گویی هزار دستان بود

واضح آرشیو وب فارسی:سایت رسیک: « واژه »، « رنگ » و « تصویر » نیز ابزار گفتاری شاعر در سرودن اشعار نوستالژیک است. در بخش واژه کلماتی که بار معنایی غم و درد دارند بیشترین بسامد را به خود اختصاص می دهند که گاه به صورت کلمات بسیط و گاه مرکب/ مشتق و در مواقعی نیز در قالب صنایع ادبی به کار می روند. در مبحث « رنگ » نیز شاعر هنگام سخن گفتن از زیبایی و توانمندی های گذشته خود از رنگ های شاد و پر حرارت و گرم مثل قرمز بهره می گیرد، اما آنجا که زبان به بیان نداشته های امروزین خویش می گشاید از رنگ های سرد، بی روح؛ بی تاثیر مثل خاکستری بهره می گیرد. « تصویر » نیز از جمله ابزار ارزشمند دیوان رودکی است که ابیاتی از وی را – در بخش نوستالژیک- به تابلوهای نقاشی زیبایی تبدیل می کند به طوری که خواننده به آسانی می تواند به جای هر واژه یک مفهوم/ نقش قرار داده، تصویر مورد نظر را ترسیم کند.

در این نوع دسته بندی، دو زیرمجموعه « آنی » و « مستمر » جای می گیرد. در توضیح نوع نخست باید گفت آن دسته از مفاهیم اند که ممکن است بخش هایی از دیوان هر شاعر را در برگیرند بدین معنا که سراسر دیوان شاعر، صورت نوستالژیک ندارد، بلکه جز در چند شعر – معمولا در دیوان اغلب شاعران نیز امری عادی است و ممکن است به مناسبت های مختلف سروده هایی اندوهبار هم داشته باشند- این ویژگی مشاهده نمی شود.به عبارت دیگر شاعر یا نویسنده به ترسیم لحظه یا لحظاتی از گذشته در اثر خویش گرایش دارد.(ر.ک: همو،همان، ص۱۳۹۶) و این نکته نیز از ویژگی های اشعار رودکی سمرقندی است؛ چراکه اساسا شعرهای او آینه لحظات خوش زندگی است و وجود مفاهیم دردناک و غمبار هم، معمولا حاصل دوران پیری اوست که امری طبیعی است۱. با توجه به آنچه در بالا آمد می توان به این نکته دست یافت که اعتقاد به مستمر بودن جنبه نوستالژیک در دیوان رودکی ادعایی نادرست است و شاعر جز در چند مورد در سایر اشعار به ترویج روحیه خوش باشی و اغتنام فرصت می پردازد.

میزان تاثیر گزاری

قدرت بیان و توانایی قلم شاعر/نویسنده که کارگزار اندیشه توانمند اوست بزرگترین و مهم ترین عامل در تاثیرگزاری برخواننده است. به بیان دیگر همان قدر که ضعف بیان و عدم تسلط بر ظرافت های زبانی موجب گریز خواننده از اشعار یا نوشته های شاعر/ نویسنده خواهد بود قدرت او نیز برانگیزاننده احساسات و عواطف ایشان خواهد شد و رودکی از جمله شاعران توانمندی است که سحر کلامش نه تنها در روزگار حیات وی جاذب اذهان اطرافیان بوده بلکه پس از صدها سال هنوز خواننده را در باغ سرسبز اندیشه خویش به مهمانی می خواند. از تاثیر کلام او همین بس که امیری را به دور از کفش و کلاه شاهی به بخارا باز می گرداند و بزرگانی را پس از سالیان دراز دوری به خانه و کاشانه به دیدار فرزندان و خانواده می رساند.(معین،۱۳۷۵، ص۵۳)
ابزار گفتاری در مفاهیم نوستالژیک

