با دكتر ياسمن فرزان، برنده جايزه اتحاديه بين‌المللي فيزيك‌ درخشش‌ در مرزهاي ‌دانش‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: با دكتر ياسمن فرزان، برنده جايزه اتحاديه بين‌المللي فيزيك‌ درخشش‌ در مرزهاي ‌دانش‌
جام جم آنلاين: چندي پيش دكتر ياسمن فرزان به عنوان برنده نخستين دوره جايزه دانشمند جوان اتحاديه بين‌المللي فيزيك محض و كاربردي (آيوپاپ) در زمينه فيزيك ذرات معرفي شد. اين جايزه كه بتازگي راه‌اندازي شده، هر دو سال يك بار به فيزيكدانان جوان ذرات در 2 شاخه نظري و تجربي كه به دستاوردهاي برجسته علمي دست يافته‌اند، اعطا مي‌شود.

اين جايزه از سوي عالي‌ترين نهاد علمي دنيا در رشته فيزيك اعطا مي‌شود و يكي از با ارزش‌ترين جوايز علمي كسب شده از سوي فيزيكدانان كشور محسوب مي‌شود و بايد اين موفقيت را به جامعه علمي كشور تبريك بگوييم.

جايزه دانشمند جوان، آيوپاپ چيست و به چه افرادي اعطا مي‌شود؟

اتحاديه جهاني فيزيك نظري و كاربردي (IUPAP) در سال 1922 با عضويت 13 كشور در بلژيك تشكيل شد كه در حال حاضر بيشتر كشورهاي پيشرفته در آن عضويت دارند. اين اتحاديه راهكارهاي كلي را براي طرح‌هاي بزرگ در شاخه‌هاي مختلف فيزيك تعيين مي‌كند و شامل كميسيون‌هاي تخصصي مختلفي است كه كميسيون 11 آن كه مربوط به فيزيك انرژي‌هاي بالا و ذرات است ، از سال گذشته جايزه‌اي را به عنوان دانشمند جوان در 2 شاخه تجربي و نظري اعطا مي‌كند. در واقع برنده جايزه دانشمند جوان از ميان فيزيكدانان ذرات برجسته از تمام كشورهاي دنيا انتخاب مي‌شود.

اين محققان كه نبايد بيش از 7 سال از پايان تحصيلات دكتري‌شان گذشته باشد، از طرف كميسيون ذرات و ميدان‌هاي اتحاديه‌ (11 c) انتخاب مي‌شوند.

اين جايزه شامل يك مدال، يك گواهي كه در آن به دستاوردهاي علمي فرد اشاره شده و پاداش نقدي است كه در سي و چهارمين كنفرانس بين‌المللي فيزيك با انرژي زياد (2008 ICHEP) كه از 30 جولاي (8 مرداد) تا پنجم آگوست سال 2008 در فيلادلفياي آمريكا برگزار خواهد شد، اعطا مي‌شود.

علت اصلي انتخاب شما به عنوان برنده اين جايزه چه بود؟

انتخاب من به علت مجموعه تحقيقات در زمينه ذرات نوترينو بوده كه در دوره دكتري و پس از آن انجام داده‌ام. من بخشي از دوره دكتري‌ام را در ايتاليا و بخشي را در استنفورد گذرانده‌ام. در اين مدت 2‌استاد راهنماي مختلف داشتم كه هر دو از فيزيك‌پيشگان برجسته و شناخته شده دنيا هستند.

استادان و چند نفر ديگر از فيزيك‌پيشگان شناخته شده دنيا كه با كارهاي من آشنايي داشتند، من را به عنوان نامزد دريافت اين جايزه معرفي كرده بودند و شورايي كه جايزه را اعطا مي‌كند مرا از بين نامزدها انتخاب كردند. البته اين جايزه حالت رقابتي ندارد و فرامليتي و فراجنسيتي است.

حالا كه به مقاطع مختلف تحصيلي‌تان اشاره كرديد، بهتراست كمي به عقب برگرديم و مراحلي كه شما را به اين جايزه رسانده است،مرور كنيم.

در سال 1373 در دانشكده فيزيك دانشگاه صنعتي شريف ثبت‌نام كردم. استاد ناظر من دكتر فرهاد اردلان بود كه من را به فيزيك ذرات علاقمند كرد. در سال 1377 تحصيلات كارشناسي خود را تمام كردم. عنوان تز كارشناسي ارشد من آكسيون‌ها در ابعاد بسيار بزرگ بود كه آن را زير نظر استاد اردلان نوشتم.

پس از به اتمام رساندن دوره كارشناسي ارشد به تريست ايتاليا رفتم و در آزمون ورودي برنامه دكتري SISSA دانشكده بين‌المللي براي تحصيلات پيشرفته كه يك موسسه تحقيقاتي بين‌المللي است شركت كردم و همراه 7‌دانشجوي ديگر در اين آزمون قبول شدم. زمينه تحقيقاتي من فيزيك نوتروني بود و خوشبختانه پروفسور آ. يو. سميرنف كه فيزيكدان برجسته نوتروني است، مرا به عنوان دانشجويش پذيرفت.

پس از يك سال در سال 1380 همسرم دكتر شيخ‌جباري، فيزيكدان جوان پژوهشگاهipm و برنده جايزه عبدالسلامICTP و جايزه فيزيك سازمان كنفرانس اسلامي در سال 2007 -‌ يك بورس فوق‌دكتري در دانشگاه استنفورد گرفت و من وي را در سفر به آمريكا همراهي كردم.

