اصول بنيادين عدم تعهد

واضح آرشیو وب فارسی:مهر: گزارش خبري - تحليلي مهر/بازخواني سياست"تعامل پيوسته كشورهاي غير وابسته"/ اصول بنيادين عدم تعهد
خبرگزاري مهر - گروه سياسي: با توجه به برگزاري پانزدهمين اجلاس وزراي خارجه كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد در تهران كه فردا با حضور محمود احمدي نژاد افتتاح خواهد، بررسي مهمترين اصول بنيادين مربوط به اين جنبش و برخي كليات آن ضروري به نظر مي رسد.

به گزارش خبرگزاري مهر، در روزهاي داغ مرداد ماه امسال، تهران ميزبان محفل گرم وزراي امور خارجه كشورهاي عضو جنبش عدم تعهد خواهد بود. اين مجمع جهاني تجلي اراده نمايندگان ملت هاي عدم تعهد براي همكاري مشترك در دستيابي به آرمان هاي رفيع ملل جهان همچون صلح، امنيت، توسعه و پيشرفت اقتصادي است.

برگزاري اجلاس وزرا نشان از تكوين ايده همكاري و همسويي كشورهاي مستقل جهان براي نيل به همگرايي و تحقق توسعه پايدار در اقصي نقاط جهان دارد؛ اين همكاري مشترك مي تواند الگويي مناسب براي تقويت و تعامل اجزاي تاثير گذار در مناسبات جهاني و بين المللي گردد.

فرآيند جهاني سازي در هزاره سوم ميلادي، اتخاذ سياست همگرايي و تكيه بر سرمايه هاي مادي و معنوي را در تامين مصالح دسته جمعي كشورهاي عدم تعهد اجتناب ناپذيركرده است. تحولات بين المللي با سرعت در حال تغيير و درگرگوني است و در اين ميان جنبش عدم تعهد با قرار گرفتن در كانون تحولات استراتژيك جهان، توان و استعداد بالقوه فراواني براي مشاركت فعال و اختصاص سهم بسزايي از اين تحولات به خود دارد.

اكنون در فجر قرن بيست و يكم كه جنبش عدم تعهد نقش سازنده اي در صحنه تحولات بين المللي بر عهده گرفته، ايده همبستگي براي صلح عدالت و دوستي به عنوان شعار اصلي اجلاس وزراي عدم تعهد در تهران انتخاب شده است. با در نظر گرفتن جايگاه توان و روند پرشتاب جنبش عدم تعهد كه نماد بروز و ظهور نظام چند قطبي است و نظام سلطه و يكجانبه گرايي را به چالش كشيده و افق هاي روشني را پيش روي ملل جهان قرار داده است انتخاب اين شعار تجلي اراده ملل مستق براي دستيابي به صلح بر مبناي عدالت و ارزش هاي والاي انساني و معنوي است.

ظرفيت هاي بالفعل و بالقوه اقتصادي صنعتي رشد اقتصادي قابل توجه و بازار توليد و مصرف در كشورهاي مستقل نويد بخش آينده روشن در تحولات جهاني است.

اما جمهوري اسلامي ايران به عنوان يك كشور مستقل براي بازشناسي و واكاوي عناصر تاريخي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي همگرايي در جنش عدم تعهد و تقويت اين فرآيند اجتناب ناپذير و تحقق آرمان هاي جنبش رسالتي بس عظيم بر دوش مي كشد. از سوي ديگر، شناسايي عوامل واگرايي و شكاف از قبيل اختلافات قومي، نژادي، زباني، فرهنگي، جغرافيايي و مرزي ضروري بوده و مبارزه با آن امري اساسي است؛ اين عوامل عمدتا منشاء بيروني داشته و حاصل سلطه و دخالت بيگانگان در امور كشورهاي مستقل است و در حال حاضر نيز كه عصر استعمار پايان يافته آثار و نتايج حضور آن همچنان باقي است.