آنچه در بررسی اشعار فاخر نوستالژیک دیوان رودکی به چشم می آید به کارگیری ابزار « کلام »،« تصویر » و « رنگ » در ایجاد ارتباط کلامی با خواننده است. این قدرت شاعری او سختی راه را در سرودن بر وی هموار ساخته است به طوری که فخامت در بیان او را نه تنها در تنه اصلی قصاید بلکه در تغزل های اشعارش نیز به خوبی می توان مشاهده نمود. سخنان وی در عین استواری – که در قالب لغات بیان می شود- بسیار ساده و روشن و بیانگر احساسات شاعرانه محض اوست. بدین ترتیب رودکی را باید آغازگر ارجمند غزل نامید؛ زیرا پیش از وی هیچ گونه مدرکی که پژوهنده را به شاعری پیشاهنگ تر در این زمینه رهنمون شود در دست نیست.(صبور، ۱۳۸۴، ص۱۴۹-۱۵۲ نیزر.ک: میرزایف، ۱۹۵۷، ص۲۱ ) واژه، رنگ و تصویر از ابزارهای اثر گذار این شاعر بزرگ در آفرینش اندیشه های فاخری است که در دیوانش به چشم می خورد.
۱- واژه: اگرچه ابزار اصلی هر شاعر در بیان حالات، احساسات، عواطف و تمایلات، واژه است و در بیان اندوه از گذشت لحظات دیرین هم – که اکنون تنها خاطره ای از آنها برجاست تا نوستالژی را در دیوان ایشان بیافریند- این کلماتند که نقش اصلی و اساسی را بر عهده دارند اما برای دستیابی سریع به مفاهیم غمبار = غم سروده های شاعر بهتر است به کلیدواژه هایی اشاره کنیم. کلمات و عباراتی مثل غیب/ غایب، بلا، نحس۲، داغ فرقت۳، درد۴، بیابان۵، شدن در مفهوم گذشتن و طی شدن۶، گریه۷، عصا وانبان۸و… اینگونه کلمات ممکن است در قالب های دستوری بسیط/ مرکب/ مشتق به کار رفته و یا در صنایع ادبی و بیانی مثل انواع تشبیه، استعاره، کنایه و حتی مجاز جایگاهی بیابند. در مواردی هم ممکن است شاعر از زمان گذشته افعال برای بیان آنچه در گذشته رخ داده استفاده کند که در این حالت این دسته از افعال معمولا در جایگاه ردیف قرار خواهند گرفت۹.
آنچه در اینگونه کلمات حائز اهمیت است و در دیوان شاعر به شکل چشم گیری خودنمایی می کند به کارگیری اصولی و هنرمندانه آنهاست؛ به عبارت دیگر در به کارگیری ترکیباتی که ایجاد فضای غمبار و حزن آور می کنند با مهارت خاص عمل می کند.
۲-رنگ : دومین عامل استحکام اشعار نوستالژیک رودکی بهره گیری از عنصر « رنگ » است. در این روش وی زمانی که به شرح حالات و ویژگی های گذشته می پردازد معمولا از رنگ های گرم و شاد مثل سرخ در توصیفات خود بهره می گیرد اما هنگامی که وضعیت کنونی خویش را به تصویر می کشد خواننده با رنگ های سرد و بی روح مثل خاکستری برخورد می کند. به طور مثال در توصیف موهای خویش در دوران جوانی از سیاهی آنها یاد می کند و زلف خود را به قطران شبیه می سازد.
شد آن زمانه که رویش به سان دیبا بود/ شد آن زمانه که مویش به سان قطران بود
(ش/۲۳)

همانطور که بیان شد وی در اشعارش- جز درابیات نوستالژیک- رنگ های شادی بخش و نشاط آور و پُر حرارت به کار می گیرد و همین امر موجب شکل گیری تصاویر رنگین و پُر نقش و نگار می گردد که نشان از گذشته ای پر رونق دارد.
3- تصویر: تصویرسازی هنر بزرگ رودکی است. خوانش اشعار او در مواقعی ما را با تابلوهایی زیبا و شگفت انگیز روبه رو می کند که دنیایی را به کمک واژه ها به جنبش و حرکت درآورده است و این همه حکایت از سحر شعر او دارد. این تصاویر تنها رویاهای شیرین او نیستند گاهی هم حسرت نگفتنی را در خود دارند که شاید جز وی کمتر کسی بتواند اینگونه استادانه به تصویرشان بکشد. در شعر شورانگیز ” جوی مولیان “شاعر در چند بیت – اگر نگوییم همه ابیات- تصاویر رنگینی می آفریند.در بیت دوم این شعر رودکی ، فردی را به تصویر کشیده است که در حال عبور از رود آموی لغزش سنگریزه ها و ریگ های آن را به شوق رسیدن به سرمنزل یار بر کف پای به جان می خرد و آن را حالتی چون پای نهادن بر حریری نرم تصور می کند. در حقیقت نماد پردازی های هنرمندانه اوست که اوج قدرت نمایی شاعرانه اش را نشان می دهد.
رودآموی :نمادِ دوری وفاصله
ریگ : نمادِ سختی ورنج راه
حریر :نمادِ آسایش وآرامش
در این تابلوی رنگین، صنعت تشبیه مهم ترین عامل پیروزی در آفرینش این یادگار ماندگار است.
ریگ آموی ودرشتی راه او / زیر پایم پرنیان آید همی
(ش/۴۳)
در این شعر اگرچه رودکی به قصد برانگیختن حس وطن دوستی امیرسامانی ذکر زیبایی های بخارا می کند و حتی آن دیار را مخاطب قرار داده، به نوعی حیات انسانی به آن می بخشد اما در حقیقت دلتنگی خود را از گذشته ای نه چندان دور که در دیاری سرسبز و زیبا به سر می برده، بیان می کند.

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سایت رسیک]

[مشاهده در: www.ri3k.eu]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 498]