آشنايي با انديشمندان جهان اسلام/ ابوحنيفهابوحنيفه علي(ع) را در تمامي جنگ‌ها بر طريق حق دانسته است

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آشنايي با انديشمندان جهان اسلام/ ابوحنيفهابوحنيفه علي(ع) را در تمامي جنگ‌ها بر طريق حق دانسته است
گروه انديشه: ابوحنيفه، حضرت امام علي(ع) را در تمامي جنگ‌هايش بر طريق حق دانسته و دشمنان او را ياغي شمرده است. وي پس از آن حضرت نيز، امام حسن(ع) را به عنوان خليفه و امام بر حق مي‌شناخت.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، 29 رجب‌المرجب برابر است با سالروز درگذشت ابو‌حنيفه، نعمان بن ثابت (80-150 هـ.ق)، فقيه و متكلم نامدار كوفه و پايه‌گذار مذهب حنفي از مذاهب چهارگانه اهل سنت كه حنفيان او را امام اعظم و سراج‌الائمه لقب داده‌ا‌ند.

اتفاق منابع برآن است كه ابوحنيفه خود در خانواده‌اي مسلمان شهر كوفه نشأت يافته است، ولي درباره گرويدن پدرانش به اسلام، بين روايات، ناهمگوني ديده مي شود. بر پايه كهنذترين منابع شرح حال ابوحنيفه، خاندان او با طايفه بني‌تيم‌الله بن ثعلبه از قبيله ربيعه، يكي از شاخه‌هاي مهم قبيله بزرگ بكر بن وائل نسبت ولاء داشت.

در برخي از منابع به گونه‌اي روشن‌تر ياد شده كه ثابت پدر ابوحنيفه، مملوك آزاد شده مردي از خاندان بني قفل از طايفه مزبور بوده است. ابوحنيفه از بسياري از فقيهان و عالمان دانش آموخت، ولي استاد ويژه او حماد بن ابي سليمان بود كه وي مدت 18 سال در حلقه درسش شركت مي‌جست و تا هنگام وفات بهره‌گيري از او را ترك نگفت.

گفتني است كه در منابع رجالي، فهرست‌هايي از مشايخ عرافي و حجازي ابوحنيفه به دست داده شده كه بهره گرفتن ابوحنيفه از بيشتر آنان از حيث زمان و مكان قابل پذيرش است، ولي در همه موارد نمي‌توان بر صجت مطلب پاي فشرد. از جمله استادان كوفي ياد شده در فهرست شيوخ وي مي‌توان «عامر شعبي»، «ابو اسحاق سبيعي»، «عاصم بن ابي النجود»، «قيس بن مسلم»، «سماك بن حرب»، «علقمه بن مرثد»، «عطيه بن سعد عوفي» و «حكم بن عتيه» را بر شمرد. به علاوه در فهرست‌هاي مزبور نام برخي رجال بصره چون «قتاده بن دعامه» و «مالك بن دينار» نيز ديده مي‌شود و اين مؤيد است كه از آمد و شد ابوحنيفه به بصره حكايت دارند.

ابوحنيفه در زمان تحصيل (پيش از 114 ق) سفر يا سفرهايي به حجاز كرده و از شيوخ حرمين دانش آموخته است. او در مدينه چندي در مجلس درس «ربيعه بن ابي عبدالرحمن» از فقيهان اهل رأي حاضر مي‌شد و در مكه چندگاهي ملازم مجلس «عطاء بن ابي رباح» فقيه بزرگ آن ديار بود. او در مدينه از عالماني چون امام محمدباقر(ع)، «عبدالرحمن بن هرمز اعرج»، «نافع مولاي ابن عمر»، «محمد بن منكدر» و «ابن شهاب زهري» و در مكه از كساني چون «عمر و بن دينار» و «ابوالزبير مكي» نيز بهره برد (نك : مزي ، همانجا ).

ابوحنيفه، پس از درگذشت «حماد بن ابي سليمان» به عنوان برجسته‌ترين شاگرد حلقه او مرجع صدور فتوا و تدريس فقه در كوفه شد و از جايگاه اجتماعي ويژه‌اي برخوردار شد. در فاصله سال‌هاي 121 ـ 132 ق. كه حكومت اموي واپسين سال‌هاي خود را مي‌گذراند، ابوحنيفه به عنوان فقيهي مخالف با فساد دستگاه حكومت، با ديدگاه‌هاي اعتقادي خاص خود، بسيار مورد توجه جناح‌هاي مخالف حكومت، غير از خوارج قرار گرفت.

در جريان قيام زيد بن علي(ع) در سال‌هاي 121-122 ق. ابوحنيفه پنهاني اورا ياري مي‌كرد و مال و جنگ‌افزار در اختيارش قرارداد. در پي پيروزي عباسيان، ابوحنيفه به كوفه مراجعت كرد، ولي با به كار بستن حيله‌اي لفظي از بيعت كردن با «سفاح» طفره رفت. برخي از نويسندگان مسلم دانسته‌‌اند كه ابوحنيفه خلافت عباسيان را منكر بود و هرگز با سفاح و «منصور» بيعت نكرد.

