گزارش خبرنگار نشنال جئوگرافيك از جمهوري دموكراتيك كنگو؛چه كسي گوريلهاي ويرونگا را كشت؟ - مارك جنكيس/ ترجمه: كاوه شجاعي

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: گزارش خبرنگار نشنال جئوگرافيك از جمهوري دموكراتيك كنگو؛چه كسي گوريلهاي ويرونگا را كشت؟ - مارك جنكيس/ ترجمه: كاوه شجاعي

قاتلا‌ن ناشناس تا تاريكي شب صبر كردند.آنها بيست‌ودوم جولا‌ي سال پيش از جنگل بيرون خزيدند و براي قتل عام خانواده گوريل‌ها آماده شدند. نيمه‌شب بود كه قاتل‌ها كه در شيب آتشفشان ميكنو در شرق جمهوري دموكراتيك كنگو پناه گرفته بودند، مسلح به سلا‌ح‌هاي خودكار، شكار خانواده 12 نفري روگيندو را كه ميان توريست‌ها و پاركبانان پارك ملي ويرونگا بسيار محبوب بودند، آغاز كردند. سنكوكوه، پدر خانواده، گوريل پشت‌نقره‌اي 230 كيلويي، حس كرده بود كه قاتل‌ها نزديكند و بوي آنها را شنيده بود و از اول شب ناآرامي‌مي‌كرد. سنكوكوه هزاران انسان را ديده بود و نزديكي‌شان را با بي‌ميلي پذيرفته بود. حتي خانواده گوريل‌هاي روگيندو گاهي اوقات از جنگل خارج مي‌شدند و در مزارع اطراف گردش مي‌كردند و البته باعث خشم كشاورزان محلي مي‌شدند.

پاركبانان مي‌گويند همان شب صداي 8 شليك را شنيده‌اند. آنها فردا صبح سه گوريل ماده - امبورانوموه، نزا و سفري - را پيدا كردند كه با شليك گلوله به قتل رسيده بودند. نوزاد سفري همان اطراف روي زمين چندك زده بود. روز بعد سنكوكوه را هم پيدا كرده بود: به سينه‌اش شليك كرده بودند و همان شب مرده بود. سه هفته بعد جسد ماكيبيري، عضو ديگر خانواده را يافتند. نوزاد او كنارش جان سپرده بود.

يك ماه پيش از آن، دو گوريل ماده و يك نوزاد از خانواده‌اي ديگر مورد حمله قرار گرفتند. به سر يكي از آنها از پشت شليك شده بود؛ نوزادش هنوز زنده بود و از سينه مادر آويزان. گوريل دوم هيچ‌گاه پيدا نشد.

روي هم رفته، هفت گوريل كوهستان ويرونگا در كمتر از دو ماه به قتل رسيدند. عكس بوميان گرياني كه اجساد گوريل‌ها را روي شانه‌هايشان حمل مي‌كردند در روزنامه‌ها و مجله‌هاي سراسر دنيا منتشر شد. قتل اين مخلوقات هوشمند و آرام - كه از سوي پاركبانان قلمداد مي‌شوند - خشم مردم جهان را برانگيخت.

البته در آن گوشه دور دنيا مظنون كم نيست. گوريل‌ها پارك را با ده‌ها هزار نفر از سربازان تا دندان مسلحي تقسيم كرده‌اند كه درگير يك جنگ سه‌جانبه چريكي هستند؛ ميان دو گروه رقيب شبه‌نظامي ‌و ارتش كنگو. پارك به علا‌وه خانه شمار زيادي از شكارچيان غيرقانوني و زغال‌سازان از چوب درختان جنگل است. هم زمين‌هاي كشاورزان فقير كنگو با پارك هم‌مرز است و هم اردوگاه‌هاي پناهندگاني كه از درگيري‌ها گريخته‌اند. همين كه موجودات در پاركي به سر مي‌برند كه در محاصره بدبختي‌هاي انسان است به معجزه شبيه است؛ اما چه كساني گوريل‌هاي بي‌دفاع را خونسردانه كشتند و چرا؟ ‌

