نويسنده: سعيد محمدي فعاليت‌هاي فرهنگي ايران در روسيه در قالب فرضي تئوريك ديپلماسي فرهنگي

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: نويسنده: سعيد محمدي فعاليت‌هاي فرهنگي ايران در روسيه در قالب فرضي تئوريك ديپلماسي فرهنگي
خبرگزاري فارس: در اين مطلب ابتدا با نگاهي كوتاه به كشور روسيه و پيشينه روابط فرهنگي ايران و روسيه، با تبيين ديپلماسي فرهنگي بعنوان يك روش علمي و چهارچوب تئوريك در قالب كلي نقش فرهنگ در روابط بين الملل پرداخته و ضمن ارائه نماي كلي از وضعيت فرهنگ در روسيه معاصر را تحليل خواهيم كرد.

اخيرا از سوي سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي اعلام شدكه هفتمين "هم انديشي رايزنان فرهنگي ايران درخارج ازكشور" با رويكرد"مهندسي روابط فرهنگي بين‌المللي"و با هدف تدوين پيش‌نويس راهبردهاي فرهنگي سه ساله نظام از 21 تا 24 مرداد ماه در تهران برگزار مي شود.

اعلام برگزاري اين نشست كه رويكرد آن گوياي طراحي مدل ديپلماسي فرهنگي و تدوين راهبردهاي كلان فرهنگي نظام براي فعاليت هاي فرهنگي در خارج از كشور است ما را بر نگارش اين مطلب علاقمند كرد تا با نگاهي علمي و تئوريك به چگونگي فعاليت هاي رايزني فرهنگي كشورمان در مسكو بپردازيم.

در اين مطلب ابتدا با نگاهي كوتاه به كشور روسيه و پيشينه روابط فرهنگي ايران و روسيه ، با تبيين ديپلماسي فرهنگي بعنوان يك روش علمي و چهارچوب تئوريك در قالب كلي نقش فرهنگ در روابط بين الملل ، با توجه به پايان ماموريت مهدي ايماني پور رايزن فرهنگي كشورمان در مسكو در اواخر سال 86 و اعزام ابوذر ابراهيمي تركمان به عنوان رايزن فرهنگي جديد به ارزيابي كلي مديريت چهارساله (1382-1386)رايزن قبلي در قالب اين چهارچوب تئوريك پرداخته و ضمن ارائه نماي كلي از وضعيت فرهنگ در روسيه معاصر ، اقدامات اخير مديريت جديد اين رايزني (از اول فروردين 1387 ) را تحليل خواهيم كرد.

اگر چه عملكرد هر نهاد دولتي از سوي ارگانهاي مختلف با استفاده از يك چارچوب مصوب و علمي ارزيابي مي شود ولي امروزه به تبع گستردگي تكنولوژي ارتباطات و اطلاعات به ويژه نقش و جايگاه رسانه ها در جهت دهي افكار عمومي ، اطلاع رساني به امري محتوم و ضروري تبديل شده است.

كشور روسيه

كشور روسيه از يك سو به لحاظ گستردگي جغرافيايي ، منطقه اي ، تنوع قوميت ها و اديان و از سوي ديگر به لحاظ تنوع مسائل فرهنگي اعم از سنتي و مدرن و گستردگي مراكز مطالعات ايرانشناسي و اسلام شناسي و پيشرفت هاي علمي بدون شك براي جمهوري اسلامي ايران به اندازه يك قاره اهميت دارد. البته نقش اين كشور قدرتمند در معادلات بين المللي بويژه به لحاظ اشتراك مرزهاي آبي درياي خزر در معادلات منطقه اي و تاثير مهم اين كشور در شكل گيري تاريخ كشورمان مضاف بر اين امر است. همچنين شناخت بسيار ناچيز دو ملت از يكديگر خصوصا بعد از جريان انقلاب اسلامي در ايران و فروپاشي نظام شوروي و ايجاد روسيه جديد و شناسايي و شناساندن فرهنگ دو كشور از جمله عواملي است كه ضرورت نگارش اين مطلب را گوشزد مي كند ولي با توجه به گستردگي موضوع بايد اعتراف كرد در يك چنين مطلب كوتاهي تنها شايد بتوان به مباني يكي از موضوعات روابط فرهنگي ، سياسي و اقتصادي و... بين دو كشور اشاره كرد.

پيشينه روابط فرهنگي ايران و روسيه

روابط ايران و روسيه از قدمتي چهارصد ساله برخوردار است. با وجود خاطرات ناخوشايندي كه از برخي دوره هاي روابط دو كشور در برخي ذهن ها باقي مانده است گسترش روابط دوره اخير بين دو كشور به آغاز دهه هشتاد ميلادي برمي گردد كه انقلاب اسلامي ايران به پيروزي رسيد و اصل " نه شرقي و نه غربي" به عنوان يكي از اصول سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران اعلام شد. در اين دوران نيز روابط ايران و روسيه تا پايان دهه هشتاد و آغاز دهه نود با تنش فراوان و ركود همراه بوده است. با فروپاشي شوروي سابق به اين معنا كه از سويي شبح يك ابرقدرت خوفناك از مرزهاي شمالي ايران رخت بربست و از سويي ديگر معلوم شد كه درمورد خطر انقلاب اسلامي و ترويج نهضت هاي اسلامي و بنيادگرايي در جمهوري هاي سابق شوروي بيش از اندازه مبالغه شده است.

گرمي در روابط دو كشور طي سال هاي اخير در نتيجه فروپاشي شوروي و پديد آمدن تغييرات عظيم در صحنه بين المللي و زوال بلوك شرق به عنوان يك صحنه مبارزات ايدئولوژيك بوجود آمده است.

