مفاهيم روانشناسي/‌١ آشنايي با مفهوم استرس/‌١

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: مفاهيم روانشناسي/‌١ آشنايي با مفهوم استرس/‌١
خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: مسائل راهبردي ايران

اشاره:
آن چه كه در پي مي‌آيد، ويرايش نخست مقاله‌ي «آشنايي با مفهوم استرس» از مجموعه‌ي متون آموزشي آشنايي با «مفاهيم روانشناسي»، ويژه‌ي خبرنگاران سياستي و سياست‌پژوهان بخش سلامت روان است كه در سرويس مسائل راهبردي دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران، تدوين شده است.
اين مقاله سعي مي‌كند ضمن آشنايي خوانندگان با مفهوم استرس، به توضيح منابع و زمينه‌هاي تاثيرگذاري آن بپردازد.
در بخش‌هاي بعدي به بررسي راهكار‌هاي مواجهه با استرس پرداخته مي‌شود و سپس با نگاه به مسائل ايران، به بررسي دقيق‌تر سياست‌هاي بهداشت روان در نسبت با اين پديده‌ خواهيم پرداخت.
از آن‌جايي كه سياست‌گذاري در حوزه‌هاي مختلف اجتماعي و فرهنگي وابستگي زيادي به سياست‌ها و نظريه‌هاي حوزه بهداشت روان دارد، سرويس مسائل راهبردي ايران، آشنايي با مفاهيم علم روانشناسي را به عنوان مقدمه‌ي ايجاد يك عرصه‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و متخصصان روانشناسي و روانپزشكي با مديران و سياست‌گزاران درباره‌ي سياست‌ها و استراتژي‌هاي بهداشتي و درماني در اين حوزه مي‌داند و براي آشنايي خبرنگاران و دانشجويان سياست‌پژوه در حوزه‌هاي تخصصي، اقدام به تدوين و ارائه‌ي متوني آموزشي در اين‌باره مي‌كند.
سرويس مسائل راهبردي ايران [email protected] آمادگي خود را براي دريافت پيشنهادات و مقالات دانشجويان و پژوهشگران محترم در اين باره اعلام مي‌كند.

استرس

استرس پديده جهاني است و خصيصه اصلي آن اين است كه تمامي ابعاد روان‌شناختي ، جسماني ، خانوادگي و اجتماعي افراد را درگير مي‌كند. در حال حاضر استرس به عنوان بيماري جوامع پيشرفته صنعتي مورد نظر قرار گرفته است؛ جوامعي كه در آن‌ها دسترسي انسان محروم از ساختار مذهبي ، خانوادگي و اجتماعي مناسب به منابع روان شناختي و جسماني خود كاهش يافته است و ديگر نمي تواند به شيوه‌اي رضايت‌بخش با خواسته‌ها و تمايلات روزمره خود و دگرگوني‌هاي آن مقابله كند.

تعريف استرس:
استرس سازه‌اي پويا (dynamic) است كه روان‌شناسان را با چالش روبرو كرده است( ونگ Wang" ، 1990"). ريشه اصطلاح استرس در مفاهيم مهندسي‌است وبه مقدار فشار بيروني وارد شده بر اجسام اشاره دارد. استپ توي(Steptoe) (1997) استرس را به اين صورت تعريف كرده است: هنگامي كه الزامات مربوط به فعاليتي فراترازتوانايي فردي و اجتماعي است ، پاسخ‌هايي ارائه مي‌شوند كه به آن‌ها استرس مي‌گويند. براي نمونه، رانندگي براي فردي كه در حال يادگيري است، از شرايط تنش‌زا محسوب مي شود؛ اما براي راننده با تجربه، فعاليتي بسيار آسان به‌شمار مي رود.