نبايد از ياد برد كه الگوهاي سياسي - اجتماعي غرب براي جهان سوم به ويژه كشورهاي مستقل، نسخه هايي قابل تجويز نيستند و استفاده از اين مدل ها با ساختارهاي سياسي، فرهنگي و اجتماعي اين كشورها سازگاري ندارد. به واقع منزلت يابي جنبش عدم تعهد نيازمند آن است كه الگوي جديدي از رفتار و روابط را در دستور كار خود قرار دهد. اين امر در شرايطي حاصل مي شود كه كشورهاي مستقل بتوانند موقعيت خود را در فضاي همكاري و مشاركت تعريف كنند.

در اين ميان نكته حائز اهميت آن است كه در چارچوب جنبش عدم تعهد برخي ارزش هاي بنيادين حوزه تمدني و فرهنگي چون انسجام تمدني، هويت شناسي، رويكرد معنوي و ميراث شناسي فرهنگي در حال احيا بوده و اين حوزه ها هستند كه مي توانند كشورهاي مستقل جهان را به يكديگر پيوند بزنند.

توسعه همكاري با كشورهاي مستقل جهان يكي از سياست هاي راهبردي و رويكردهاي اصلي در سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران است. در همين چارچوب، تهران همواره براي همگرايي و همكاري اقتصادي و امنيتي با كشورهاي مستقل عزم راسخ داشته چرا كه در طول ايام همواره بر اين اعتقاد است كه پيش زمينه تقويت مناسبات وجود روابطي مستحكم و در هم پيوسته بين كشورهاي مستقل و غير وابسته است.

بر اساس اين سياست علاوه بر اشتراكات فرهنگي و اجتماعي ظرفيت هاي متنوع اقتصادي كشورهاي مستقل مي تواند روند همگرايي و هماهنگي ميان آنها را به صورت جرياني طبيعي و اجتناب ناپذير پيش برد. در حقيقت اين كشورها با تكيه بر ويژگي ها و قابليت هاي اقتصادي موجود خود مي توانند نقش تكميلي و فزاينده اي در اقتصادي يكديگر ايفا كنند از اين رو دولت جمهوري اسلامي ايران بر اين باور است كه به عنوان يكي از صاحبان عمده ذخاير انرژي و منابع انساني متخصص و با تكيه بر موقيت جغرافيايي ويژه خود مي تواند مكمل اقتصاد كشورهاي مستقل جهان باشد.

بدون شك اجلاس وزراي جنبش عدم تعهد بهانه خوبي براي بررسي پيشينه ساختار، ظرفيت ها، فرصت ها و چالش هاي پيش روي جنبش است كه در نوشتار پيش رو مورد بررسي قرار گرفته است:

معرفي جنبش عدم تعهد

جنبش عدم تعهد بر پايه اصول احترام به تماميت ارضي و حاكميت ملي كشورهاي عضو عدم تجاوز، عدم دخالت در امور داخلي يكديگر، برابري و امتيازات متقابل و همزيستي مسالمت آميز در دهه 1950 شكل گرفت. اين تشكل به عنوان يك تشكل مهم بين المللي يكي از مجموعه هاي تاثير گذار بر روند تحولات جهان است.

قطعا بايد اين جنبش را به مثابه نشانه اي از پايان دوره استعمار، اعلام مخالفت با پذيرش سلسله قدرتهاي بزرگ و تريبوني آزاد براي اعلام نظرات و مواضع كشورهاي جهان سوم و در حال توسعه مدنظر قرار داد و عضويت در آن را به منزله دست يابي به استقلال سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي به شمار آورد؛ جنبش عدم تعهد تا كنون 14 اجلاس در سطح سران و 14 اجلاس در سطح وزرا برگزار كرده است.

