بررسي مفهوم وحدت در آيات و رواياتتوحيد و عبوديت اساس وحدت مورد نظر قرآن است

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بررسي مفهوم وحدت در آيات و رواياتتوحيد و عبوديت اساس وحدت مورد نظر قرآن است
گروه انديشه: اساس وحدت قرآني، توحيد و بندگي خداست و شناخت صحيح اين معارف، صفوف مسلمانان را پيوسته مي‌كند، تا جايي كه آيه «الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ لاَ يَسْتَجِيبُونَ لَهُم بِشَيْءٍ» مطلوب‌ بودن وحدت و بنيادي بودن اساس توحيد و بندگي خدا را بيان مي‌كند.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، «بررسي مفهوم وحدت در آيات و روايات» از جمله موضوعات مهمي بود كه سرويس انديشه و علم ايكنا با توجه به تأكيدات مقام معظم رهبري براي خود برگزيد و از اين رو گفت‌وگوها و نشست‌هايي را با اساتيد صاحب‌نظر در اين عرصه به عمل آورد. آن‌چه كه مطالعه مي‌كنيد گزارشي است كلي از زحمت مجدانه خبرنگاران اين سرويس كه تقديم حضورتان مي‌شود.

معناي لغوي وحدت

دكتر احمدرضا غايي عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي در تبيين معناي لغوي وحدت به اقوال گوناگون اشاره كرد و گفت: در لغت نيز لغويوني امثال راغب اصفهاني، «وحدت» را انفراد و يكي‌بودن معنا كرده‌اند و بعد مطرح مي‌كنند كه از لوازم انفراد و «وحدت» نداشتن جزء است و مفهوم وحدت را به شش وجه مي‌گيرند كه البته اين حصر ندارد و موارد ديگر را نيز مي‌توان به اين شش وجه افزود. اين معنايي كه ما از مفهوم لغوي در عرف به آن برخورد مي‌كنيم مراد همان معناست اگر به همين معناي اوليه نگاه كنيم يك مفهوم به اندازه عالم وجود پيدا مي‌كنيم، به دنبال اين بحث لغوي بايد گفت وحدت در هر وادي و قلمرو كه وارد شود مفهوم خاص خود را پيدا مي‌كند.

عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد افزود: با توجهي دقيق به اين مطالب در مي‌يابيم كه اين مسأله واقعيت است، براي نمونه وقتي در عالم فيزيك؛ يعني جهان مادي نگاه كنيم، در وادي علم، معرفت، فلسفه و عرفان و شاخه‌هاي آن‌ها مفاهيم وحدت زياد مي‌شود.

معناي اصطلاحي وحدت

دكتر غايي براي وحدت مفاهيم مختلفي قائل شد و تصريح كرد: مفهوم وحدت بسيار گسترده است و چون قرآن به اعتقاد ما به طور نوشتاري و گفتاري حقائق عالم را بيان كرده است و مدعي است كه «تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ؛ روشن‌گر همه چيز است‏» (سوره مباركه نحل، آيه شريفه 89)، وقتي در هر كدام از اين وادي‌ها وارد شويم مي‌بينيم كه وحدت معناي خاص خود را در آن وادي پيدا مي‌كند و از همين‌جا مي‌بينيم كه نوعي گرايش به غير وحدت جوانه مي‌زند.

غايي خود مفهوم وحدت را نوعي تفرقه دانست و تأكيد كرد: وقتي وحدت را به وحدت در عالم ماده، وحدت در نباتات، در ماديات و ... تقسيم مي‌كنيم اين‌ها هر كدام معاني مختلفي دارد؛ يعني از حقيقت واحد كه يكي از ساده‌ترين مفاهيم فكري و انديشه‌اي است و معناي يكي بودن را مي‌دهد مي‌بينيم كه از مفهوم وحدت خود نوعي تفرقه و جدايي پيش مي‌آيد و اگر اين گونه نباشد اين بحث وحدت، بحثي باطل و بي‌ثمر است.

عضو هيئت علمي دانشكده ادبيات و علوم انساني اظهار كرد: معنايي كه مورد نظر ما است يك مفهوم اجتماعي است و مربوط به جامعه بشري، اسلامي و قرآني است و وحدت در بحث ما به معناي وحدت اجتماعي، فكري، اعتقادي، قومي و به عبارت خاص‌تر آن است كه ما مسلمانان در مقابل غير مسلمانان كه براي ما طرح‌ها و نقشه‌هايي دارند واحد شويم و بيشتر، مفهوم وحدت را در قرآن به اين سو ميل مي‌دهيم.

وي گفت: وسعت معناي وحدت در قرآن بسيار زياد است براي نمونه بحث وحدت در توحيد يك عالم بزرگي است. در بحث وحدت موضوع سهل ممتنع داخل است و اين‌گونه نيست كه بياييم و بگوييم بله وحدت خوب است با هم وحدت داشته باشيم، بلكه سؤالاتي جدي در اين زمينه مطرح است. بنابراين، اين وادي به صورت جدي سهل ممتنع است.