موافقتنامه فرهنگي ميان ايران و روسيه كه در سال 1345 به امضا رسيد ، هم اكنون نيز پايه قانوني مناسبي براي فعاليت هاي فرهنگي دو كشور مي باشد تا پيش از فروپاشي اين قرارداد بيشتر مبناي فعاليت هاي نسبتا گسترده سفارت و مركز فرهنگي روسيه در ايران بود ولي با فروپاشي شوروي و فروريختن ديوارهاي آهنين ، زمينه ظهور مبادلات فرهنگي دو جانبه و انجام فعاليت هاي فرهنگي از سوي جمهوري اسلامي ايران پديد آمد. با گشايش رايزني فرهنگي ج. ا. ايران در فدراتيو روسيه دردوران اخير و با بهره گيري از بستر و فضاي بوجود آمده ، فعاليت هاي متنوعي از سوي اين مركز صورت گرفته است.رايزني فرهنگي ج.ا.ا. در مسكو با هدف تعميق، توسعه و ارتقاي سطح روابط فرهنگي ميان دو كشور ، دور فعاليت جديد خود را آذرماه 1378 در ساختمان مستقل و جديد آغاز كرد. مهدي سنايي (1378-1382) و مهدي ايماني پور (1382-1386) از آغاز تاكنون مديريت اين رايزني را به عهده داشته اند و كليه رايزني هاي فرهنگي در خارج از كشور زير نظر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي فعاليت مي كنند.

" تلاش در جهت معرفي ايران امروز بويژه تبيين مباني و معرفي دستاوردهاي انقلاب اسلامي و نظام ج.ا.ا. ، امضاي توافق نامه‌هاي همكاري مشترك با مراكزدولتي،ديني،علمي، فرهنگي و هنري روسيه، برپايي همايش‌هاي علمي و كنفرانس‌هاي بين المللي، انجام تحقيقات و پژوهشهاي فرهنگي و علمي،برگزاري جايزه علمي ايران معاصر، برگزاري هفته‌هاي فرهنگي و هفته هاي فيلم در مسكو و ديگر شهرهاي روسيه،انجام همكاري هاي رسانه اي وگردشگري، تأسيس موزه آثار هنري و تاريخي و معاصر ايران در مسكو، تأ سيس و تقويت مراكز جديد ايران شناسي و اتاق‌هاي آموزش زبان فارسي، برگزاري المپياد زبان فارسي وبرگزاري چايزه ادبي فردوسي ، برگزاري دوره‌هاي آزاد آموزش زبان فارسي و علوم ديني، اعزام دانشجو و استاد به ايران براي شركت در دوره‌هاي دانش افزايي، چاپ و انتشار كتب و مجلات به زبان روسي خصوصاً نشريه علمي فرهنگي ايران امروز وكمك به انتشار نشريه پژوهشي "فرهنگ روس"( به منظور شناسايي وضعيت فرهنگي روسيه امروز و معرفي آن به مراكز داخل كشور)، برپايي نمايشگاه‌هاي مختلف در زمينه‌ي آثار هنري ، تاريخي و معاصر ايران، قرآن، كتب اسلامي، نرم افزارهاي رايانه اي، دعوت از گروه‌هاي موسيقي اصيل و معاصر ايران براي اجرا در برنامه‌هاي مختلف بويژه مراسم نوروزي، شركت در نمايشگاه‌هاي بين المللي كتاب در مسكو، ايجاد بخشهاي كتابخانه، نوارخانه، رايانه و اينترنت در محل نمايندگي و ارائه خدمات به بيش از ششصد تن اعضاي اين بخشها و … اهداف و زمينه‌هاي فعاليتي اين مركز فرهنگي را تشكيل مي دهند."(1)

همچنين موافقتنامه جديد همكاريهاي فرهنگي سه ساله ايران و روسيه و قرارداد برگزاري هفته فرهنگي ايران در اين كشور در آذر ماه 86 در مسكو به امضاي رييس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي و رييس آژانس فرهنگ و سينماي روسيه رسيد.

چارچوب تئوريك براي ديپلماسي فرهنگي

ديپلماسي در واقع فن مديريت تعامل با جهان خارج از سوي دولتها مي باشد قطعا ابزارها و مكانيسمهاي متعددي براي اعمال اين مديريت مي توان به كار گرفت . ملاحظات سياسي , اقتصادي و امنيتي سه حوزه سنتي بنيادين و كلاسيك در عرصه بين الملل است كه سياست خارجي كشورها در آن اعمال مي شود . با اين حال به باور بسياري از انديشمندان و صاحب نظران عرصه بين المللي به طور عام و بعد از پايان جنگ سرد به طور خاص فرهنگ و مولفه هاي فرهنگي ركن چهارم سياست خارجي را تشكيل مي دهد كه در بسياري از مواقع لايه هاي زيرين سه حوزه ديگر نيز از آن منبعث مي گردد .

هدف اساسي ديپلماسي فرهنگي ارائه ديدگاه روشن و موجه نسبت به فرهنگ ارزشي و رفتاري نظام براي بازيگران مختلف عرصه بين الملل شامل: دولتها، سازمانهاي دولتي ببن المللي و غير دولتي، نهادهاي جوامع مدني و افكار عمومي است به اين ترتيب بيهوده نيست كه نفوذ و اثر گذاري را دو هدف اصلي ديپلماسي فرهنگي مي شمارند.

در عصر كنوني از فرهنگ بعنوان قدرت نرم در سياسيت خارجي بحث مي شود كه عنوان ديپلماسي فرهنگي به آن مي دهند و به معناي استفاده از ابزارها ومكانيسم ها ي فرهنگي براي معرفي و انتقال فرهنگ و تمدن يك سرزمين به سرزمين و فرهنگ ديگر است .