پارك ملي ويرونگا به خاطر تنوع زيستي و جغرافيايي‌اش در ميان ديگر پارك‌هاي ملي در آفريقا رقيب محسوب مي‌شود. اين پارك بسيار بزرگ در سال 1925 تاسيس شده و در نوع خود قديمي‌‌ترين است. حيوانات گوناگوني در پارك زندگي مي‌كنند؛ از اوكاپي گرفته - تركيب زرافه و گورخر را تصور كنيد - تا غزال‌هاي كوچك آفريقايي و پرنده‌هاي سيبري و سه گونه بوزينه بزرگ. ‌

امانوئل دو مروده، مدير يك مركز حيات وحش در نايروبي كه سال‌ها در كنگو زندگي كرده، مي‌گويد: ‌

در حال حاضر كمتر از 720 گوريل كوهستاني روي زمين باقي مانده است؛ نيمي ‌از آنها در پارك ملي غيرقابل‌نفوذ بويندي در اوگاندا زندگي مي‌كنند و نيمي ‌ديگر 24 كيلومتر پايين‌تر در كوهستان‌هاي ويرونگا. ويرونگا در محاصره سه كشور روآندا، اوگاندا و جمهوري دموكراتيك كنگو قرار دارد و سه پارك ملي در آن واقع است: پارك ملي گوريل‌هاي امگاهينگا در اوگاندا، كه چند ده گوريل در آن زندگي مي‌كنند، پارك ملي آتشفشاني در روآندا، با حدود 200 گوريل و بالا‌خره پارك ملي ويرونگا كه آن هم مامن 200 گوريل است. ‌

اين گوريل‌ها شديدا مورد علا‌قه گردشگران هستند و مي‌توانند سالا‌نه ميليون‌ها دلا‌ر را روانه منطقه كنند. اين مساله بسيار مهمي‌ است، چرا كه ويرونگا، مثل تمام پارك‌هاي جمهوري دموكراتيك كنگو، بايد براي بقا به درآمد خود متكي باشد. ويرونگا توسط ‌ - ICCN موسسه كنگويي حفاظت از طبيعت - اداره مي‌شود؛ موسسه‌اي كه مثل سازمان‌هاي دولتي عمل مي‌كند اما بودجه‌اي از دولت مركزي نمي‌گيرد. به همين دليل است كه فساد اقتصادي در مديريت پارك‌هاي كنگو به شدت بالا‌ است و پارك‌ها مورد بهره‌برداري غيرقانوني قرار مي‌گيرند. كنگو در سال 2007 جزو 13 كشور فاسد در دنيا طبقه‌بندي شد. به علا‌وه موسسه حيات وحش كنگو را ديكتاتور پيشين اين كشور، موبوتو سه‌سه‌سكو بنيان گذاشت، پدر غارتگري مدرن آفريقا، كه يك بار در يك سخنراني عمومي‌گفته بود: ‌

چنين رهبري‌اي براي ويرونگا عواقب فاجعه‌باري در پي داشت. به‌خصوص اينكه ويرونگا تبديل به ميدان نبرد دو نفر شد: هونوره ماشاگيرو، سرپرست وقت پارك هنگام قتل‌عام گوريل‌ها و پائولين انگوبوبو، مسوول بخش جنوبي پارك.