وحدت مورد نظر قرآن كريم

احمدرضا غايي در رابطه با وحدت مورد نظر قرآن كريم گفت: : وحدتي كه قرآن مي‌خواهد، وحدت جهت‌دار است و اساس معناي وحدت يك معناي مطلوب است و طبع انسان به اين سو كشيده مي‌شود و انبيا هم آمده‌اند تا به اين امر فرا خوانند، اما طبيعتاً وحدت به معناي مطلق نيست براي مثال كساني با شما دوست هستند و برخي ممكن است اين ارادت را نسبت به شما نداشته باشند، شما هم همين طور، طبيعتاً معناي وحدت مطلوب شما است.

اين دكتراي علوم قرآن و حديث يادآور شد: اگر بخواهيم از جنبه شخصي وحدت خارج شويم، وحدت اساساً مطلوب است و قرآن، انبيا و اوصيا به اين سمت هدايت مي‌كنند و اين مفهوم طبعاً، فطرتاً، عقلاً و قرآناً مطلوب است و ما بايد به اين سمت پيش برويم. : بايد توجه داشت كه يك معناي ارزشي در موضوع وحدت نهفته است؛ يعني اگر بخواهيم به طور مطلق به آن اشاره كنيم بلافاصله دچار تناقص مي‌شويم، بنابراين از همين‌جا روشن مي‌شود كه وحدتي مورد اتفاق اديان است كه در سمت و سوي ارزش‌هاي مثبت باشد.

وي اذعان كرد: ما اگر رهرو انبيا و اوصيا هستيم بايد به شكلي حركت كنيم كه به سمت مطلوب و خدمت و يكپارچگي حركت كنيم و موضوع را هم به سمت مثبت شدن حركت دهيم. در اين مورد حضرت اميرالمومنين (ع) كلامي را به مالك اشتر در مورد انسانيت مي‌فرمايد كه «يا مالك افرادي كه تو با آن‌ها معاشرت داري، يا برادران ديني‌ تو هستند يا در خلقت با تو اشتراك دارند.» برخلاف اين‌كه كساني كه مدعي نوعي آشنايي با دين هستند به اين موضوع بي‌توجهي مي‌كنند.

غايي خاطرنشان كرد: نكته مهم ديگر كه نكته‌اي بسيار محوري است اين است كه انسان يك موجود فاعل مختار است، اساساً دين براي چنين موجودي آمده است و مي‌خواهد او را در سمت و سوي ايمان، وحدت ببخشد، بنابراين نبايد توقع داشت كه همان‌گونه كه وحدت را تعريف كرده‌ايم بتوان در جامعه پياده كرد؛ زيرا انسان بازيگر صحنه است و در حقيقت در قرآن انسان‌ها به سمت و سوي وحدت دعوت مي‌شوند ولي متأسفانه ما وحدت را به گونه‌اي تعريف مي‌كنيم كه انسان را در آن نهال‌هاي يك باغ در نظر مي‌گيريم نه يك موجود فاعل مختار.

عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي گفت: بنابراين ممكن است كه قرآن به وحدت دعوت كند ولي بسياري از انسان‌ها پاسخ مثبت ندهند، نبايد تعجب كرد؛ زيرا اين‌گونه است كه اميرالمومنين (ع) درباره امت اسلامي و ياران خويش، بسيار تأسف مي‌خورد، براي نمونه ايشان مي‌فرمايد: «إياكم و التلون في دين الله فإن جماعة فيما تكرهون من الحق فرق من فرقة فيما تحبون من الباطل و إن الله سبحانه لم يعط احدا بفرقة خيرا ممن مضي و لا ممن بقي؛ از رنگ به رنگ شدن بپرهيزيد؛ زيرا كه پيوستگي و وحدت در آن‌چه كه شما نمي‌پسنديد ولي حق است، بهتر است از تفرق در آن‌چه كه از باطل مي‌پسنديد، خداي متعال نه در گذشته و نه در آينده به كسي يا فرقه‌اي خير نداده است.‌» (ميزان الحكمه 4831) در اين جا است كه مفاهيم ارزشي سر بيرون مي‌آورند و اهميت و ارزش وحدت بيان مي‌شود و توجه به ميزان حق و باطل ديده مي‌شود و بيان مي‌شود كه حتي كسي كه خود را اهل حق مي‌داند اگر به راهي كه دچار تفرقه و تشتت است حتي براي حق برود، گرفتار مشكل خواهد شد و وقتي كه جامعه دچار تشتت شد نه حق و نه باطلي آشكار مي‌شود.

عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي (واحد تهران مركز) با اشاره به اين سخن حضرت اميرالمؤمنين (ع) كه مي‌فرمايد: «و الله، لأظن أن هؤلاء القوم سيدالون منكم بإجتماعهم علي باطلهم و تفرقكم عن حقكم؛ قسم به خدا گمان مي‌كنم كه اين قوم (معاويه و يارانش) با اجتماع خود بر باطلشان و تفرقه شما به حقتان بر شما تسلطي پيدا كنند.» (نهج‌البلاغة، خطبه 25) گفت: قبل از آن‌كه بخواهيم وحدت را در جوامع ديگر مورد توجه قرار دهيم بايد در محيط خود آن را اشاعه داده و نهادينه كنيم، متأسفانه عكس اين قضيه به طور وضوح ديده مي‌شود كه ما گاهي در وحدت بين اديان سخن‌ها مي‌‌گوييم و كارهايي انجام مي‌دهيم اما از زمينه‌هاي تفرقه در بين خود غافل هستيم همچنان كه قرآن مي‌فرمايد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ لاَ يَضُرُّكُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَيْتُمْ إِلَى اللّهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ؛ اى مؤمنان شما مسئوليت (حفظ و هدايت‏) خودتان را داريد، چون شما راه‌يافته هستيد، كسى كه به بيراهه رفته است، زيانى به شما نمى‏رساند؛ بازگشت همگى شما به سوى خداوند است‏، آنگاه شما را از (حقيقت و نتيجه‏) آن‌چه انجام داده‏ايد، آگاه مى‏سازد.» (سوره مباركه مائده، آيه شريفه 105) اين دو مورد از مثال‌هاي قرآني است كه نشان‌دهنده آن است كه آتش تنها آتش جهنم و آخرت نيست بلكه آتش‌ها به واسطه اقدامات خودمان است كه از جمله آن‌ها آتش تفرقه است. اساس وحدت قرآني وحدتي در راستاي بندگي خدا است و مبادا كه در اين مطلب سهل‌انگاري كنيم و اين يكي از ارزش‌هايي است كه ما در مسامحه در آن قطعاً ضربه خواهيم خورد.

جعفر بندي‌دريا، نويسنده و مترجم ترك در اين رابطه خاطر نشان كرد: در قرآن آمده است «و اعتصموا بحبل الله جميعاً ‌ولاتفرقوا» كه مي‌گويد «همگي به ريسمان محكم الهي چنگ بزنيد و متفرق نشويد.» در جاي ديگر نيز آمده «ولا تنازعوا فتفشلوا وتذهب رِيحكم؛ نزاع و كشمكش نكنيد تا سست نشويد و قدرت و شوكت شما از بين نرود.» براي دشمن نيز فرقي بين شافعي٬ رافعي٬ زيدي و غيره وجود ندارد و تنها مسلمان بودن شرط است كه اگر ما با يك‌ديگر متحد شويم مي‌توانيم در برابر استكبار از خود دفاع كنيم ولي اگر متفرق شويم ريشه‌مان خشكيده مي‌شود و همان بلايي كه بر سر فلسطين آمده براي ساير كشورهاي مسلمان نيز پيش خواهد آمد.

دكتر غلام‌حسين اعرابي عضو هيئت علمي دانشگاه قم نيز در اين رابطه اظهار كرد: قرآن حقيقت وحدت را در اعتصام به حبل الهي معرفي كرده است؛ يعني به تعبيري وحدت، جز محورهاي اساسي و محكم و منطبق بر واقعيت امكان ندارد، وحدت شعاري و ذهني مفيد فايده نيست و حتما بايد محورهايي وجود داشته باشد و حول آن محورها، انسان‌ها، فرقه‌ها، مسالك و جوامع با هم اتحاد داشته باشند.

آيت‌الله محمد محمدي ري‌شهري، توليت آستان مقدس حضرت عبدالعظيم حسني(ع)، تنها راه رسيدن به انسجام اسلامي مورد نظر قرآن را، جهاد اكبر و خودسازي دانست و گفت: به فرمايش امام خميني(ره) با پيروزي در اين جهاد، همه چيز و همه كس اصلاح مي‌شود. قرآن، از منظر فردي، طالب مردمي است موحد و خداجو كه تنها او را بپرستند و در راه او گام بردارند و در نگاه جمعي، مردماني را مي‌خواهد كه در چارچوب تكاليف تعيين شده حركت كنند و حقوقشان رعايت شود، با هم برادرانه زندگي كنند و به داد هم برسند و ملاك برتري‌شان دانش و تقوا باشد، آن هم در پيشگاه خدا، كه او نكته سنج و داناي به امور است، مردماني با اخلاق و ادب و در ميان خودشان مهربان و در برابر متجاوزان و حريم ناشاسنان توسعه طلب همچون يد واحد و مقاوم و استوار باشند و رسيدن به اين هدف،‌ جز با جهاد اكبر و كنار گذاشتن خودبيني‌ها و خودخواهي امكان پذير نيست.