تأثير استرس بر انسان را مي توان در زمينه هاي زير بررسي كرد:
- تأثيرات هيجاني: احساس اضطراب و افسردگي، افزايش تنش‌هاي جسماني و تنش‌هاي روان‌شناختي از جمله اثرات هيجاني استرس به‌شمار مي‌آيند.
- تأثيرات فيزيولوژيك: ترشح آدرنالين (adrenaline) و نورآدرنالين (noradrenaline) ، اختلال در كاركرد دستگاه گوارش، افزايش ضربان قلب، اختلال در تنفس و انقباض رگ‌هاي خوني از مهم‌ترين اثرات فيزيولوژيك استرس به انسان محسوب مي‌شوند.
- تأثيرات شناختي: كاهش توجه و تمركز، كاهش ظرفيت حافظة كوتاه مدت و افزايش پريشاني و حواس پرتي از مهم‌ترين اثرات شناختي استرس به‌شمار مي‌آيند.
- تأثيرات رفتاري: افزايش گريز از كار و فعاليت، اختلال در خواب، كاهش كاركرد تحصيلي، شغلي و اجتماعي از تأثيرات رفتاري هستند (آيزنك "Eysenck" ، 2000).
استرس بخش اجتناب ناپذير زندگي بشر است. اوقات زندگي انسان در سه بخش اصلي سپري مي‌شود: سازمان، جامعه و خانواده. بديهي است كه استرس درهرسه قسمت ياد شده وجود دارد.
پس مي‌توان منابع استرس را به چند بخش عمده زير تقسيم كرد:
- استرس هاي ناشي از شغل:
بيشتر مردم بيش از نيمي از اوقات بيداري خود را در محل كار به سر مي‌برند. به‌همين دليل محيط كار بر آنان تأثيرگذار است. هم ‌زمان با صنعتي شدن جهان غرب ، به مسائل كار و محيط آن توجه بيشتري معطوف شده است (كوپر"Cooper" و همكاران ،2001). در همين زمينه استرس ناشي از شغل و تأثير آن بر كارآيي افراد، مورد توجه قرار گرفته است. به نظر كان "Kahn" و همكاران (1964) دو نوع استرس سازماني وجود دارد: "تعارض نقش" ( role confict) و "ابهام نقش" (role ambiguity) . "تعارض نقش" عبارت است از وقوع همزمان دو يا بيش از دو تقاضا كه نقش‌هاي متفاوتي را موجب مي‌شود و فرد مي‌تواند در تمامي آن موقعيت‌ها نقش خود را ايفا كند. "ابهام درنقش" نيز به سردرگمي فرد در چگونگي ايفاي نقش اشاره دارد؛ هنگامي كه فرد اطلاعات كافي در زمينه نقش‌هاي خود ندارد و دچار ابهام نقش مي شود. تعارض و ابهام نقش ، هيجان‌هاي منفي را افزايش مي دهند. به‌علاوه، احساس عدم امنيت شغلي و مديريت نامناسب در محيط كار از جمله متغيرهاي مرتبط با استرس‌هاي شغلي هستند.
- استرس هاي ناشي از مسائل اجتماعي:
عوامل اجتماعي عبارت است از عوامل محيطي كه شخص را احاطه كرده‌اند و او در محيط زندگي اجتماعي خود با آن‌ها سروكار دارد. موقعيت‌هايي كه به طور معمول غير قابل كنترل هستند؛ مانند مسائل مربوط به مبادله و معامله ، در صف ايستادن ، از دست دادن كالا و تأخير، در بروز استرس مؤثرند (وارد " Ward" ، بي تا؛ ترجمه بابك مهرآيين ، 1373). بسياري از مسائل اجتماعي كه به استرس مي انجامند، از زندگي شهري و مدرن سرچشمه مي گيرند. مانند رقابت با ديگران، مسائل تحصيلي، شغلي و ... .
- استرس هاي ناشي از شرايط خانوادگي:
خانواده پايه و اساس هر جامعه‌اي است. اگر امور خانواده منظم و متناسب با شرايط مختلف اعضاي آن باشد، بسياري از مسائل رخ نخواهند داد. وضعيت شغلي افراد خانواده بر تمام اعضاي خانواده و شرايط خانواده بر وضعيت افراد آن مؤثر است. چنانچه توازن مناسبي ميان زمان و انرژي مصرف شده در هنگام كار با زمان و انرژي مصرفي امور مربوط به خانه وجود نداشته باشد ، استرس به‌وجود مي آيد (وارد ، بي تا ؛ ترجمه بابك مهرآيين ،1373). از جمله عوامل مؤثر بر كاهش استرس در خانواده ، ايجاد روابط صميمي در محيط خانه و آسايش روحي اعضاي آن است. در غير اين صورت استرس ايجاد خواهد شد.
- مهاجرت:
هنگامي كه افراد از محل زندگي خود به جاي ديگري با فرهنگي متفاوت از فرهنگ خود مهاجرت مي‌كنند ، دچار استرس مي‌شوند. اين نوع مهاجرت استرس‌زا است. زيرا بيشتر افراد نمي توانند به آساني با ارزش‌ها و شرايط جديد انطباق پيدا كنند. به بيان ديگر تفاوت ميان تقاضاهاي محيطي و تجارب پيشين افراد موجب استرس مي‌شود (بارت "Barrett" و النديك Ollendick" ،2004").

ويژگي‌هاي موقعيت استرس‌زا:
ويژگي‌هاي عوامل و موقعيت‌هايي كه استرس‌زا هستند و با بروز بيماري‌ها همراهند؛ با شدت، بعد، طول مدت، ناگهاني بودن و بالاخره با جديد بودن اثر آن‌ها مرتبط هستند. شدت عامل تنش‌زا بر اساس چگونگي ادراك افراد از تغييراتي كه در موقعيت شخصي آن‌ها و با محيط جامعه به‌وجود مي آيند، سنجيده مي‌شود. بعد يا گستره عوامل استرس‌زا كه در قياس با شرايط استرس‌زاي متوسط يا بهنجار سنجيده مي‌شود، بي‌ترديد (به دليل طول مدت) در ايجاد اختلالات فيزيولوژيك و روان‌شناختي مؤثر است. نتايجي كه بر اساس طول مدت يك حادثه استرس زا به‌وجود مي آيند، متفاوت هستند. در پاره اي از موارد يك تجربه كوتاه مدت اما شديد، مي‌تواند مانند آنچه در موقعيت‌هاي استرس‌زاي طولاني مدت مشاهده مي‌شود ، اثرات مخربي داشته باشد. رويدادهاي ناگهاني، بيش از رويدادهاي پيش‌بيني شده ، به ايجاد استرس منتهي مي‌شوند و بالاخره جديد بودن اثر، باعث افزايش شدت موقعيت‌هاي استرس‌زا مي‌شود.

تدوين:
عباس متولي پور
دانشجوي كارشناسي ارشد روان شناسي، دانشگاه تهران

منابع:
- خداياري فرد، محمد و پرند، اكرم(1386). استرس و روش‌هاي مقابله با آن، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- دادستان، پريرخ (1386). تنيدگي يا استرس، بيماري جديد تمدن. چاپ دوم .تهران: انتشارات رشد.
- برنامه كشوري بهداشت روان ايران ( مهرماه 1365 ،1986 ميلادي) ، نشريه انديشه و رفتار، 28 ،55-43.

ادامه دارد...
چهارشنبه 2 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 303]