"ميلتون كامينگز ديپلماسي فرهنگي را مبادله ايده ها , اطلاعات , هنر , سبك زندگي , نظام ارزشي، سنت ها واعتقادات براي دستيابي به مفاهمه مشترك و تقويت تفاهم متقابل ميان ملتها و كشورها تعريف مي كند."(2)

بسياري از نظريه پردازان ديپلماسي فرهنگي را نمونه بارز و اعلاي اعمال قدرت نرم مي دانند كه به كشورها امكان و توان نفوذ در طرف مقابل از طريق عناصري چون فرهنگ ، ارزشها و ايده ها مي دهد. "ژرزف ناي" نظريه پرداز معاصر روابط بين الملل قدرت نرم را در تعارض با قدرت سخت يعني تسخير كردن از طريق نيروي نظامي مي داند .

به عقيده ژرزف ناي , قدرت نرم عبارت است از "توانايي يك دولت در رسيدن به اهداف مطلوب از طريق ايجاد جذبه و كشش و نه با استفاده از قوه ي قهريه و زور. وي اعمال قدرت نرم را از روشهايي چون بسط و گسترش روابط با متحدين و تعاملات فرهنگي ميسر مي داند و چنين سياستي نهايتا منجر به محبوبيت دولتها در افكار عمومي كشور مقصد و كسب اعتبار , حيثيت و وجه بين المللي براي دولتها مي شود ."(3)

از جمله مظاهر قدرت نرم توام ساختن ديپلماسي با اخلاق است كه در دوران پس از استعمار كهن مورد توجه سياست مداران قرار گرفته است: " در ديپلماسي كنوني ، اخلاق براي خود جايگاهي هر چند صوري يافته است و تقريبا همه كشورها سعي مي كنند ديپلماسي خود را متصف به آن نشان دهند."(4)

مهم ترين عوامل ايجاد كننده يا تقويت كننده اين نوع قدرت در راستاي ديپلماسي فرهنگي برحسب تعاريف ارايه شده عبارتند از :

"موقعيت ايدئولوژيك ، مناسبات و مبادلات فرهنگي ، ترويج زبان و ادبيات ، تبليغ آرمان‌ها، ارزش ها و اهداف متعالي ، ارايه تصويرمثبت و مطلوب از خود ، بهره گيري مناسب از اطلاعات و فرهنگ در راستاي مقاصد ديپلماتيك، زدودن ذهنيت هاي تاريخي منفي ، مبادلات دانشگاهي و آكادميك، فعاليت هاي آموزشي و آگاهي بخشي، قدرت شكل دهي و كنترل افكار عمومي ،قدرت نفوذ در باورها و نگرش ها ، ظرفيت پذيرش توريسم و جذب مهاجرخارجي، برخورداري ازشبكه هاي خبري جهان گسترو قدرت توليد و توزيع محصولات رسانه‌اي متنوع به كشورها و به زبانهاي مختلف، التزام به رعايت معاهدات و قراردادهاي بين المللي، ايفاي رسالت تاريخي متناسب با موقعيت جهاني و سطح انتظاردرشرايط مختلف، برخورد مناسب و اتخاذ مواضع مقبول در برخورد با بحرانهاي بين المللي ، بهره گيري از سازمانهاو موسسات غير دولتي ، بين الدولي و بين المللي، نفوذ در سازمانهاو مجامع بين المللي ، رعايت استاندارهاي حقوق بشر ، قدرت خنثي سازي تبليغات مسموم ، تشكيل انجمن هاي دوستي با كشورهاي مختلف، تاسيس موسسات غير انتفاعي،برگزاري و مشاركت در نمايشگاه‌هاي بين المللي و..."(5)

اعمال قدرت نرم در روابط ميان كشورها مفهومي نوين به نام ديپلماسي عمومي را ايجاد مي‌كند

" در ميان اصطلاحات مختلف، اصطلاح ديپلماسي عمومي (ديپلماسي مردم محور) شامل هر دو گونه ديپلماسي فرهنگي و ارتباطي بوده و به كاربرد ابزارهاي بين فرهنگي و ارتباطات بين المللي در سياست خارجي معطوف مي‌‌شود. كتاب فرهنگ اصطلاحات روابط بين المللي كه به وسيله وزارت امور خارجه آمريكا منتشر شده است ديپلماسي عمومي را برنامه‌هاي مورد حمايت دولت تعريف كرده است كه با هدف اطلاع رساني يا تأثير گذاري بر افكار عمومي در كشورهاي ديگر انجام و شامل انتشارات، تصاوير متحرك، مبادلات فرهنگي، راديو وتلويزيون مي‌‌شود.تفاوت رويكرد ديپلماسي فرهنگي با رويكرد ديپلماسي ارتباطي در آن است كه اولي مبتني بر ارتباط بي‌واسطه، حضوري و رو در روي يك فرد يا گروه با فرهنگ ديگر است و داراي فرآيندي كند و آثاري پايدار است در حاليكه رويكرد ديپلماسي ارتباطي مبتني بر ارائه تصويري از يك فرهنگ از طريق وسائل ارتباط جمعي براي مخاطبان از فرهنگ هاي ديگر است كه داراي فرآيندي سريع و آثاري گذرا است." (6)