حجت‌الاسلام و المسلمين صالحي مسئول مجمع علماي مركز دولت افغانستان نيز منظور قرآن را از وحدت٬ يگانگي هدف دانست و تأكيد كرد: منظور از وحدت در قرآن اين نيست كه همه مسلمانان، مذهب و اعتقادات واحدي داشته باشند بلكه مراد اين است كه داراي هدف واحدي باشند.

احمدرضا غايي در اين خصوص اظهار كرد: گاهي اوقات وحدت با اكثريت اشتباه مي‌شود و اين در صورتي پيش مي‌آيد كه ما معناي ارزشي وحدت را فراموش كرده‌ايم و اقليت‌ها را دعوت مي‌كنيم كه به اكثريت بپيوندند در حالي‌كه ممكن است آن اقليت در مسير حق و اكثريت در مسير باطل باشد و اين به هيچ وجه چه از نظر عقلي و چه از نظر قرآني مورد قبول نيست. از رسول اكرم (ص) سئوال شد كه جماعت امت شما چه كساني هستند؟ حضرت (ص) فرمودند: «گروه متعهد در امت من آن كساني هستند كه اهل حقيقت هستند حتي اگر كم باشند.» با اين بيان در مي‌يابيم كه قلت و كثرت دليل بر حق بودن نيست.

وحدت يا اكثريت

دكتر غايي در رابطه با رمز پيدايش وحدت در جامعه اسلامي تصريح كرد: وحدت تنها در سايه آگاهي‌ به بار مي‌نشيند و اين مستلزم آن است كه مشتركات ميان جامعه اسلامي را مورد توجه قرار دهيم و به آن بها دهيم و اختلافات را نيز مورد بررسي قرار داده و رفع كنيم و در نهايت با تضارب آرا به نهايت حق برسيم.

رمز پيدايش وحدت در جامعه اسلامي

غايي عامل ديگر وحدت را توحيد دانست و اذعان كرد: از مشتركاتي كه مي‌توان بين جامعه اسلامي به آن‌ها اشاره كرد پاي‌بندي جوامع اسلامي به توحيد و يگانگي خداوند است همان‌گونه كه بيان شد و همچنين وجود پيامبر مشترك است و همگي به وجود ايشان به عنوان پيامبر اذعان دارند.

وي ايمان را عامل ديگر وحدت خواند و گفت: ايمان به نظر تشريع يكي ديگر از مشتركاتي است كه در ميان جامعه اسلامي وجود دارد و از مشتركات ديگر مي‌توان به تبعيت از سيره و اخلاق پيامبر (ص) اشاره كرد آنجايي كه قرآن مي‌فرمايد: «لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ..؛ به راستى كه براى شما و براى كسى كه به خداوند و روز بازپسين اميد (و ايمان ) دارد.» (سوره مباركه احزاب، آيه شريفه 21) و اين، آن عنصر پاكي است كه خداود تبارك و تعالي به خودش «تبارك الله» مي‌گويد آن‌جا كه مي‌فرمايد: «وَإِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ؛ و تو داراى اخلاق بسيار بزرگوارانه‏اى هستى‏.» (سوره مباركه قلم، آيه شريفه4) تمام امت اسلامي اين را قبول دارند و ما بياييم روي هم‌چنين مشتركات عميقي كه در دست داريم سرمايه‌گذاري كنيم.

عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي افزود: نبايد بر سر اصالت‌‌ها معامله كنيم و فاتحه دين و ارزش‌ها را بخوانيم تا به وحدت برسيم، در حالي‌كه اين در واقع سقوط و انحطاط است و نه اين‌كه اگر مي‌خواهيم جامعه را به اين سمت ببريم بايد در آينده، آن وحدت پايدار، ناشي از علم و آگاهي و دانش و ارتباط متقابل باشد و اين لازمه‌اش آن است كه شرايط موجود را بسنجيم.

غايي تهيه آيين‌نامه اسلامي را امري راه‌گشا دانست و اذعان كرد: با اين وضعيت چرا امت اسلامي نبايد آيينه‌نامه‌اي منظم داشته باشد كه از طرف تمامي مسلمانان پذيرفته باشد، هم‌چون سازمان ملل متحد كه حقوق بشر براي خود تصويب مي‌كند چرا ما مسلمانان براي خود حقوق اسلامي مشترك و متقابل نداشته باشيم در صورتي كه تمامي اين انديشه‌هاي پاك اخلاقي نشأت گرفته از اسلام است.

آيت‌الله ري‌شهري نيز درباره راه‌كارهاي ايجاد وحدت در جامعه اسلامي گفت: شايد كلمه اتحاد به جاي وحدت، براي بيان همبستگي و همگرايي، كلمه دقيق‌تر و بهتري است پس اصطلاح اتحاد و همبستگي را به كار مي‌بريم اما اين كه چه عامل و عواملي باعث اين همبستگي است، بايد گفت كه همان عاملي كه مايه پيدايش و رشد و بالندگي امتي دانا و توانمند شد و فرهنگ و تمدني عظيم و ماندگار براي بشر به ارمغان آورد، علي‌القاعده علت بقا و دوام آن هم هست.

