شكار اجرام آسماني

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: شكار اجرام آسماني
جام جم آنلاين: در سال‌هاي اخير ستاره‌شناسي آماتوري رشد فراواني ميان مردم و بويژه نوجوانان پيدا كرده است. در اين سال‌ها به دلايل مختلف، از جمله فعاليت‌هاي اطلاع رساني گسترده‌اي كه در زمينه نجوم صورت گرفته است، طيف وسيعي از مردم به اين رشته علاقه‌مند شده‌اند، اگرچه علاقه‌مندي اين تعداد به ستاره شناسي اتفاقي مثبت قلمداد مي‌شود ولي در پي افزايش توجهات عمومي نسبت به اين رشته، آنچه بيشتر از قبل اهميت مي‌يابد تلاش براي افزايش اطلاعات تخصصي علاقه‌منداني است كه قصد دارند اين رشته را ادامه دهند.

كسب تخصص و توانايي در رصدهاي دشوار، يكي از رشته‌هاي جذاب نجوم آماتوري است كه اتفاقا در ايران نيز با تجربه‌اي موفق همراه بوده است. رقابت رصدي مسيه كه از حدود يك دهه پيش آغاز شده و رقابت تازه پاي گرفته صوفي، توانسته‌اند با ايجاد فضايي رقابتي توان رصدي علاقه‌مندان را افزايش دهند. اين تجربه‌اي است كه مي‌توان آن را به ديگر شاخه‌هاي جذاب نجوم نيز تعميم داد.

شبي صاف و آرام در دل كويري دور دست يا بر دامنه كوهي تنها، زماني كه خورشيد غروب مي‌كند، آسمان پرده بي نظيري از نمايش‌هاي جذاب سماوي مي‌شود كه چشم هر كسي را به خود خيره مي‌كند. اگر مهتاب در آسمان نباشد، شكوه ستارگان كهكشان راه شيري ديدني است و كلمه آسمان پر ستاره معني پيدا مي‌كند.

هزاران ستاره درخشان در كنار اجرام غير ستاره‌اي، منظره‌اي بديع و چشم نواز خلق مي‌كنند. اگر شما از رده علاقه‌مندان آسمان باشيد و اين منظره را ببينيد، بي‌شك به دنبال شناخت هرچه بيشتر اين اجرام، بر خواهيد آمد.

هر يك از اين اجرام داستاني دلنواز، شنيدني و هيجان‌انگيز روايت مي‌كنند. نور برخي از آنها زماني سفر خود را به سوي زمين آغاز كرده است كه شما در آن روز به دنيا آمده‌ايد.

برخي از آنها آينه تمام نمايي از گذشته و آينده ستاره مادر ما، خورشيد هستند و برخي ديگر نشانه‌هايي از رويدادهايي بسيار خاص و تكرار نشدني از كيهان ما را در خود دارند. شايد در اطراف يكي از اين ستاره‌هايي كه به آنها مي‌نگريد، سياراتي شكل گرفته و حيات در حال تكامل باشد. هر چه ابزار قوي‌تري در اختيار داشته باشيد عمق بيشتري را مي‌توانيد در آسمان بكاويد و جذابيت‌هاي شگفت‌انگيزتري را ببينيد؛ اما برخلاف آنچه در نگاه اول به نظر مي‌رسد، كسب مهارت در رصد تلسكوپي آسمان چندان كار ساده‌اي نيست و به دليل كم و كوچك بودن ميدان ديد تلسكوپ‌هاي نجومي و معكوس شدن تصوير در بسياري از آنها، پيدا كردن يك جسم و بخصوص اجرام كم سو در پهنه آسمان، كار دشواري است.

از سوي ديگر، رشد فناوري‌هاي روز و استفاده از تلسكوپ‌هاي الكترونيكي كه مجهز به سيستم‌هاي تعيين موقعيت جهاني و جرم ياب رايانه‌اي بوده و كاربر را بدون داشتن اطلاعات خاصي از اصول تلسكوپ‌ها و رصد به سمت جرم مورد نظر هدايت مي‌كند، باعث شده گروه جديدي از رصدگرها شكل بگيرند كه اگر چه بسياري از اجرام را ديده‌اند، اما توانايي ويژه‌اي براي رصد ندارند بنابراين نمي‌توانند اجرام تازه‌اي را در آسمان بيابند و از رصدهاي طولاني لذت ببرند و جالب اينجاست كه معمولا همين رصدهاي طولاني و مداوم و همراه با آگاهي از موقعيت جرم در آسمان است كه در بسياري از كشورهاي جهان زمينه لازم براي كشف اجرامي مانند ابرنواخترها و دنباله‌دارها را به وجود مي‌آورد.

يكي از دلايل شكل گرفتن رقابت رصدي مسيه يا ماراتن مسيه در ايران كه ابتدا از سوي ماهنامه نجوم مطرح و اجرا و در دوره‌هاي بعد از سوي شاخه آماتوري انجمن نجوم ايران دنبال شد فراهم آوردن زمينه لازم براي تقويت توان رصدي رصدگران بود.

فهرستي از اجرام غير ستاره‌اي كه هر ساله دشوارتر از سال قبل مي‌شد و ممنوعيت استفاده از سيستم‌هاي خودكار جرم‌ياب در اين مسابقه‌ها و پيگيري در برگزاري منظم و سالانه آن بود كه باعث شد تا پس از چند دوره برگزاري، شاهد رشد جهش واري در سطح توان رصدي شركت‌كنندگان باشيم.