شكنجه، تجاوز، تجاوز، شكنجه

اگر چه يونسكو در سال 1979 ويرونگا را به عنوان ميراث جهاني نامگذاري كرد، اما اين منطقه از سوي سازمان ملل به عنوان يكي از مخاطره‌آميزترين مكان‌هاي جهان به حساب مي‌آيد. چرا؟ چون اين پارك شاهد بزرگ‌ترين و متنوع‌ترين جنايت‌هاي بشر هم بوده است: در سال 1994 نسل‌كشي قوم توتسي در روآنداي همسايه به مرگ 800 هزار نفر انجاميد. دو جنگ داخلي در كنگو، در سال‌هاي 1996 تا 97 و 1998 تا 2003 حدود 5 ميليون قرباني برجاي گذاشت كه بيشتر از درگيري بعد از جنگ جهاني دوم بوده است. با وجود چنين حجمي‌ از ويراني و انهدام وجود اين پارك ملي تقريبا به معجزه شبيه است و ناظران سرسختي غيرقابل وصف 650 پاركبان ‌ICCN را دليل اصلي اين ماجرا مي‌دانند. در طول يك دهه گذشته بيش از 110 پاركبان حين انجام وظيفه كشته شده‌اند؛ اكثر آنها را نه شكارچيان غيرقانوني، كه شبه‌نظاميان به قتل رسانده‌اند. ‌

عاملا‌ن نسل‌كشي در روآندا، سربازان دولتي و جنگجويان قوم هوتو، بعد از قتل عام به كنگو در غرب گريختند و با ارتش بي‌سر و سامان اين كشور متحد شدند. در طول سال‌هاي بعد، اين تبعيدي‌ها خود را نيروهاي دموكراتيك آزاديبخش روآندا (‌) FDLR ناميدند. هوتو‌ها با غارت منابع طبيعي سرشار منطقه، از جمله معادن طلا‌ و آلومينيوم، چوب درختان و نيروي كار اجباري همچنان قدرتمند باقي مانده‌اند، سربازگيري مي‌كنند و به آنها نفرت از ديگر نژادها را تعليم مي‌دهند. آنها همچنان به شكار هوتسي‌ها ادامه مي‌دهند، اگرچه اين بار در شرق كنگو.

در واكنش به اتحاد ميان هوتو‌ها و ارتش كنگو، يك ژنرال توتسي اهل كنگو به نام لورن انكوندا سپاه شورشي خودش را بنيان گذاشت و به آن نام كنگره ملي براي دفاع از مردم يا ‌CNDP را داد. سربازان انكوندا كه حمايت پنهان دولت روآندا را پشت خود دارند سال‌ها است كه با نيروهاي هوتو مي‌جنگند و نيمه‌جنوبي پارك ملي ويرونگا را به ميدان نبردي خونين مبدل كرده‌اند. ارتش كنگو، بسته به اينكه باد از كدام سمت بوزد و پول از كدام جيب سرازير شود، گاهي اوقات با نيروهاي انكوندا مي‌جنگد و گاهي اوقات با آنها متحد مي‌شود. ‌

هر سه گروه تاكنون هر بلا‌يي بر سر مردم غيرنظامي ‌در استان كي‌يوي شمالي آورده‌اند. سربازان مسلح كه عموما حقوقي دريافت نمي‌كنند به روستاها مي‌آيند و هر چه را كه مي‌خواهند با خود مي‌برند. تاكنون ده‌ها هزار نفر از زنان و دختران - حتي 5 ساله - مورد تجاوز سربازان ارتش كنگو يا نيروهاي آزاديبخش روآندا قرار گرفته‌اند و بعد از آنكه دهكده‌شان مورد حمله نيروهاي انكوندا قرار گرفته دوباره به آنها تجاوز شده است. تعداد بسيار زيادي از مردم معمولي مورد شكنجه قرار گرفته‌اند و صدها غيرنظامي ‌به ضرب گلوله كشته شده‌اند. بيش از 800 هزار نفر از مردم كه مجبور به ترك خانه‌هايشان شده‌اند در كشور خودشان پناهنده به حساب مي‌آيند.