وي در ادامه افزود: مسلمانان با هر گرايش و اهل هر منطقه‌اي كه بودند و از هر خون و نژادي كه به وجود آمده بودند، تنها دل در گرو آييني داشتند كه خداوند برايشان فرستاده بود. سليقه‌ها در دل اين گرايش و دلبستگي ذوب مي‌شد. سپس دعواها و كشمكش‌هايي آغاز شد كه رگه‌هايي از فرهنگ جاهلي در آن‌ها ديده شد. در اين درگيري‌ها زبان و نژاد و قوم و قبيله و حزب و .... مطرح شد و عظمت و اقتدار اسلامي، رو به افول گذاشت اما اكنون بايد در نظر داشت كه علاوه بر سليقه‌ها و گرايش‌هاي بومي و منطقه‌اي و قومي، عامل مهم‌تر و حياتي‌تري مي‌تواند همه را تحت‌الشعاع خود قرار دهد.

نماينده ولي فقيه در سازمان حج و زيارت ادامه داد: همه مومنان بايد خط قرمز منبعث از وحي و نصوص ديني را رعايت كنند و به اين آيه قرآن توجه كنند كه خداوند فرموده است «همه با هم برادرند» اگر مسلمانان وظايف تعيين‌شده درباره خود و ديگر برادرانشان را در نظر داشته باشند و تكاليف خود را بدانند و حقوق ديگران را به رسميت بشناسند، بخش عمده مشكلات موجود، حل مي‌شود. متأسفانه مسلمانان بنا به دلايل تاريخي، معرفتي و سياسي، از اسلام پيامبر(ص) فاصله گرفته‌اند و بر عالمان و انديشمندان امت اسلامي فرض است كه امت را با اسلام اصيل آشنا كنند تا آنان به تكاليف خود و حقوق ديگران، آشنا شوند.

آيت‌الله اراكي نيز در اين مورد گفت: بنيادي‌ترين كار براي ايجاد وحدت در جامعه اسلامي احياي هويت اسلامي است و احياي هويت اسلامي به احياي قرآن و اهل بيت (ع) وابسته است يعني همان مسأله‌اي كه رسول اكرم (ص) ما را به سوي آن رهنمون كردند كه «اني تارك فيكم الثقلين كتاب الله و عترتي...» : اگر مسلمانان از اين دو پاسداري كنند يعني در شناخت آنها تلاش كنند و معرفت خود را نسبت به قرآن و اهل بيت(ع) كامل كنند و براي اجراي منويات قرآن و اهل بيت (ع) و مقاصد آنها برنامه‌ريزي كنند، در اين صورت مي‌توانند هويت اسلام را احيا كنند و با زنده شدن هويت اسلامي قطعا جامعه واحد اسلامي هم شكل خواهد گرفت.

حجت‌الاسلام جمشيد معصومي، عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي رسيدن به «وحدت» را مستلزم شناخت جغرافياي آن دانست و خاطرنشان كرد: اختلافات و تشتتي كه در حال حاضر دامن‌گير همه جوامع است، پايه در جهل دارد و از اين رو است كه اسلام پايه‌هاي خود را بر تعليم و تعلم (يعلمهم) استوار مي‌كند تا مردم را با تعليم به آگاهي برساند تا در سايه اين آگاهي حقايق براي مردم كشف و آشكار شود. اگراين حقايق آشكار شود جامعه بشري به سوي وحدت مي‌رود؛ منتهي تا رسيدن به اين وحدت مسير درازي در پيش روي هست.

حجت‌الاسلام دكتر غلام‌حسين اعرابي عضو هيئت علمي دانشگاه قم نيز گفت: براي امت اسلامي و فرقه‌هاي مختلف بزرگ‌ترين محور وحدت، قرآن است؛ يعني قرآني كه به خوبي در سطح جامعه عمل شود و قرآني كه در سطح زندگي عمل شود، نه به صرف شعار كه ما قرآن واحد داريم، اگر دستورات اين قرآن واحدي كه فرق اسلامي به آن اعتقاد دارند آن‌چنان كه حق است در جامعه اجرا شود وحدتي مستحكم ايجاد خواهد شد.

آيت‌الله سيدمحمد خامنه‌اي، راه اصلي براي ايجاد وحدت را توجه به مصالح عمومي مسلمانان و ترك منافع شخصي است كه قرآن از آن به «هواي نفس» تعبير كرده است، دانست و تصريح كرد: عامل اصلي وحدت‌شكني، هواي نفس افراد و قدرت‌طلبي و منافع نامشروع است و شيطان هم عامل بيروني و مكمل اين انحراف است پس براي ايجاد وحدت بايد به اصول اعتقادي و اخلاقي اسلام برگشت و بايد به فرمان عقل گوش فراداد كه امنيت و استقلال جامعه در گرو وحدت آن است و بهم زدن وحدت، عامل ناامني و پيروزي و سلطه دشمن بر جامعه مسلمانان و اسارت و ذلت آنان به دست دشمن است و در اين جهت فرقي بين مسلمانان يك كشور با مسلمانان در سطح جهان نيست. وحدت فقط در سايه دين و قرآن و عقل عملي است اميدواريم جامعه اسلامي و انقلابي، همواره از آن نعمت استفاده ببرد.»