چي. ام. مايكل - معاون سابق شوراي بريتانيا - روابط فرهنگي را «تشويق روابط مشترك ميان نهادهاي فرهنگي و آموزشي و افراد كه موجب پيوند فكري، هنري و اجتماعي ميان ملتها مي‌‌شود» تعريف مي‌‌كند؛ او قائل به لزوم تفكيك ميان دو اصطلاح روابط فرهنگي و ديپلماسي فرهنگي است زيرا ديپلماسي فرهنگي را صرفاً"وارد كردن فرهنگ در توافقنامه‌هاي بين المللي و استفاده از فرهنگ براي پشتيباني مستقيم از ديپلماسي سياسي و اقتصادي يك كشور" مي‌داند . (7)

به نظر مي‌رسد اين تفكيك ضروري است زيرا در ديپلماسي فرهنگي فرايند سياستگذاري و اجرا عمدتاً توسط ارگانها و مؤسسات دولتي دنبال مي‌‌شود حال آنكه روابط فرهنگي همزمان بوسيله دولت، اشخاص و مؤسسات خصوصي پيگيري مي‌‌شود. به‌اين ترتيب ديپلماسي فرهنگي تنها بخشي از روابط فرهنگي است به عبارت ديگرروابط فرهنگي پيوند هايي است كه ميان انسانها در حوزه هاي ملي و فرهنگي بوجود مي آيد و تحت تاثير و شرايط اجتماعي و ديپلماسي فرهنگي در درون آنها اعمال مي شود و اين جريان در اثر پيشرفت تكنولوژي و انقلاب ارتباطات و گسترش وسايل ارتباط جمعي دچار تحولات شگرفي شده است . يكي از مهم ترين ويژگيهاي روابط فرهنگي بين كشورها ،اشتراكات تاريخي ،تمدني فرهنگي ،مذهبي وزباني است كه با بهره گيري از اين فرصتها مي توان در گسترش مبادلات فرهنگي بهره جست.

بطور خلاصه توام ساختن ديپلماسي معمول با روابط فرهنگي گسترده از جمله عوامل مولد قدرت نرم است :"روابط فرهنگي زمينه ساز و حامي روابط رسمي ميان دولت ها هستند. زبان فرهنگ زبان ملايمي است كه مي تواند روابط رسمي را همراه با تفاهم همچنان زنده نگه دارد. روابط ميان كشورها چنانچه به عرصه هاي فرهنگي كشيده شود نه تنها در سطح رسمي باقي مي ماند بلكه پيوندهاي گسترده تري را ميان ملت‌ها ايجاد مي كند."(8)

استفاده از فرهنگ و به خدمت گرفتن ابزارهاي فرهنگي در ديپلماسي داراي مزاياي بسيار و همچنين مواجه شدن با مقاومت كمتر در جوامع و كشورهاي هدف، از مهم ترين ويژگي هاي ديپلماسي فرهنگي است.

عاري بودن ديپلماسي فرهنگي از لحني خصمانه در كنار جذابيت بيشتر و نامحسوس بودن آن نيز مزيتي ديگر است. همچنين در ديپلماسي فرهنگي فرصت بيشتري براي ايفاي نقش بيشتر و موثرتر بازيگران غيررسمي و نهادها و اشخاص حقيقي و حقوقي غيردولتي مهيا مي‌شود و همين مساله بر دامنه تاثيرگذاري آن مي‌افزايد.

در يك ديدگاه كلي مباني ديپلماسي فرهنگي را مي توان به شرح ذيل برشمرد

شناخت سياست هاي فرهنگي كشور مبدأ
شناخت سياست هاي فرهنگي كشور مقصد
شناخت فرهنگ به عنوان قدرت نرم
افكار عمومي به عنوان زمينه اعمال قدرت نرم
توجه به ديپلماسي نوين (بازيگران غيردولتي و بين دولتي و اهميت تكنولوژي ارتباطات)
مهدي ايماني پور رايزن فرهنگي سابق و مدير مسئول مجله "فرهنگ روس" در پاسخ به دو مباني ديپلماسي فرهنگي يعني شناخت سياست هاي فرهنگي كشور مبدأ و شناخت سياست هاي فرهنگي كشور مقصد (با توضيح اينكه سياست فرهنگي يك كشور را وضعيت و ظرفيت و توان فرهنگي آن كشور در نظر بگيريم) در سرمقاله شماره يك اين مجله مي نويسد اگررسالت نمايندگي هاي فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور را در دو كلمه خلاصه نمائيم به واژه هاي « شناسايي» و « شناساندن» خواهيم رسيد.از يك سو مي بايست ويژگيهاي فرهنگي كشور هدف را شناسايي نمود و از سوي ديگر چهره اصيل ايران اسلامي را به درستي به مخاطبين خود در خارج از كشور شناساند.

در بخش اول به دريافت واقع بينانه اي از جامعه هدف خواهيم رسيد و ضمن دستيابي به نياز هاي موجود ، مخاطبين را به خوبي خواهيم شناخت و نهايتاً امكان رصد نمودن فرصت ها و موانع را فراهم كرده و سياستگذاران بخش فرهنگي را در تنظيم سياست هاي اصولي در فعاليت هاي فرهنگي خارج از كشور ياري خواهيم داد.

و در بخش دوم يعني شناساندن فرهنگ و تمدن اصيل اسلامي- ايراني ، با عنايت به غلبه چهره ناصواب از جمهوري اسلامي ايران در اذهان عمومي جهان، وظيفه و راه دشواري پيش رو داريم كه البته اين مهم ابزار و شيوه هاي مناسب خود را در هر حوزه مي طلبد.