اين رشد در هر دوره سبب مي‌شد طراحان رقابت اجرام دشوارتري را به فهرست خود اضافه كنند و بخش‌هاي ديگري را به آن بيفزايند و در نهايت، رقابت رصدي ديگري (رقابت رصدي صوفي) را به منظور پاسخگويي به نياز جامعه رصدگران ايراني و البته با هدف پاسداشت و زنده نگاه داشتن مقام و جايگاه دانشمندان برجسته ايران قديم طراحي شود.

رقابت‌هاي رصدي به شكلي كه ايران در اين چند سال شاهد برگزاري آن بوده است را در كمتر نقطه‌اي از جهان مي‌توان يافت. اگرچه ماراتن مسيه در بسياري از گروه‌هاي نجومي كشورهاي مختلف برگزار مي‌شود، اما شكل و شمايل آن متفاوت است.

معمولا در اين رقابت‌ها داوري صورت نمي‌گيرد و مسابقه‌ها به صورت سراسري و با گزينش رصدگران برتر انجام نمي‌شود، اما ضرورت‌هاي جامعه در حال رشد نجوم ايران باعث شد اين رقابت‌ها نيز به شكل متفاوتي شكل بگيرند.

نتايج حاصل از برگزاري چند ساله رقابت مسيه ايران كه بر مبناي رصد 110 جرم فهرست اجرام غير ستاره‌اي شارل مسيه بنا شده است و همچنين يك دوره رقابت رصدي صوفي كه زمان برگزاري آن به جاي بهار انتهاي تابستان طراحي شده، نشان از رشدي مهم در توانايي رصدگران ايراني دارد، اما پرسش اينجاست كه آيا دست يافتن به اين توانايي، هدف نهايي برگزاري رقابت‌هاي رصدي است.

تا چندي ديگر در صورت مهيا شدن شرايط، دومين دوره رقابت رصدي صوفي نيز در استان سيستان و بلوچستان برگزار مي‌شود و البته باز هم سطح رقابت بالاتر از قبل مي‌رود، اما نكته مهم اينجاست كه اين رقابت‌ها ابزاري براي افزايش توانايي‌هاي رصدي بوده است تا بر مبناي آن توانايي‌هاي لازم براي مشاركت علاقه‌مندان در طرح‌‌هاي جدي‌تر فراهم شود.

نگاهي كوتاه به فهرست اجرام غير ستاره‌اي، شايد راه و مسير اين رقابت‌ها را نيز روشن تر كند. شارل مسيه، شكارچي دنباله‌دارها بود و در دوره‌اي كه كيفيت اپتيك‌ها پايين بود بسياري از اجرام غيرستاره‌اي كه از عرض‌هاي شمالي ديده مي‌شدند در نگاه اول ممكن بود با دنباله دارها اشتباه گرفته شوند و به همين دليل جستجوگران دنباله‌دارها را با مشكل مواجه كند.

مسيه به همين دليل تصميم به ثبت و ضبط اين اجرام گرفت تا راهنمايي در اختيار اين كاوشگران قرار گيرد. بدين ترتيب، فهرستي از اجرام درخشان و زيباي غير ستاره‌اي شامل سحابي‌ها، كهكشان‌ها، خوشه‌هاي ستاره‌اي و غيره شكل گرفت كه بعدها رصد آنها در فاصله ميانه اسفند تا فروردين ماه كه همه اين اجرام را مي‌شد در يك شب تا صبح رصد كرد به آزموني براي توانايي رصدگران بدل شده بود. جالب اين‌كه براي نخستين بار در تاريخ، عبدالرحمن صوفي رازي بوده است كه چنين فهرستي را در عصر ماقبل تلسكوپ و با معرفي چند جرم به نام سحابي تدوين كرده بود.

امروز هم اين فهرست و فهرست‌هاي تكميلي كه در رقابت‌هاي مسيه ايران و رقابت رصدي صوفي ارائه مي‌شوند اگرچه شامل مجموعه‌اي قابل توجه و زيبا از اجرام غير ستاره‌اي آسمان شب است كه مي‌تواند آزموني از سطح توانايي رصدگران ارائه كند؛ اما در عين حال اين سطح توانايي هر چقدر هم كه بالا باشد تا زماني كه در طرح‌‌هاي علم محور به كار نيفتد از ارزش عملي چنداني برخوردار نخواهد بود. در حقيقت اين رصدها زمينه ساز و بهانه‌اي براي شكوفا شدن استعدادها و به بار نشستن توانايي‌هايي است كه بعد‌ها رصدگران آماتور بتوانند از آن در طرح‌‌هاي علمي ديگري استفاده كنند.

آينده نجومي ايران با تاسيس رصدخانه ملي ايران به سوي افق‌هاي نوين و نويي پيش خواهد رفت. در اين افق جديد است كه همكاري ميان منجمان آماتور و حرفه‌اي‌ها مي‌تواند به رشد بيشتر اين دانش كمك كند و در آنجاست كه بسياري از اين رقابت‌ها و استعدادهايي كه از دل چنين رقابت‌هاي دوستانه‌اي كشف مي‌شوند، به ثمر خواهد نشست و چه بسا فاز بعدي نجوم آكاتوري ايران كه نجوم آماتوري تخصص گراست به شكوفايي برسد.

پوريا ناظمي
چهارشنبه 2 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 132]