حجت‌الاسلام و المسلمين محمدكاظم رحمان‌ستايش نيز آثار شيخ صدوق را به عنوان هدايت‌گر مذاهب اسلامي به وحدت معرفي كرد و گفت: كتاب «التوحيد» شيخ صدوق براي كساني كه اصول كلي مذهب؛ يعني، كتاب، سنت و عقل را قبول دارند به عنوان يك منبع معتبر به شمار مي‌رود و ما بايد از محتواي مسائل اعتقادي اين كتاب در مسير وحدت مذاهب استفاده كنيم.

احمدرضا غايي در اين باره اظهار كرد: يكي از نكاتي كه بايد به آن توجه داشت آن است كه كساني حتي بدون نيت سوء در دفاع از وحدت بحث‌هايي را مطرح مي‌كنند و يا بعضي از تسامح‌هاي نامطلوب و سازش‌كاري‌هاي بي‌جهت در ارزش‌ها را عنوان مي‌كنند كه اين‌ بحث‌ها موجي مخالف با تفكر وحدت را قدراقل در ميان‌مدت و درازمدت ايجاد مي‌كند و از اينجاست كه يك سئوال مطرح مي‌شود كه آيا مفهوم وحدت در قرآن آن وحدتي است كه حق و باطل در آن لحاظ نشود؟

منشأ اختلاف و تفرقه در جامعه اسلامي

غايي در اين رابطه اظهار كرد: هيچ مكتب الهي از وحدتي كه سبب ابطال خودش است دفاع نمي‌كند و اين در سايه آن است كه ما مفهوم حق و باطل را در قضيه وحدت رعايت كنيم و قرآن هم بر اين روش است آن‌جا كه درباره رسول اكرم (ص) مي‌فرمايد: «لَهُ دَعْوَةُ الْحَقِّ وَالَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ لاَ يَسْتَجِيبُونَ لَهُم بِشَيْءٍ إِلاَّ كَبَاسِطِ كَفَّيْهِ إِلَى الْمَاء لِيَبْلُغَ فَاهُ وَمَا هُوَ بِبَالِغِهِ وَمَا دُعَاء الْكَافِرِينَ إِلاَّ فِي ضَلاَلٍ؛ فراخواندن راستين او راست‏، و كسانى كه (مشركان‏) به جاى او مى‏خوانند (و مى‏پرستند) به آنان هيچ‌گونه پاسخى نمى‏دهند، مگر همانند كسى كه گشاينده دستان خويش به سوى آب است‏، تا آن را به دهانش برساند و آن رسنده به آن نيست‏، و دعاى كافران جز بيراه نيست‏.» (سوره مباركه رعد، آيه شريفه14)

عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي در ادامه افزود: خداوند متعال در اين آيه دعوت پيامبر (ص) را حق مي‌داند و به هيچ وجه در ايجاد وحدت، از باطل استفاده نمي‌شود و اين يك اصل و محور است، بنابراين ما بايد توجه داشته باشيم كه در طول اين محور اساسي حركت كنيم. در اين آيه مطلوب بودن وحدت و بنيادي بودن اساس توحيد، و بندگي خدا بيان شده است و هيچ‌جاي قرآن نمي‌توان مخالف با اين كلام پيدا كرد و تنها اساس وحدت، توحيد و بندگي خدا است و شناخت صحيح اين معارف، صفوف مسلمانان را پيوسته مي‌كند و بر همين اساس است كه قرآن حتي اهل كتاب را دعوت به وحدت مي‌كند آن‌جا كه مي‌فرمايد: «قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْاْ إِلَى كَلَمَةٍ سَوَاء بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللّهَ وَلاَ نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلاَ يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَابًا مِّن دُونِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُولُواْ اشْهَدُواْ بِأَنَّا مُسْلِمُونَ؛ بگو اى اهل كتاب بياييد بر سر سخنى كه بين ما و شما يكسان است بايستيم كه جز خداوند را نپرستيم و براى او هيچ‌گونه شريكى نياوريم و هيچ كس از ما ديگرى را به جاى خداوند، به خدائى برنگيرد و اگر روي‌گردان شدند، بگوييد شاهد باشيد كه ما فرمانبرداريم‏.» (سوره مباركه آل عمران، آيه شريفه 64)