بنابراين نمايندگي فرهنگي ج.ا.ايران در روسيه، در دور جديد فعاليت هاي خود در نخستين گام با ايجاد مركز مطالعات فرهنگي ايران و روس با بهره گيري از گروهي از فرهيختگان اسلام شناس، ايران شناس و شرق شناس با تنظيم طرح مطالعاتي- پژوهشي با تعيين اولويت هاي مطالعاتي در صدد برآمد تا انتشار نشريه روسي زبان « ايران امروز» را كه به همت رايزن فرهنگي پيشين (مهدي سنايي ) راه اندازي شده بود با گرايش شناساندن فرهنگ و مواريث ايران و اسلام، با جديت دنبال كرده و در مقابل نشريه ديگري را به زبان فارسي و با عنوان « فرهنگ روس»(دو ماهانه) به منظور شناسايي و ارائه مطالعات ميداني از فرهنگ كشور روسيه به متوليان و سياستگذاران بخش فرهنگ در داخل كشور عرضه كند.

البته گستردگي و تنوع فعاليت هاي رايزني فرهنگي كشورمان در مسكو و استقبال از آنها ، شاهد اين ادعا است كه قطعا بدون شناخت ظرفيت ها ، بسترهاي فرهنگي كشور مقصد(روسيه) و عرضه درست و شناساندن فرهنگ و تمدن اصيل اسلامي- ايراني نمي تواند صورت گرفته باشد.

شناخت فرهنگ به عنوان قدرت نرم و افكار عمومي به عنوان زمينه اعمال اين قدرت

بخشي مهمي از فعاليت هاي رايزني فرهنگي ج. ا. ايران در مسكو را كه در راستاي شناخت فرهنگ به عنوان قدرت نرم و افكار عمومي به عنوان زمينه اعمال قدرت نرم مي توان قلمدادكرد به شرح ذير مي باشد.

تقويت و گشايش مراكز زبان فارسي و ايرانشناسي در مسكو و ساير استان ها و جمهوري هاي روسيه چاپ و نشر كتاب و مجلات متعدد به زبان روسي ايجاد ارتباط گسترده با دانشمندان و مراكز علمي روسيه تبادل هيات هاي فرهنگي ، دانشجو و استاد زبان فارسي ، ديني (اسلام) و ...، ايجاد ارتباط عميق و گسترده با ادارات ديني و رهبران مسلمانان اين كشور ايجاد ارتباط كليساي ارتدكس روس با ايران و برگزاري چند دوره گفتگو ميان اسلام و كليساي ارتدكس روسيه به ابتكار ج. ا. ايران ايجاد ارتباط نسبي ميان مراكز هنري دو كشور برگزاري چندين نمايشگاه هنري و هفته هاي فيلم ج. ا. ايران در مسكو و شركت مستمر در نمايشگاه هاي كتاب مسكو انجام تحقيقات و پژوهش هاي مشترك فراوان گشايش موزه آثار هنري و تاريخي ايران در گالري هنرهاي شرق مسكو برگزاري چندين همايش علمي و شب شعر يادواره مشاهير شعراي پارسي گو و اهداي بيش از چندين هزار عنوان كتاب به كتابخانه هاي بزرگ روسيه از جمله فعاليت هاي مهم رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در فدراتيو روسيه بوده است.

"آشنايي نسبي مردمان روس با فرهنگ و تمدن ايراني گرايش نسبي به جهان اسلام با توجه به موقعيت جغرافيايي روسيه حضور جمعيت قابل توجه مسلمانان در روسيه تاثير جدي و مداوم فرهنگ و سنن ايراني و اسلامي در طي قرون بر بخش هاي جنوبي و مسلمان نشين روسيه اعتماد بوجود آمده در سياست خارجي دو كشور آشنايي عمومي مردم روسيه با ادبيات كلاسيك ايران گرايش نسبي برخي از انديشمندان و مردم روس به سياست خارجي مستقل دولت جمهوري اسلامي ايران در مقابل بلوك غرب و آمريكا وجود بخش هاي تاريخي از سرزمين ايران در خاك روسيه كنوني و نهايتا قدمت مراكز زبان فارسي و مكاتب ايرانشناسي روسيه زمينه هايي است كه مباني فعاليت هاي فرهنگي ج. ا. ايران در فدراتيو روسيه را فراهم مي كند." (9)

ترجمه و انتشار بيش از 40 عنوان كتاب در باره فرهنگ ، هنر ، اجتماع ، سياست در ايران، زبان فارسي ، نسخ خطي ، اسلام ، فرآن كريم و...به زبان روسي و انتشار4 شماره مجله "ايران امروز "در باره فرهنگ ايران اسلامي و به منظور شناساندن كشورمان به زبان روسي در دوره مهدي ايماني پور از سال 1383 ، 20 شماره مجله "فرهنگ روس" و همچنين فعاليت سايت رايزني فرهنگي ايران در مسكو را كه با توجه به گستردگي و تنوع مطالب مي توان بعنوان يك مركز پژوهشي در حوزه فرهنگ و روسيه شناسي قلمداد كرد از ديگر اقدامات رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در مسكو است.

توجه به ديپلماسي نوين (بازيگران غيردولتي و بين دولتي و اهميت تكنولوژي ارتباطات)

برگزاري نشست نقد فيلم ضد ايراني "300" با حضور ايماني پور رايزن فرهنگي كشورمان در روسيه و "نادر طالب‌زاده" كارشناس نقد فيلم از كشوركان و چند كارشناس روس در مسكو در ارديبهشت ماه 86 و ثبت و آغاز به كار بنياد بين المللي ايرانشناسي در روسيه در دي ماه سال گذشته با عضويت(28 نفر) 27 تن از ايران شناسان سرشناس روسيه و مهدي ايماني پور"رايزن فرهنگي ايران در مسكو و عضو موسس (تنها عضو ايراني) با هدف توسعه و گسترش روابط علمي و فرهنگي ميان ايران و روسيه و پژوهش در حوزه ايران شناسي و مطالعه علم و فرهنگ ايراني در جهت ساماندهي و هدايت جريان مطالعات ايراني در جهان كه با پيگيري هاي مستمر ايران شناسان روس و رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در مسكو صورت گرفت، بعنوان نمونه هاي بارزي از فعاليت هاي اين رايزني در راستاي پنجمين مباني ديپلماسي فرهنگي يعني توجه به ديپلماسي نوين (بازيگران غيردولتي و بين دولتي و اهميت تكنولوژي ارتباطات) قابل ارزيابي است.