در پي اعلام آمادگي جمهوري اسلامي ايران براي ميزباني پانزدهمين اجلاس وزراي امور خارجه عدم تعهد در تهران، اين پيشنهاد در جلسه 22 آذر ماه سال گذشته 1386 در جلسه دفتر هماهنگي جنبش عدم تعهد در نيويورك به تصويب رسيد. اين اجلاس از ششم تا نهم مرداد ماه 1387 در تهران برگزار مي شود.

طبق رويه جنبش عدم تعهد در فاصله ميان دو نشست سران عدم تعهد يك اجلاس وزرا برگزار مي شود كه طي آن تصميمات مهم نشست سران بررسي و روز آمد مي شود و متناسب با شرايط جديد، اسناد و تصميات قبلي اصلاح شده و يا تصميمات و اسناد جديدي به تصويب مي رسد.

در مقام اهميت اجلاس وزرا بايد گفت كه پس از نشست سران، اجلاس وزراي خارجه كه در فاصله ميان دو اجلاس برگزارمي شود از بيشترين اهميت در ميان ساير نشست هاي عدم تعهد حتي ساير نشست هاي وزرا برخوردار است چرا كه بيشتر امور مربوط به آماده سازي اسناد و مذاكرات مربوط به اجلاس سران در اجلاس وزرا انجام مي شود و مذاكرات آن معمولا مفصل تر و پيچيده تر است.

قرار است در اجلاس تهران نمايندگان 18 كشور عضو، 15 كشور ناظر و 8 سازمان بين المللي و منطقه اي ناظر (بيش از 140 هيئت) حضور يابند و همچنين تعدادي از كشورها و سازمان هاي بين المللي و منطقه اي به عنوان مهمان در آن شركت خواهند كرد.

برگزاري اجلاس در تهران به دليل شرايط خاص جنبش عدم تعهد و سياست هاي كلان جمهوري اسلامي ايران از اهميت و جايگاه ويژه اي در ديپلماسي و روابط خارجي كشور برخوردار است. اين اجلاس از آنجا اهميت مي يابد كه جمهوري اسلامي ايران در نشست سران در هاوانا آمادگي خود را براي ميزباني شانزدهمين اجلاس سران جنبش عدم تعهد در سال 2012 اعلام كرده است.

تاريخچه جنبش عدم تعهد

جنبش عدم تعهد به عنوان يك تشكل مهم بين المللي يكي از مجموعه هاي تاثير گذار بر روند تحولات جهان طي چهل و پنج سالي است كه از عمر آن مي گذرد اين جنبش از همان ابتداي تشكيل به مثابه نشانه اي از پايان دوران استعمار، اعلام مخالفت با پذيرش سلطه قدرت هاي بزرگ و تريبوني آزاد براي اعلام نظرات و مواضع كشورهاي جهان سوم و در حال توسعه بود و عضويت در آن به منزله دست يابي به استقلال سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي به شمار مي آمد.

زمينه هاي مهم تارخي در روند تكوين جنبش عدم تعهد را مي توان گردهمايي هاي منطقه اي در آسيا و آفريقا بين سالهاي 1947 و 1955 دانست كه با هدف همكاري و يافتن راه هاي علمي براي حل مشكلات مبتلا به كشورهاي تازه استقلال يافته برگزار مي شد.

نمايندگان كشورهاي آسيايي، آفريقايي و آمريكاي لاتين براي نخستين بار در سان فرانسيسكو ملاقات كردند و اين ديدار مقدمه تشكيل يك رشته جلسات در اوايل دهه 50 ميلادي را فراهم كرد مهمترين اين گردهمايي ها عبارت بودند از:

گردهمايي رهبران آسيايي:

گردهمايي رهبران آسيايي هند، اندونزي، پاكستان، بيرماني (ميانمار) و سيلان (سريلانكا) در 5 آوريل 1954 در كلمبو پايتخت سريلانكا برگزار شد. اين گردهمايي نخستين تلاش براي همبستگي ميان چند كشور در حال توسعه به شمار مي آيد كه انگيزه اصلي آن يافتن راه حلي براي بحران هند و چين بود اما در جريان كنفرانس راهبران آسيايي پا را از اين مسئله فراتر گذاشته و مسائل ديگري چون محكوميت گسترش دامنه سلاح هاي اتمي و آزمايشات هسته اي، محكوميت استعمار و امپرياليسم و براي اولين بار مسئله عدم پيوستگي به دو بلوك شرق و غرب را دراين گردهمايي مطرح كردند.