غايي يادآور شد: يكي از مسائلي كه ما بايد در پرتو مشتركات و ايمان به اصالت‌ها انجام دهيم، محبت‌گرايي مسلمانان است؛ زيرا مسلمان دوست مسلمان است و با اين تفكر دوستي خود به خود اين بدنه در مقابل شيطاني كه از بيرون به آن ضربه مي‌زنند، محفوظ مي‌شود. اگر اين فتنه‌ها آزاد گذاشته شود به هر اسمي حتي به اسم وحدت تا آن‌جا كه مسلمان برادر خود را تكفير كند كه متأسفانه دشمن بر آن سرمايه‌گذاري كرده است و تا حدودي هم مؤفق شده است؛ زيرا برخي از مسلمانان فريب اين تفكر را خورده‌اند، هيچ وحدتي بين مسلمانان صورت نمي‌گيرد. آن‌قدر اين تفكر تكفير و مشرك خوانده‌شدن يك مسلمان توسط مسلمان ديگر ريشه‌دار شده است كه از همين قرآن براي خود در تكفير يكديگر حجت و برهان مي‌آورند.

دكتر جعفر نكونام عضو هيئت علمي دانشگاه قم محورنبودن قرآن را منشأ اختلاف و تفرقه عنوان كرد و گفت: علاوه بر آن‌كه آيات زيادي در قرآن كريم است كه بر وحدت تأكيد مي‌كنند، اساسا قرآن خودش وسيله ايجاد وحدت است؛ به همين رو توصيه شده است كه هرگاه در ميان شما اختلاف پديد آمد، به قرآن مراجعه كنيد. ائمه(ع) فرموده‏اند كه هرگاه نزاع و اختلاف پيدا كرديد، به قرآن مراجعه كنيد؛ بنابراين مراجعه به قرآن عامل بسيار خوبي براي ايجاد وحدت به شمار مي‏رود.

وي هم‌چنين مشكل اصلي اختلافات را به افراطيون دو مذهب نسبت داد و تأكيد كرد: مشكلي كه از ديرباز در شيعه و اهل سنت وجود دارد، مشكل افراطي‌ها بوده است؛ زيرا در ناحيه نقل حديث و جعل حديث مي‌بينيم كه «نواصب» به جعل حديث روي مي‌آورند، نواصب دشمنان اهل بيت (ع) هستند كه از زمان روي كارآمدن معاويه و تثبيت حكومت او بعد از امام حسن (ع) پيدا شده‌اند و جعل حديث را برضد اهل بيت (ع) و به نفع خلفاء شروع كردند. نواصب بسياري از احاديث فضيلت اهل بيت(ع) را تحريف كردند و به خلفا نسبت دادند.

حجت‌الاسلام معصومي نيز بيان كرد: اختلافات و تشتتي كه در حال حاضر دامن‌گير همه جوامع است، پايه در جهل دارد و از اين رو است كه اسلام پايه‌هاي خود را بر تعليم و تعلم (يعلمهم) استوار مي‌كند تا مردم را با تعليم به آگاهي برساند تا در سايه اين آگاهي حقايق براي مردم كشف و آشكار شود. اگراين حقايق آشكار شود جامعه بشري به سوي وحدت مي‌رود؛ منتهي تا رسيدن به اين وحدت مسير درازي در پيش روي هست.

دكتر اعرابي در اين‌باره به كلام علامه طباطبايي اشاره‌اي كرد و گفت: آن‌چه كه جامعه را از هم پاشانده و ايجاد تفرقه مي‌كند، دو چيز مهم است؛ يكي تحقير و ديگري تبعيض، به فرمايش علامه طباطبايي هر دو در جامعه و امت اسلامي بر اثر ندانم‌كاري سردمداران به وجود مي‌آيد.

جعفر بندي‌دريا بسياري از اختلافات بين مذاهب اسلامي را عدم شناخت پيروان يك مذهب از افكار و عقايد مذهب ديگر دانست و تصريح كرد: به همين دليل است كه گاهي مذاهب يك‌ديگر را متهم مي‌كنند در حالي كه اگر اين شناخت به وجود بيايد، خواهند ديد كه اختلافات بسيار كم است.

دكتر غايي با بيان اين مطلب كه جهان با وحدتي بسيط آغاز شده و با وحدتي كامل پايان مي‌پذيرد، تصريح كرد: طبق آيات قرآني وحدت بسيط اوليه‌اي وجود دارد كه به قبل از نبوت حضرت نوح (س) برمي‌گردد، حوزه ديگر حوزه تعليم و تعلم اديان ديگر تا زمان خاتم انبيا (ص) است و در نهايت يك فلسفه جهاني غلبه حق بر باطل است كه جهان ختم به آن ختم مي‌شود.