وضيت فرهنگ در جامعه معاصر روسيه

مهدي ايماني پور در سرمقاله شماره دو فرهنگ روس در باره جايگاه و وضيت فرهنگ در جامعه معاصر روسيه كه سوال بسياري از پژوهشگران و محققان عرصه فرهنگ است مي نويسد: مقوله فرهنگ در جامعه معاصر روسيه همچون كلاف سردرگمي است كه بسيار پيچيده و غامض به نظر مي رسد و در سال هاي پس از فروپاشي با تغييرات متعددي مواجه شده است. در ميان مردم و مسئولين كشور كمتر كسي است كه اعتقاد داشته باشد فرهنگ در جامعه سمت و سوي مشخصي يافته است. اصحاب فرهنگ و سياستمداران و انديشمندان هر يك به روش خود مسائل را تجزيه و تحليل مي نمايند و اتفاق نظري در اين خصوص به چشم نمي خورد. در حال حاضر دو ديدگاه موسوم به «اورآسيايي» و «غربي» كه دامنه آن كليه شئون جامعه از سياست گرفته تا فرهنگ را پوشش داده است، به خوبي به چشم مي خورد.

بخشي از روشنفكران متمايل به غرب تلاش مي كنند زمينه پيوستن روسيه به غرب را فراهم آورند. اين گروه محدود و غالبا از افراد با نفوذ كه موسوم به آتلانتيسيست ها مي باشند و بعضا مسئوليت هاي دولتي نيز دارند.

در مقابل، اورآسيايي ها معتقدند روسيه يك كشور اروپايي- آسيايي است و مي بايست نقش خود را به عنوان پلي ميان اروپا و آسيا حفظ كند. اين گروه، دوره يلتسين را دوره افول روسيه دانسته و گرايش افراطي او را به غرب ضربه جبران ناپذيري به جامعه روسيه مي دانند. اين طرز تفكر كه اكنون در ميان انديشمندان و مسئولين دولتي توسعه يافته است خود به چند ديدگاه متفاوت تقسيم مي شود. عده اي اعتقاد دارند كه روسيه كشوري كثيرالمله است كه مي بايست به شكوه و عظمت گذشته خود تكيه نمايد و فرهنگ غرب فرهنگي مخرب است كه با ويژگي هاي مردم روسيه همخواني ندارد. اما در ميان اورآسيايي ها جمعي نيز نگاه افراطي دارند و بر اين عقيده اند كه روسيه كشوري است با هويت روسي و مي بايست ارزش هاي روسي در آن حاكم گردد.

از سوي ديگربه تبع مشكلات اقتصادي جامعه و«اصل انگاري» مسائل معيشتي ، به حاشيه رانده شدن امور فرهنگي جامعه خطري است كه جسته و گريخته از سوي اصحاب علم و فرهنگ اين كشور مورد توجه قرار مي گيرد.

دلدادگي جمعي از مسئولين كشور و همچنين تمايل جدي جوانان به نظام ليبرال دمكراسي غرب ، از يك سوي ، و خواست قلبي عامه مردم به حفظ سنت ها و آداب ملي، مذهبي خود و احساس غبن نسبت به شرايط موجود، از سوي ديگر، به تضاد موجود، در سياست هاي فرهنگي جامعه روسيه دامن مي زند. تلاش رايج ميان انديشمندان روسيه عمدتا معطوف به بومي سازي فرهنگ است و به اعتقاد اين عده تنها راه نجات فرهنگ در جامعه روسيه طراحي الگويي خاص مي باشد كه در آن ضمن اهميت دادن به فرهنگ روسي، به ساير فرهنگ ها و اديان موجود در جامعه توجه لازم صورت پذيرد.

ايماني پور در سرمقاله شماره 3 فرهنگ روس در باره طراحي الگويي خاص فرهنگ در جامعه روسيه ادامه مي دهد نماد كشور روسيه عقابي است كه دوسر در بدن دارد. تحليلگران مسائل سياسي و فرهنگي بعضاً با طعنه به اين نماد مي‌گويند كه كشور روسيه نيز مانند اين عقاب سردرگم است و نمي داند كه به شرق پر بگشايد يا به غرب؟ و اين نگاه دوگانه سبب ايستايي و زمين گير شدن كشور شده است. هر چند ظواهر اين كشور خصوصاً پس از جريان فروپاشي رويكردي غربي داشته ولي در عمل فاقد بسياري از زيرساخت ها و ساختارهاي غربي است.

محققين مي گويند تجربه نشان داده كه اين كشور آمادگي پذيرش يكسره فرهنگ و ايدئولوژي غربي را ندارد و چنين رويكردي با مشكلات عديده اي در اين ديار مواجه است. از سوي ديگر در شرق عليرغم وجود قرابت هاي فرهنگي چيزي براي توسعه و ترقي كشور و خروج از عقب افتادگي وجود ندارد.

به اعتقاد ايماني پور تلاش انديشمندان روسي براي پيدا كردن راهي سوم و خاص براي سامان بخشيدن به وضعيت فرهنگي اين كشور پررمز و راز در اين نكته نهفته است : پوتين در اين ارتباط راه ميانه اي را اتخاذ نموده و مي‌گويد « اگر كسي براي فروپاشي شوروي سابق ناراحت نباشد دل ندارد و اگر كسي براي احياي شوروي سابق تلاش كند،‌ مغز ندارد.»