ديدار با انكوندا ‌

در حال حاضر مي‌توانيم از يك واقعيت در پرونده گوريل‌هايي كه جولا‌ي گذشته كشته شدند مطمئن باشيم: شكارچيان غيرقانوني قاتل آنها نبوده‌اند. نحوه كار شكارچياني كه گوريل‌ها را صيد مي‌كنند مشخص است؛ آنها نوزادان را مي‌ربايند و سر و دست بزرگسالا‌ن را مي‌برند تا در بازار سياه بفروشند. اما اجساد گوريل‌هاي به قتل رسيده در ماه ژوئن دست نخورده بود و نوزادان بي‌مادر كمي‌ دور‌تر با گرسنگي دست و پنجه نرم مي‌كردند. ‌

سربازان و شبه‌نظاميان چطور؟ وقتي من و عكاس مجله در ماه فوريه به گوما، پايتخت پرهراس كي‌يوي شمالي، در 16 كيلومتري جنوب پارك رسيديم، انكوندا به تازگي توافقنامه صلحي با ارتش كنگو امضا كرده بود اگر چه شورشيانش همچنان ميكنو، محل سكونت گوريل‌ها در پارك، را تحت كنترل خود داشتند. گفته مي‌شود سربازان انكوندا سال گذشته دو گوريل كوهستاني را كشته و خورده‌اند. هنگام ورود ما، شورشيان 6 ماه بود اجازه نداده بودند كه كسي گوريل‌هاي پارك را ببيند و اكثر پاركبانان آن منطقه از محل كار خود گريخته بودند. خيلي ساده به ما گفتند كه غيرممكن است وارد خطوط دشمن شد. انگار بايد اول را مي‌ديديم. انكوندا دوست دارد رئيس صدايش كنند. ‌

ما در يك خانه رعيتي بالا‌ي تپه‌اي در نزديكي كيروليروه با هم ديدار كرديم، در غرب پارك ملي كه در كنترل نيروهاي اوست. محافظان مسلح ژنرال را احاطه كرده بودند، اما او خودش يك دست كت و شلوار مشكي شيك پوشيده بود، بلوزش سفيد بود و عينك آفتابي به‌چشم داشت. بيشتر شبيه يك موسيقيدان جاز بود تا رهبر شورشيان. ‌

سازمان ديده‌بان حقوق بشر سربازان انكوندا را به انجام جرائم جنگي متهم كرده است و دادگاه جرائم بين‌المللي هم بي‌ميل نيست كه او را به پاي ميز محاكمه بكشاند. انكوندا به استفاده از كودكسربازها متهم است اگر چه خودش با يك حركت دست همه اينها را رد مي‌كند. انكوندا به من گفت تمامي ‌اقدامات سوال‌برانگيز نيروهايش هنگام اتحاد با ارتش كنگو رخ داده و سربازان تحت كنترل مستقيم او نبوده‌اند.

انكوندا گفت:

به نظر مي‌رسد كه او ديگر خود را يك نظامي ‌مخالف نمي‌داند. او يك سياستمدار است. وقتي از او پرسيدم براي آينده چه برنامه‌اي دارد، نيشخندي زد و گفت: كينشازا، پايتخت.

از انكوندا درباره گوريل‌ها سوال كردم. گفت:

او از پاركبانان خواست به سر كار خود برگردند و به من گفت:

اواخر آن شب فهميديم كه همان ساعتي كه انكوندا ما را به كلبه‌اش دعوت كرده بود، پاركبانان بلندپايه ‌ICCN كه توسط نيروهاي سازمان ملل اسكورت مي‌شدند، تلا‌ش كرده بودند از بخش گوريل‌ها بازديد كنند. شورشيان انكوندا به آنها گفته بودند اگر سربازان سازمان ملل نبودند تمامي‌شان را همان جا به قتل مي‌رساندند. ‌

صبح بعد خواستيم ببينيم انكوندا چقدر در حرف‌هايش جدي بوده است. ظاهرا او و فرماندهانش فكر نمي‌كردند كه ما خود را به دردسر مي‌اندازيم و به آنجا مي‌رويم، پس به ما نگفتند كه جاده بوكيما را مين‌گذاري كرده‌اند. من و عكاس، پاي پياده، تازه وارد جاده شده بوديم كه صداي داد و فرياد بلند شد. كسي به سربازان نگفته بود ما كه هستيم. خوشبختانه آنها فقط ما را دستگير كردند و به قتل نرساندند. به ما شير گرمي ‌دادند كه تازه از گاو دوشيده بودند. زود خواب‌مان برد.