از جمله رخدادهاي سال‌هاي پاياني عمر ابوحنيفه ، عرضه منصب قضا از طرف منصور به وي و در پي نپذيرفتن آن، پيشنهاد نظارت بر ساختمان شهر بغداد است كه در منابع به گونه‌هاي مختلف نقل شده است. برپايه روايت «هيثم بن عدي» و «سليمان بن مجالد»، منصور وي را بر پذيرش قضا الزام كرد و چون ابوحنيفه سرسختي نشان داد، او را ملزم ساخت تا بر بخشي از كار ساختمان شهر بغداد نظارت كند.

ترديدي نيست كه ابوحنيفه در طول تاريخ فرهنگ اسلامي، بيشتر به عنوان يك فقيه صاحب رأي مطرح بوده و از دير زمان نام او در كنار مالك و شافعي به عنوان يكي از بزرگ‌ترين فقيهان اهل سنت ذكر شده است، اما برخلاف آن دو در برهه‌هايي از تاريخ، مكتب ابوحنيفه به عنوان مكتبي دو بعدي شناخته مي‌شده است، مكتبي كه هم از نظام اعتقادي و هم از نظام فقهي برخوردار است.

بر پايه برخي روايات، ابوحنيفه در اوان جواني در محافل اعتقادي كوفه شركتي فعال داشت و در فرصت‌هايي كه دست مي‌داد، ضمن سفر به بصره با «اباضيان»، «صفريان» و ديگر گروه‌ها به مناظره مي‌پرداخت. انتساب شماري از نوشته‌هاي اعتقادي، انبوهي از مناظرات كلامي و برخي آراي پراكنده منتسب به ابوحنيفه در آثار بي‌شمار مذاهب گوناگون، حكايت از آن دارد كه او همواره به عنوان يك نظريه‌پرداز اعتقادي شناخته مي‌شده است. ب‌ه علاوه، مطالعه ساختار فقه او نيز تأييدي است بر اين‌كه وي در منابع دبني با ديد انديشمندانه مي‌نگريسته و از شيوه‌اي نقل‌گرا پيروي نمي‌كرده است.

براي آشكار شدن جايگاه فكري ابوحنيفه بايد خاطر نشان ساخت كه در محافل مذهبي نيمه اول سده 2ق. به ويژه در عراق برخي مسائل اعتقادي، موضع گيري‌ها و گروه‌بندي‌هايي را پديد آورده بود كه خود ريشه در مباحث پراكنده سده نخست هجري داشت و آغازي براي شكل‌گيري فرقه‌ها و مذاهب كلامي بود. رئوس اين اختلافات را مسائلي چون «ايمان فاسق»، «قدر»، «امامت» تشكيل مي‌دادند.

هر يك از اين مسائل اقتضا داشت كه يك عالم ديني در برابر آن موضعي اتخاذ كند، اما اين موضع‌گيري‌ها با يكديگر بستگي ويژهاي نداشت. در واقع مذاهب كلاميِ مشخص كه نظامي معين از موضع گيري‌ها در قبال تمامي يا بيشتر مسائل اعتقادي ارائه كند، در آن دوره پديد نيامده بودند و عناويني كه براي گروه‌هاي مختلف، چون «مرحبه»، «خوارج»، «قدريه» و «شيعه» به كار برده مي‌شود، بيش از آن كه بيان‌گر مذهبي نظام يافته باشند، بيانگر نوعي موضع‌گيري در مسائل خاص و گاه نوعي تشكل سياسي ـ اجتماعي بودند.

ابوحنيفه، حضرت علي (ع) را در تمامي جنگ‌هايش بر طريق حق دانسته و دشمنان او را ياغي شمرده است؛ اگر چه ياغ در ديدگاه ابوحنيفه «فاسق علي وجه التدين» است. وي پس از آن حضرت نيز، امام حسن(ع) را به عنوان خليفه و امام بر حق مي‌شناخت.

روش او در فقه بر مبناي قياس بود. مدت دو سال شاگردي امام صادق(ع) را كرده و سپس از امام جدا شده بود. بارها مي‌گفت: «اگر دو سال شاگردي امام صادق(ع) نبود، هلاك مي‌شدم.» روزي ابوحنيفه نزد امام صادق(ع) رفت. امام به او فرمود: «اي ابو حنيفه، به من خبر رسيده كه تو براي يافتن احكام خدا و پاسخ به مسائل فقهي قياس مي‌كني» ابو حنيفه گفت: «بله» امام به او فرمود: «قياس نكن؛ زيرا اولين كسي كه قياس كرد، ابليس بود كه در ماجراي سجده كردن بر آدم به خداوند گفت: «من سجده نمي‌كنم؛ زيرا مرا از آتش آفريدي و آدم را از گل.» ابليس ميان آتش و گل مقايسه كرد، اما اگر ميان نورانيت آدم و نورانيت آتش مقايسه مي‌كرد، فرق ميان دو نور را مي‌فهميد و برتري و صفاي نور آدم نسبت به نور آتش را در مي‌يافت.»

سرانجام «منصور دوانقي» او را به بغداد طلبيد و مسموم كرد. ابوحنيفه در سال 150 هجري بر اثر زهر وفات يافت و در نزديكي پل كاظمين فعلي به خاك سپرده شد.*

*منابع: دائرة‌المعارف بزرگ اسلامي، جلد پنجم، مقاله شماره 2130، احمد پاكتچي؛ ويكي‌پدياي فارسي و دانش‌نامه رشد.
جمعه 11 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 289]