البته بحث جدي و پيگيري اين مسائل با توجه به تعداد اندك كشورهاي شركت كننده در كنفرانس كلمبو كه همگي جزو كشورهاي آسيايي بودند ممكن نبود چرا كه بررسي اين مسائل به گردهمايي گسترده و مشاركت ديگر رهبران كشورهاي جهان سوم به ويژه قاره آسيا و آفريقا نياز داشت.

اصول پانچاشيلا (1954):

دو هفته بعد از برپايي كنفرانس كلمبو در تاريخ 19 آوريل 1954 چوئن لاي و نهرو، رهبران چين و هندوستان براي بررسي روابط متقابل اين دو كشور آسيايي با يكديگر ملاقات كردند؛ نشست اين دو رهبر در چارچوب كنفرانس هاي آسيايي - آفريقايي نبود اما در جريان مذاكرات آنها مسائلي مطرح شد كه بعدها در پي ريزي جنبش عدم تعهد نقش بسيار داشت.

مهمترين مسئله طرح شده در اين مذاكرات ارائه "اصول پانچاشيلا" (پنجگانه) بود كه به عنوان چهارچوبي جهت تعميق روابط حسنه في ما بين دولت ها مطرح شد؛ اين اصول در كنفرانس باندونگ نيز مدنظر قرار گرفت. اصول پنجگانه كه بعدها به عنوان پايه و اساس انديشه عدم تعهد پذيرفته شد عبارت بودند از:

1- احترام به تماميت ارضي و حاكميت ملي يكديگر

2- عدم تجاوز

3- عدم دخالت در امور داخلي يكديگر

4- برابري و مزاياي متقابل

5- همزيستي مسالمت آميز

اصول مذكور در ابتدا محور اصلي همبستگي گروه غير متعهدها را تشكيل مي داد اما به مروز زمان و با افزايش اعضا به تدريج بر دامنه اين اصول افزوده شد و به ساير مسائل بين المللي كه بسياري از آنها خارج از قلمرو اختلافات بلوك ها بود گسترش يافت چنانچه هنگام تنظيم دستور كار نخستين كنفرانس سران عدم تعهد اصول زير در دستور كار گنجانده شد:

-تحكيم و تقويت صلح بين المللي

- احترام به حق و تعيين سرنوشت مردم و ملت ها، مبارزه با امپرياليسم، محو استعمار، استعمار نوين، محكوميت تبعيض نژادي و آپارتايد

- خلع سلاح عمومي و كامل و منع آزمايش هاي هسته اي

-مقابله با سياست زور و تسلط سياسي و اقتصادي وهر نوع مداخله خارجي

- اعتقاد به برابري و تلاش براي برقراري صلح در دنيا و مبارزه با تحميل هر گونه ايدئولوژي سياسي واقتصادي

كنفرانس بوگور:

اجتماع دو روزه بوگور كه در تاريخ 28 و 29 دسامبر 1954 برپا شد در حقيقت اجلاس مقدماتي كنفرانس همه جانبه باندونگ بود. پنج نخست وزير آسيايي از كشورهاي پاكستان، سيلان، هند، اندونزي و بيرماني در بوگور گرد هم آمدند تا مقدمات برپايي كنفرانس باندونگ را فراهم نمايند.

پس از مذاكرات دو روزه نخست وزيران كشورهاي مذكور قرار گذاشتند از 24 كشور ديگر آسيايي وآفريقايي دعوت نمايند تا در آوريل 1955 در اجتماع بزرگ باندونگ در اندونزي حضور به هم رسانند.