ورود به جنگل گوريل‌ها

روز بعد به همراه 7 پاركبان و ده‌ها چريك مسلح وارد جنگل شديم. دو ساعت طول كشيد تا گوريل‌ها را ديديم. حال‌شان خوب بود، اما تا ما را مي‌ديدند پشت به ما مي‌كردند. كاييتاره شيامبا، 45 ساله و از پاركبانان باسابقه منطقه به ما گفت از زمان قتل عام ماه جولا‌ي هيچ گوريلي در ويرونگا كشته نشده است. هنگام خروج از ميكنو با چند نفر از سربازان پياده انكوندا حرف زدم. چيز زيادي درباره حيوانات و مراقبت از آنها نمي‌دانستند. يكي از آنها كه مي‌گفت 25 ساله است اما بالا‌ي 17 سال نداشت به‌طور خصوصي به من گفت كه انكوندا گفته اگر كسي گوريل‌ها را اذيت كند اعدام مي‌شود. ياد داستان‌هاي قتل‌عام روستاييان و تجاوز به زنان توسط سربازان انكوندا افتادم.

تحت نظارت سربازان و پاركبانان وارد ديگر بخش‌هايي از پارك شديم كه محل زندگي گوريل‌ها بود. پير كاناماهالا‌گي يا يكي از پاركبانان قديمي‌كه بعد از ورود انكوندا به منطقه خود را مسوول بخش ميكنوي پارك كرده پيروزمندانه به من گفت: وقتي داشت اين حرف‌ها را مي‌زد روبه‌رويمان دو گوريل نر جوان با هم كشتي مي‌گرفتند. ‌

كانا مدعي شد كه 32 پاركبان با او كار مي‌كنند. او گفت:

با اين همه پاركبانان خارج از منطقه انكوندا داستان ديگري تعريف مي‌كنند. آنها مي‌گويند شورشيان انكوندا پست‌هاي بازرسي پاركبانان را غارت كردند و هر چه را كه مي‌توانستند از چكمه و يونيفرم گرفته تا تفنگ و دستگاه‌هاي ‌ GPS با خود بردند. آنها به پاركبانان گفتند يا به انكوندا بپيوندند يا بگذارند بروند. يكي از پاركبان‌ها كه به همكاري با ارتش كنگو متهم شده بود گفت كه با چماق به شدت كتك خورد و به همراه 12 غيرنظامي ‌ديگر در يك گودال انداخته شد. او گفت كه هر روز سه نفر از زندانيان را از گودال بيرون مي‌آوردند و سرشان را مي‌بريدند. بعد از 4 روز، اين پاركبان تنها فرد باقيمانده در گودال بود. او زنده ماند چرا كه شورشيان به اين نتيجه رسيده بودند كه جنگل را خوب مي‌شناسد و مي‌تواند راهنمايشان باشد. ‌

وقتي اين حرف‌ها را به كانا گفتم، اعتراض كرد و آن پاركبانان را دروغگو خواند. او گفت:

رد زغال را دنبال كن

كانا تصديق كرد كه ماجراي توريسم گوريل‌ها را بدون اجازه ‌ ICCN راه انداخته است. كانا اصرار مي‌كند كه سربازان انكوندا نسبت به زندگي گوريل‌هاي كوهستان حساس هستند و پاركبانان تحت امر او بهتر از مسوولا‌ن سازمان حيات وحش از حيوانات مراقبت مي‌كنند.

او سپس گفت:

به خودم گفتم هر چيزي كه يك آدم متقلب مي‌گويد لزوما دروغ نيست.