ايماني پور در پايان نتيجه گيري مي كند به نظر مي‌رسد طراحي الگويي مشابه الگوهاي غربي و يا شرقي براي روسيه نه ممكن است و نه راهگشا، عقاب روسيه، با نگاه تيزبينانه به غرب و شرق و با انديشه اي درست مي‌بايست راه خود را برود.

نگاهي به فعاليت هاي اخير رايزني فرهنگي كشورمان

برگزاري ششمين دور گفتگوهاي اسلام و مسيحيت ارتدوكس روزهاي 26 و 27 تيرماه 1387 در با حضور هيئتي از انديشمندان و روحانيون ايراني ، ارائه مقاله از سوي ابوذر ابراهيمي تركمان با عنوان «شادي و دينداري» پيرامون اسلام و آموزه هايش در مراسم افتتاحيه دركنفرانس بين المللي «شادي و لذت به عنوان پديده هاي فرهنگي» 22 تيرماه در پوشكينسكي يه گوري در استان سن پطرزبورگ و استقبال از آن ، برگزاري هفته فرهنگي جمهوري اسلامي ايران با مشاركت سركنسولگري ج. ا.ايران در غازان و وزارت فرهنگ تاتارستان در غازان پايتخت تاتارستان از از سوم تا نهم خرداد ماه 1387 ، برگزاري نشست «بررسي انديشه هاي فلسفي امام خميني (ره) » با همكاري انجمن فلاسفه روسيه در محل انستيتو فلسفه مسكو 15 خرداد با حضور بيش از 50 نفر از انديشمندان و فلاسفه روسيه و با قرائت پيام حجت الاسلام والمسلمين سيد حسن خميني ، برگزاري نشست بين المللي روسيه و جهان اسلام روزهاي سوم و چهارم تيرماه سال جاري در مسكو با همكاري رايزني فرهنگي ، مجمع جهاني تقريب مذاهب، بنياد مطالعات اسلامي و مركز مطالعات عربي وابسته به آكادمي علوم روسيه با حضور بيش از 30 نفر از شخصيت هاي برجسته علمي و سياسي جهان اسلام در اوايل تيرماه با حضور صاحب نظران و انديشمنداني از كشورهاي ايران، بنگلادش، فرانسه و تاجيكستان با موضوع اسلام و جهاني سازي و يافتن راهكارهاي گفتمان بين اسلام و ديگر اديان ِ، همچنين برگزاري نخستين هفته فرهنگي ايران در روسيه از دوم ارديبهشت با حضور وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي كشورمان در "مسكو" و مراسم هاي مختلف ايام هاي خاص از عمده فعاليت هاي رايزني فرهنگي كشورمان در مسكو در چهارماه گذشته يعني از شروع به كار رايزن فرهنگي جديد بوده است

ديدار ابوذر ابراهيمي تركمان رايزن فرهنگي جديد ج.ا.ايران در مسكو با ايرانشناسان روسيه ، معاونين شوراي مفتيان روسيه و رئيس دانشگاه اسلامي مسكو ، رئيس مركز مشاركت تمدنها دانشگاه دولتي روابط بين الملل مسكو ، رييس و اساتيد انستيتو فلسفه آكادمي علوم فدراسيون روسيه و راويل حضرت عين الدين رئيس شوراي مفتيان روسيه، ديدار رايزن فرهنگي با معاون اتحاديه بين المللي نويسندگان روسيه و كشورهاي مشترك المنافع ، رئيس اداره كل روابط بين المللي اتحاديه سينماگران روسيه ، مشاركت رايزني فرهنگي ايران در برگزاري نشست هم انديشي بين دانشگاهي استادان زبان فارسي مسكو در دانشگاه روابط بين الملل مسكو و راه اندازي پايگاه مجلّات الكترونيك و كتابخانه مجازي فارسي در سايت رايزني فرهنگي ايران در روسيه ، ترجمه و چاپ كتاب انسان كامل اثر استاد شهيد مرتضي مطهري را به زبان روسي با مشاركت رايزني فرهنگي كشورمان و انتشارات شرق شناسي سن پترزبورگ ودر تيراژ 1500 نسخه ، انتشار شماره اول سال 1387 وشماره پانزدهم مسلسل مجله ايران –اسلاويكا ( ويژه نامه هفته فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در فدراسيون )و... از ديگر اقدامات مديريت جديد اين رايزني است كه نشانگر تداوم فعاليت هاي قبلي مي باشد.

مقام معظم رهبري در ديدار با نمايندگان فرهنگي ج .ا.ا در خارج از كشور فرمودند:" كار اصلي شما اين است كه منطق نظام اسلامي كه همان منطق انقلاب است را اولا تبيين كنيد، ثانيا حساسيت ها را نسبت به آن برانگيزيد تا از كنار آن بي تفاوت عبور نكنند ، ثالثا دلها را به آن معتقدتر كنيد. ، اين سه مرحله بايد در دو سطح انجام شود: در سطح نخبگان و سطح فكار عمومي."(10)

اقدامات رايزن فرهنگي جديد كشورمان در مسكو همانند رايزن پيشين در خصوص برگزاري نشستها ، ديدار و ارتباط با شخصيت ها ونخبگان فرهنگي و ديني در راستاي بيانات مقام معظم رهبري مي باشد كه اين ارتباط براي تداوم فعاليت ها از سطح نخبگان شروع شده و بدون شك به سطح افكار عمومي گسترش خواهد يافت.

