديگري نمي انديشيد و تمامي دغدغه ايشان را احياي ارزشهاي اسلام شكل مي دهد؛ اسلامي كه به اسلام سلطنت و وراثت تبديل شده بود. اگر امام(ع) دراين مقطع اين حركت را انجام نمي داد، اعمال معاويه به شكل سنت ماندگار براي هميشه اسلام واقعي را از صحنه زندگي مسلمانان محو مي كرد و ديري نمي گذشت كه خبري از اسلام در ميان آنها يافت نمي شد. انبياي الهي نيز اين گونه بودند و هر يك پس از ديگري به همين نحو حركت مي كردند.
يعني ممكن است كه در ظاهر اقدام آنها توام با خشونت باشد، اما دورنماي اقدام و مبارزات آنها نيز فرهنگي است. پيامبران براي تعليم مردم و هدايت آنها و رواج ارزشهاي الهي به ميدان مبارزه فرهنگي آمده بودند و امامان معصوم ما نيز جز اين هدفهايي را دنبال نمي كردند. ساير ائمه(ع) نيز كه به تربيت شاگردان و تربيت علمي جامعه همت مي ورزيدند و نهضت علمي تشكيل مي دادند، در مقطعي به شهادت رسيدند اما فضايي كه امام حسين(ع) در آن قرار داشت، ويژه و منحصر به فرد بود؛ مقطعي كه اوج تحول فرهنگي در جامعه در حال شكل يافتن بود و امام بايد در مقابل آثار سوء آن مقاومت مي كرد، از سوي ديگر، در پيش گرفتن شيوه هاي ديگر فرهنگي نمي توانست پاسخگوي مناسبي براي آن باشد و قطعاً ناكام مي ماند.
امام در مدينه و مكه علماي بسياري را گرد هم مي آورد و با خواص جامعه به صورت شفاهي و يا مكتوب به گفتگو مي پردازد. در واقع حركت ايشان مدتها قبل از شكل گيري نهضت عاشورا آغاز شده بود و صحنه كربلا ادامه و تكميل كننده اين رويكرد فرهنگي است.
* آيا جبهه فرهنگي دشمن در مواجهه با نهضت امام و مقابله با تبعات و آثار اين قيام از ساز و كارهاي دفاعي- سنتي خود بهره گرفت و يا به شيوه هاي نو متوسل شد؟
** دشمن در اين مقطع به صورت فوق العاده فعال در راستاي اهداف خود حركت مي كرد. تبليغات سنگين و مسموم آنها به گونه اي بود كه اسلام راستين را از ذهن مسلمانان محو كرده بود. شعار لعن به اميرالمؤمنين(ع)، تهمتهايي كه به امام حسن(ع) زده مي شد و... بيش از هر زمان ديگري شنيده مي شد و عملاً امر به معروف و نهي از منكر را ترك كرده بودند. جهاد كه از مهمترين واجبات آن مقطع محسوب مي شد، ترك شده بود و از همه مهمتر آنكه گناه و بي بند و باري و تضعيف مردم به شدت هر چه بيشتر رواج گرفته بود. آنها پس از حادثه كربلا نيز تلاش كردند تا ازشيوه هاي مختلف براي خدشه وارد آوردن به اهداف قيام امام حسين(ع) استفاده كنند. در مقابل اين اقدامها، حركت منسجم امام(ع) و پس از آن تلاش جبهه حق همچون خطبه ها و سخنرانيهاي افشاگرانه حضرت زينب(س) و حضرت سجاد(ع) و روح كلي حركت و كلمات امام(ع) تأثير شگرفي بر جامعه مي گذاشت و عملاً بني اميه فرصت زيادي براي رويارويي با اين انديشه ها را نداشتند.
* نهضت فرهنگي امام(ع) براي نسل امروز ما چه پيامدي دارد؟
** در يك ملاحظه و مقايسه كلي بين انقلاب اسلامي ايران و نهضت سرنوشت ساز كربلا، شباهتهاي فراواني را مي بينيم. هم از نظر ريشه ها و عواملي كه اين حادثه را به وجود آورد و هم از نظر آسيبهايي كه در راه شكل گيري آن وجود داشت و هم از نظر فرايند شكل گيري و پيروزي و هم از نظر پيام رهبري و نگاهي كه در راهبري و هدايت مردم وجود دارد و نيز دستاوردهاي آن، شباهتهاي بسياري وجود دارد. هنر امام خميني(ره) آن بود كه به مردم دوران خود اين مهم را تفهيم كرد كه شرايط انقلاب ما عين شرايط عصر امام حسين(ع) و حكومت شاه همچون حكومت يزيد است.
بنابراين، بايد در اين مقطع همچون حسين بن علي(ع) عمل كنيم. بعدها نيز در نهضت امام(ره) همان روح و همان راه و سيره و شعارها و شعورها جاري و ساري بود. بعد از پيروزي انقلاب مردم و رهبري با حضور خود نشان دادند كه ادامه دهنده راه و حركت حسيني هستند. اينكه حاضر نيستيم به هيچ قيمتي از عزت خود كوتاه بياييم و از استقلال خود دست برداريم و در برابر دشمنان سر فرود بياوريم و روحيات شهادت طلبي و ايثارگري را براي حفظ ارزشهاي خود برگزينيم و اينكه در برابر دشمنان با وجود كثرت ظاهري آنها مقاومت و ايستادگي كرديم، همه و همه نشانه هاي حسيني بودن انقلاب ماست. اين انقلاب با تاسي از نهضت امام حسين(ع) ضمن عزت بخشيدن به شيعيان، بر روي تمامي جهانيان تأثير شگرف داشته و آنچه دشمنان از آن هراس دارند، همين روحيه است.
سه شنبه 15 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: قدس]

[مشاهده در: www.qudsdaily.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 227]