دو مروده هم در دفترش به من گفت: ماجراي زغال چوب را دنبال كن. توليد زغال از درختان بزرگ‌ترين تهديد براي پارك به حساب مي‌آيد.

زغال چوب، آنچنان كه در چند روز بعدي فهميديم، اصلي‌ترين منبع انرژي - و البته بدبختي - در كي‌يوي شمالي است. 98 درصد خانواده‌ها براي پخت و پز از زغال چوب استفاده مي‌كنند. ‌

به خاطر خاك حاصلخيز آتشفشاني منطقه اطراف پارك يكي از شلوغترين مكان‌هاي آفريقا به حساب مي‌آيد و تقريبا هيچ فاصله‌اي ميان مزارع كوچك و فراوان كشاورزان و جنگل وجود ندارد. تلا‌ش سازمان‌هاي غيردولتي محيط زيستي براي نجات درختان ارزشمند منطقه تقريبا بي‌فايده است. با اينكه تجارت چوب غيرقانوني به حساب مي‌آيد هم مردم براي تامين مايحتاج روزانه چوب مي‌دزدند و هم قاچاقچي‌ها درختان جنگل را به غارت مي‌برند.

يك گوني 70 كيلويي از زغال چوب جنگلي مي‌تواند جوابگوي نيازهاي يك ماه يك خانواده معمولي باشد. 100 هزار خانواده در 32 كيلومتري جنوب پارك ملي ويرونگا زندگي مي‌كنند و روزي 4 هزار گوني زغال نياز دارند، اين آمار نيازهاي روآندا را هم در نظر نگرفته است. پس شايد واقعا بزرگ‌ترين تهديد براي جنگل همين زغال چوب باشد. هر گوني زغال حدود 25 دلا‌ر مي‌ارزد. اين را مقايسه كنيد با توريسم مربوط به گوريل‌ها كه در سال گذشته حدود 300 هزار دلا‌ر براي پارك ملي به ارمغان آورده است. ارزش تجارت زغال در ويرونگا در سال گذشته حدود 30 ميليون دلا‌ر بوده است.

به گفته رابرت مويير، متخصص و فعال محيط زيست انگليسي كه در كنگو زندگي مي‌كند، تجارت زغال نزديك به 25 درصد جنگل‌هاي جنوب ويرونگا را نابود كرده است و اگر روند كنوني همين‌طور پيش رود تا 10 سال ديگر بخش جنوبي پارك به كلي از بين مي‌رود.

او تاكيد كرد:

مويير مشكل اصلي را برايم شرح داد: نيروهاي انكوندا پارك ويرونگا را ترك نمي‌كنند مگر اينكه هوتو‌ها از منطقه بروند و ارتش هم تا اين دو گروه در پارك باشند حاضر به خروج نيست. همه اين گروه‌ها به تجارت زغال احتياج دارند. اگر اينها بمانند، تا چند سال ديگر نه گوريلي در كار است و نه جنگلي. شايد به همين خاطر شبه‌نظاميان گوريل‌ها و پاركبانان را دشمن خود قلمداد مي‌كنند. توريسم مربوط به گوريل‌ها و صلح‌بانان مانع تجارت چوب است.

من يك هفته بعد جمهوري دموكراتيك كنگو را ترك كردم. آن بخش از پارك كه مامن گوريل‌ها است هنوز تحت كنترل سربازان انكوندا است و مويير هنوز تلا‌ش مي‌كند سه گروه متخاصم را پاي ميز مذاكره بكشاند تا فكري براي جنگل بكنند. جنگ هنوز ادامه دارد و براي تامين هزينه‌هاي آن جنگل‌ها نابود مي‌شوند و گوريل‌ها مي‌ميرند. چه كسي مسوول قتل گوريل‌هاي ويرونگا است؟

انتهاي خبر // روزنا - وب سايت اطلاع رساني اعتماد ملي//www.roozna.com
------------

------------
يکشنبه 13 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 133]