بررسي برنامه ها و فعاليت هاي رايزني فرهنگي كشورمان در مسكو و گستردگي و حجم عظيم اين برنامه ها شاهد ديگري بر ديپلماسي فرهنگي فعال بين جمهوري اسلامي ايران و روسيه مي باشد.

البته ادامه اين روند فعاليت فرهنگي كشورمان در روسيه بدون شك در انتخاب درست و شايسته ابوذر ابراهيمي تركمان بعنوان رايزن فرهنگي جديد بايد قلمداد كرد، پيش از سمت فعلي در مسكو، سمت هاي پيشين وي مدير كل آسيا و اقيانوسيه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي و وابسته فرهنگي كشورمان در تركمنستان بوده است.

ابوذر ابراهيمي تركمان درباره نقش فرهنگ، هنر و مذهب در ارتباط ميان كشورها مي گويد: «ايران سرزميني است با پيشينه فرهنگي بسيار غني و تجربه تاريخي به ما آموخته است كه فرهنگ را به سياست نيالاييم. سياست مفهومي متغير است، در حاليكه فرهنگ و مذهب در بطن جامعه نهفته است. مي توان گفت كه هرگاه نابساماني رخ مي دهد، در ارتباط با سياست است و فرهنگ همواره راهگشاي حل مناقشات سياسي بوده است.» وي درادامه در باره روابط فرهنگي ايران و روسيه مي گويد: دولت روسيه تمام شرايط را براي گسترش آموزش و فرهنگ اسلامي در كشور فراهم كرده است. بنظر من دانشگاه اسلامي مسكو فعاليت بسيار ارزشمندي داشته است و دورنماي بسيار خوبي در توسعه ارتباطات ترسيم مي كند. ما با سازمانهاي فرهنگي اسلامي و در وهله اول با شوراي مفتيان روسيه ارتباطات خوبي برقرار كرده ايم و گاهي نيز مراسم مشتركي برپا مي كنيم. مسابقات قرائت قرآن از اين جمله است، هر چند فعاليت مذهبي و يا تبليغ مذهبي در دستور كار رايزني فرهنگي نيست. بي شك ديدار سال گذشته آقاي پوتين از ايران نه تنها در رواط سياسي، بلكه در روابط اقتصادي بين دو كشور از اهميت زيادي برخوردار است. اين ديدار توجه و علاقه به فرهنگ ايراني – اسلامي را در روسيه تقويت كرد...جستجوي زبان مشترك و مشتركات فرهنگي در همه اعصار ضامن زندگي صلح آميز است.(11)
به اين ترتيب بايد گفت رايزني فرهنگي كشورمان در روسيه در سه محور با بهره گيري از ظرفيت هاي روابط رسمي براساس توافقنامه هاي فرهنگي ، ارتباط با سرشناسان ، صاحب نظران و انجمن هاي فرهنگي در حوزه هاي مختلف اسلام شناسي ، ايرانشناسي ، روسيه شناسي، زبان فارسي و ... و در محور سوم با فعاليت هاي رسانه اي ، نمايشگاهي ، انتشاراتي و...در سطح افكار عمومي فعاليت هاي خود را ساماندهي كرده است كه مي توان از آن بعنوان "الگوي ديپلماسي فرهنگي ايران "در ساير كشور ها بهره جست.

منابع

1. سايت رايزني فرهنگي ايران در روسيه http://moscow.icro.ir/
2. حسن خاني ، محمد ، 1386 ، نقش فرهنگ و ابزارهاي فرهنگي در طراحي و پيشبرد ديپلماسي؛ با تاكيد برسياست خارجي ايالات متحده آمريكا ، مجموعه مقالات همايش ارتباطات بين فرهنگي و سياست خارجي :رويكرد ايراني، سازمان فرهنگ وارتباطات اسلامي : 227
3 . ( قبلي : 227: و228)
4. محمد رضا البرزي ، ارزيابي تحول ديپلماسي در قرن بيستم ، نشر سفير ، 1368: 17
5. ر.ك ، ژوزف ناي ،‌كاربرد قدرت نرم ، ترجمه: سيد رضا مير طاهر ،‌1383، فصلنامه راهبرد دفاعي, سال 2 ش 6 (زمستان 83),1- 37. (ترجمه فصل 4 از كتاب Soft power , Newyork: public affairs 2004)
6. آشنا ،دكتر حسام الدين ، فرهنگ، ارتباطات و سياست خارجي، ارائه مدلي براي ديپلماسي عمومي، فصلنامه پژوهشي دانشگاه امام صادق عليه السلام / شماره 21 / بهار 1383 (با دخل و تصرف)
7. 81 : Mitchell, J. M , International Cultural Relations, London, Allen&Unwin, 1986.
8. حسين سليمي ، فرهنگ گرايي ، جهاني شدن و حقوق بشر، دفتر مطالعات سياسي و بين المللي ، 1379: 69
9 . سايت رايزني فرهنگي ايران در روسيه http://moscow.icro.ir
10.رهنمون ، مجموعه بيانات مقام معظم رهبري در باره اصول و مباني فعاليت ها در حوزه بين الملل، 1384 " انتشارات بين المللي الهدي ، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي : 55
11.مصاحبه ابوذر ابراهيمي تركمان رايزن فرهنگي ج.ا. ايران ، سرزمين احساسات نهفته ، روزنامه نوويي وريمينا در شماره روز جمعه مورخه 7/4/1387 ، سايت رايزني فرهنگي ايران در روسيه
12. مجله شماره 1و2و3 "فرهنگ روس" نشريه رايزني فرهنگي كشورمان در روسيه كه روي سايت اين رايزني قابل رويت هستند.
انتهاي پيام/
شنبه 12 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 363]