پروفسور مايكل پسكين، رئيس گروه نظري مركز شتاب دهنده خطي استنفورد (SLAC) كه پيش از سفر با وي تماس داشتم، مرا تشويق كرد تا تز خود را به عنوان مهمان در موسسه آنها تكميل كنم. هنگامي كه در آمريكا بودم با استاد ناظر خود مقالات متعددي نوشتيم و در همان حال از فضاي علمي بي‌نظير مركز نيز بهره مي‌بردم.

اگر چه من در چندين دوره در مورد تئوري ميداني و ابر تقارني (توازني) شركت كردم، اما پرسيدن سوال و آموختن نكات ظريف اين موضوعات از پسكين كه خود نويسنده بهترين كتاب دانشگاهي در زمينه تئوري ميداني است، فرصتي بود كه من هميشه به آن افتخار مي‌كنم.

در سال 1383 به ايتاليا بازگشته و از تز خود دفاع كردم و پس از آن اگر چه از چندين موسسه در سراسر جهان از جمله دانشگاه كاليفرنيا( UCLA)، دانشگاه هاوايي و ساكلي فرانسه بورس فوق دكتري داشتم ترجيح دادم به ايران باز گردم و در پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي كار كنم.

اما بين صحبت‌هايتان چندبار به واژه فيزيك‌پيشگان اشاره كرديد؛ چرا اساتيد خود را به اين عنوان خطاب مي‌كنيد؟

فيزيك‌پيشه‌ها معمولا به 3 گروه تقسيم مي‌شوند؛ گروهي نظريه‌پردازان صرف هستند كه بيشتر كارهاي نزديك به رياضي انجام مي‌دهند. گروه دوم آزمايشگرها هستند كه در آزمايشگاه‌ها كار مي‌كنند و يا به پردازش داده مي‌پردازند و گروه سوم ‌كه من هم جزو آنها هستم،‌ پديده شناسان هستند كه در واقع پلي ميان 2 گروه قبلي بوده و كارشان بررسي اين مساله است كه چگونه مي‌توان نتايج مطالعات نظري را آزمايش كرد.

همان‌طور كه اشاره كرديد، زمينه اصلي تحقيقات شما نوترينو است، اما نوترينو چيست؟

نوترينوها از ذرات بنيادي هستند كه برهم كنش ضعيف دارند و در بسياري از تحولات مهم فيزيك ذرات بنيادي در 100 سال اخير به نوعي نقش داشته‌اند. تا حدود 10 سال پيش باور بر اين بود كه جرم آنها صفر است ولي نتايج آزمايشي كه در سال 1998 در ژاپن منتشر شد، نشان داد نوترينوها هم جرم دارند كه البته جرمشان نسبت به ذرات بنيادي ديگر بسيار كوچك است.

البته از حدود 40 سال قبل شواهدي وجود داشت كه نوترينوها جرم‌دار هستند؛ اما آزمايشي كه به آن اشاره كردم اين حدس را ثابت كرد. كوچك بودن جرم و بر هم كنش ضعيف نوترينوها سوالات زيادي را فرا روي فيزيك‌پيشگان ذرات بنيادي مي‌گذارد.

البته اين امكان وجود دارد كه نوترينوها يك سري بر هم كنش‌هاي ناشناخته هم داشته باشند و من روي چنين سوالاتي كار مي‌كنم. تحقيقات من در زمينه نوترينوها و بررسي بر هم‌كنش‌هاي شناخته نشده آنها و روش‌هاي شناسايي و مطالعه اين بر هم‌كنش‌هاي جديد است. اما نوترينو به دليل خنثي بودن مستقيما قابل آشكارشدن نيست. نوترينو با ذرات يخ و يا آب بر هم كنش مي‌كند و ذره‌اي باردار به‌وجود مي‌آورد.

اين ذره باردار نوري از آن خود ساطع مي‌كند كه به تابش چرنكوف معروف است. تابش به آشكار سازها مي‌رسد و ثبت مي‌شود. آن‌گاه به وسيله شبيه سازي‌هاي رايانه‌اي مشخص مي‌شود كه آيا منشا تابش ثبت شده نوترينو است يا چيزي ديگر.

نتايج تحقيقات شما چه تاثيري در پيشرفت علمي فيزيك دارد؟

نمي‌خواهم ادعايي بيش از حد داشته باشم. در تحقيقاتم صرفا نشان دادم كه برخي نظريه‌هاي موجود مي‌تواند در برخي مشاهده پذيرها اثرات خود را نشان دهند. آزمايش اين ادعا پروسه‌اي حدودا 20 ساله است. اصولا در تحقيقات ذرات بنيادي اشل زماني بسيار طولاني است و ممكن است امروز فرضيه‌اي از سوي يك نظريه‌پرداز مطرح شود و پديده شناساني مثل من آزمايش‌هايي را كه مي‌توان اين نظريه را در آنها بررسي كرد، مشخص كنند.

آن‌گاه حدود ده پانزده سال طول مي‌كشد تا اين آزمايش‌ها راه‌اندازي شوند و تقريبا همان اندازه زمان لازم است تا به اندازه كافي داده جمع و پردازش شود. بنابراين الان خيلي زود است كه درباره نتايج كارهايم صحبت كنم.

به طور مثال آزمايشي به نام آيسكيوب كه نوعي تلسكوپ نوترينو است در عمق 500 تا 1500 متري يخ‌هاي قطب جنوب در حال انجام است. من نشان داده‌ام برخي پارامترهاي نوترينو را مي‌توان با استفاده از اين تلسكوپ اندازه گرفت.

داده‌هاي آزمايش‌هاي نوترينو تلسكوپ حدود 20‌سال ديگر به دست مي‌آيد و بستگي به طبيعت دارد كه چه چيزهايي را به ما نشان خواهد داد و چيزهايي را كه گفته‌ام عملي خواهد شد يا نه.

بهاره صفوي‌
سه شنبه 8 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 216]