آغاز و انجام وحدت

دكتر غايي در اين باره اذعان كرد: اولين آيه‌اي كه مي‌توان در رابطه با وحدت روي آن بحث كرد آيه 92 سوره مباركه انبيا است كه مي‌فرمايد: «إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ؛ اين امت شماست كه امتى يگانه است و من پروردگار شما هستم‏، پس مرا بپرستيد.» در اين‌جا اين سئوال مطرح است كه اين «امتكم» چه كساني هستند؟ برخي از مفسرين مي‌گويند: منظور از امت، امت اسلام هست بعضاً برخي از مفسرين امت را امت بشري گرفته‌اند.

«امة واحدة» در قرآن كريم

غايي در اين مورد تصريح كرد: يكي از نكاتي كه از اين آيه برداشت مي‌شود اين است كه امت شما امتي واحد است پس اگر امت واحد است ديگر وحدت چه معنايي مي‌تواند داشته باشد در توضيح اين مطلب بايد گفت، مفهوم وحدت در اين آيه معناي عام نيست بلكه در قرآن معاني ارزشي وجود دارد و مفهوم اين آيه به آن معنا نيست كه اي مشركين به شرك خود و اي جنايتكاران به جنايت خود و اي مؤمنين به ايمان خود ادامه دهيد، اگر اين‌گونه باشد كه بحث وحدت كاري بيهوده است، مطمئناً دعوت در اين‌جا دعوتي ارزشي است.

آيت‌الله تسخيري نيز در اين باره گفت: براي امت واحده دو تعريف وجود دارد كه حد اعلاي آن كه قرآن به آن اشاره دارد اين است كه جامعه اسلامي از يك امام، قانون، نظام جامع و موضع‌گيري عملي واحد در قبال همه چالش‌ها برخوردار باشد. اما حداقل آن، كه به نظر ما ناقص است، داشتن انسجام در موضع‌گيري‌هاي عملي و تقريب امور فكري جوامع مختلف اسلامي است كه هماهنگي بين اجزاي اين امت حداقل مطلوب است اما بايد اين انسجام و يك‌پارچگي در مسير تحقق حد اعلاي امت واحده باشد.

آيت‌الله ري‌شهري در توضيح اين مسئله يادآور شد: «امت» به گروهي گفته مي‌شود كه مقصد و جهت واحدي دارند و رشته‌اي ميان آن‌ها وجود دارد كه افراد را به هم پيوند مي‌دهد از اين رو، اين كلمه در قرآن براي پرندگان هم به كار رفته است. خداوند، از پرندگان سخن گفته و آن‌ها را در امت بودن، مشابه انسان دانسته است. با اين وصف، انسان‌هايي كه در جهتي خاص با هم تشريك مساعي مي‌كنند، يك امت را تشكيل مي‌دهند و اين ناظر به يك واقعيت بيروني است.

نويسنده كتاب «ميزان‌الحكمه» درباره مفهوم «امت واحده» در قرآن كريم گفت: قرآن كريم در دو جا تأكيد مي‌كند كه «امت شما، امت واحد است»؛ يكي در سوره مؤمنون و ديگري در سوره انبياء. يك احتمال، اين است كه مقصود اين باشد كه امت اسلامي، امت واحد است و ديني يكتا دارد و احتمال ديگر، اين است كه پيامبران الهي و پيروان آن‌ها همگي امتي واحدند و ديني واحد دارند. پيام قابل شرح اين آيات، اين است كه توحيد، اساس وحدت اديان راستين الهي است و اختلافات، از ناحيه مردم و پيرودان اديان است، نه از ناحيه دين و پيامبران از اين رو، احزاب از نظر قرآن، با احزاب در جهان سياست، مفهومي متفاوت دارد لذا در سال انسجام اسلامي بايد احزاب در درون جامعه ما تجربه كنند كه چگونه مي‌توان نظام چندحزبي را در امت واحده تعريف كرد كه با انسجام اسلامي و امت واحده تضاد نداشته باشد.

آيت‌الله سيدمحمد خامنه‌اي نيز در اين باره خاطرنشان كرد: «وقتي قرآن از «امت واحده» سخن مي‌گويد مقصود، كل بشريت در هر عصر و دوره و زمان است؛ يعني همه افراد بشر كه روي زمين در برابر حكم و دين و لطف و قهر خدواند قرار دارند بدون اين‌كه به نژاد و سرزمين و تقسيمات فرعي آن‌ها توجه شود. خطاب خداوند متعال در مرحله اول به كل بشر است به اعتبار اين‌كه همه، خانواده خدا هستند و در حديث آمده است: «الناس عيال الله ...» و بايد همه دينداران از قانون او تبعيت كنند، اگرچه در مرحله بعد كه بشر به دو دسته مؤمنين و كافرين تقسيم مي‌شوند، مؤمنين به عنوان امت وسط و معتدل و مقبول الهي به خطاب خاص خداوند مفتخر مي‌شوند و مخاطب قرار مي‌گيرند و با «يا ايها الذين آمنوا» مشمول عنايات خداوند متعال واقع مي‌شوند.
چهارشنبه 2 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1084]