كنفرانس باندونگ:

در باندونگ اندوزي براي اولين بار رهبران كشورهاي آسيايي و آفريقايي از جمله مصر، هند، اندونزي و غنا دور هم جمع شدند تا شالوده حركتي نوين در جهان را آغاز نمايند كه كشورهاي كوچك از بيم جنگ و رقابت ابرقدرتها در نگراني به سر مي بردند. كنفرانس باندونگ با حضور نمايندگاني از 29 كشور جهان سوم تشكيل شد و شركت كنندگان در كنفرانس سه مسئله عمده را بيش از ساير مسائل مورد بحث و بررسي قرار دادند. استعمار زدايي، بي طرفي در جهان تحت رقابت دو بلوك و توسعه اقتصادي، گذشته از استعمار زدايي وتوسعه اقتصادي كه اصول باندونگ با آنها شناخته مي شد. مسئله ديگري پي ريزي حركت بي طرفي در اين كنفرانس بود.

در اين كنفرانس اصول ده گانه باندونگ به شرح ذيل به تصويب رسيد كه امروز از آن به عنوان اصول بنيادين جنبش عدم تعهد ياد مي شود:

1- احترام به حقوق بنيادين بشر واهداف و اصول منشور ملل متحد

2- احترام به حاكميت و تماميت ارضي همه ملت ها

3- شناسايي براي تمامي نژادها و برابري تمامي ملت ها اعم از كوچك و بزرگ

4- خودداري از مداخله در امور داخلي كشورهاي ديگر

5-احترام به حق همه ملت ها در دفاع فردي و جمعي از خود مطابق با منشور ملل متحد

6- خودداي از استفاده از ترتيبات دفاع جمعي براي تامين منافع خاص هر يك از قدرتهاي بزرگ و خودداري همه كشورها از اعمال فشار بر كشورهاي ديگر

7- خودداري از اقدامات تجاوزكارانه تهديد به تجوز و يا به كارگيري روز عليه تماميت ارضي يا استقلال سياسي كشورهاي ديگر

8- حل و فصل تمامي منازعات بين المللي از طريق مسالمت آميز، مطابق با منشورملل متحد

9- ارتقاء همكاري و منافع متقابل

10- احترام به عدالت و تعهدات بين المللي

بعد از كنفرانس باندونگ به غير از كنفرانس بربوني كه در ژوئيه 1956 با حضور رهبران مصر، هند، يوگسلاوي برپا شد اقدام ديگري براي گردآوري رهبران بي طرف تا سال 1961 صورت نگرفته است. باوجود اين در همين دوران فترت شش ساله، رهبران بي طرف به ويژه مارشال تيتو رهبر يوگسلاوي به تلاش خود ادامه دادند و سرانجام نخستين كنفرانس رسمي عدم تعهد در بلگراد تشكيل شد.

به هر حال با مرور اصول جنبش غير متعهدها كه در طول ساليان گذشته و از رهگذر مذاكرات فشرده، جهت دار و اغلب دشوار ساماندهي شده، لزوم به روز رساني برخي از اين اصول بر مبناي جديدترين تحولات نظام بين الملل از سويي و انديشه براي دستيابي به راهكارهاي عملياتي ساختن اين اصول از ديگر سو دو نكته اساسي را يادآوري مي كنند كه بايد از سوي كشورهاي مختلف عضو اين مجموعه مورد توجه و تمركز قرار گيرد و اي بسا فرصت اجلاس وزراي خارجه در تهران، موقعيتي مناسب در اين چارچوب باشد كه نه تنها به ارتقاي جايگاه جمهوري اسلامي ايران در نظام بين الملل منجر خواهد شد كه كارآمد سازي جنبش نيز يه عنوان يكي از دستاوردهاي اجلاس تهران ثبت خواهد شد.
دوشنبه 7 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مهر]

[مشاهده در: www.mehrnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 227]