حادثه در كمين بازار بي دفاع تبريز

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: حادثه در كمين بازار بي دفاع تبريز
خبرگزاري فارس: بازار تبريز به دليل نوع معماري و قدمت اگر به عنوان اثري جاودان مطرح است اما همين اثر تاريخي به دليل نوع بافت قديمي كه دارد آسيب پذير بوده و هر لحظه با خطر حادثه روبه روست كه توجه همگان را در تجهيز به امكانات و آموزش براي جلوگيري از خسارت هاي احتمالي مي طلبد.

به گزارش خبرگزاري فارس از تبريز، جرقه اي كوچك در يك مغازه توليدي كفش در بازار حرمخانه كافي بود تا ضمن به خاكستر نشاندن دودمان صاحب مغازه، به چند مغازه مجاور نيز خساراتي وارد سازد.
ميزان تأسف و وجهه دردناك موضوع زماني بيشتر مي شود كه بدانيم اين حادثه در قلب شهر تبريز و مهم تر از همه در جوار بازاري صورت گرفته كه عنوان بزرگ ترين بازار سرپوشيده جهان و نگين بازارها و مجتمع هاي تجاري – اقتصادي خاورميانه را يدك مي كشد.
هرچند امروزه، پاسا‍ژها، بازارها و مجتمع هاي بزرگ و مدرن تجاري اقتصادي نه تنها در ايران و بلكه در سطح خاورميانه فناوري نوين ساخت خويش را بر جامعه تحميل كرده اند، اما هرگز ياراي رقابت با بازار تبريز را نداشته اند، چرا كه به لحاظ موقعيت جغرافيايي و تاريخي، جايگاهي كه اين بازار در طول ادوار مختلف تاريخ داشته، يكه تاز ميدان تجارت و اقتصاد باقي مانده و حتي در معادلات سياسي – فرهنگي نيز نقش آفرين بوده است.
سخن گفتن از موقعيت، ارزش و اهميت بازار تبريز در اين مجال نمي گنجد اما آنچه روح متعالي هر شهروند را نگران و مشوش مي سازد، عدم رعايت اصول ايمني در داخل اين مجموعه است. متأسفانه به مرور زمان شكل ظاهري و كاركرد برخي مغازه ها، دالان ها، تيمچه ها و راسته ها تغيير كاربري يافته است.
در كنار آن و بنا به اقتضائات زمان، تكنوژلوي هاي دوره جديد نيز مهمان ناخوانده اين بازار شده است. سيم كشي هاي برق به شكلي سنتي در راهروها، تيمچه ها و راسته ها چون ماري خزنده، سرتاسر بنا را فراگرفته است، در برخي نقاط، لوله كشي هاي آب مشروب و در برخي نقاط ديگر، لوله كشي گاز شهري نيز وجود دارد.
گذشته از همه اينها در ايام سرد سال، استفاده از لوازم گرمايشي و گازي غيراستاندارد و در ايام گرم سال، بهره گيري از دستگاه هاي سرمايشي و خنك كننده نامطمئن، بر خطرپذيري آن افزوده است.
شايد اين سئوال مطرح شود كه در گذشته هاي نه چندان دور كه اين تكنولوژي هاي خطرآفرين وجود خارجي نداشت، ساكنان اين مجموعه چه كار مي كردند.
پاسخ ساده است، طراحان و مجريان بازار همه اين نيازها را در داخل خود بازار طراحي و در نظر گرفته بودند. وجود دريچه ها و هواگيرهاي متعدد در سرتاسر بازار، نوع طراحي و معماري آن بگونه اي بود كه در زمستان ها، به اندازه كافي گرم بود و در تابستان هاي گرم، از هوايي مطبوع و خنك برخوردار مي شد.ضمن آنكه اين حجم عظيم كالا و جمعيت فشرده در داخل بازار هرگز متصور نبود. از همين روست كه در اسناد تاريخي برجاي مانده، هرگز شاهد خبري ناگوار در خصوص رخداد حوادثي نظير آتش سوزي در بازار تبريز نبوديم، اما گذشت زمان و تغيير رويه و ذائقه زندگي سبب شده تا اين مجموعه تاريخي از نظر مسائل ايمني«بي دفاع» شود.
انباشته شدن مواد قابل اشتعال از قبيل، چسب، ‌رزين و تينر و انبارداري غيرصحيح آنها هرلحظه احتمال خطري ناگوار را قوت بخشيده و زنگ خطر را به صدا درمي آورد.
مجموعه بازار تبريز كه از 5 قسمت شامل، بازارچه شتربان، صاحب الامر، حرمخانه، شيشه گرخانه و قسمت مركزي بازار تشكيل شده، 3/19 هكتار مساحت دارد و از نظر نوع كاربري به 27 گروه تقسيم بندي مي شود. واحدهاي تجاري مربوط به گروه شغلي فرش، گليم، پشتي، پشم، طناب فروشي، رفوگري و نقشه كشي فرش با 1564 واحد بيشترين تعداد را به خود اختصاص داده است.
جالب است بدانيد كه تقريبا 6450 واحد تجاري – خدماتي در اين مجموعه فعال بوده و 8 هزار نفر در داخل آن به كسب و كار مشغولند به عبارت ديگر تعداد كاركنان هر واحد 64/1 نفر برآورد مي شود.
مجموعه بازار تبريز شايد عنوان تجاري و اقتصادي داشته باشد اما وجود برخي اماكن و مراكز ديگر بر غنا و اعتبار آن افزوده است.
وجود چند مسجد، بقعه، حسينيه، مدرسه، حمام و قهوه خانه چنان در تار و پود اين مجموعه تنيده شده كه تصور جدايي آنها از هم ممكن نيست. بنابراين اگر حادثه اي در اندرون حجره كوچكي روي دهد، نه تنها مجموعه هاي تجاري كه مجموعه هاي فرهنگي، آموزشي و مذهبي را نيز تهديد خواهد كرد.
اگر بازار تبريز به چنين درجه از شهرت دست يافته، قطعاً از تركيب متناسب و هارموني جالب « تجارت، فرهنگ، و مذهب » نشأت مي گيرد.
براي بررسي وضعيت ايمني بازار تبريز لازم است به بايگاني پرونده هاي حريق اين مجموعه نگاهي اندازيم و براساس آمار، مكتوب، مستند و قابل قبول در هر محكمه اي سخن گوئيم.
آمارها نشان مي دهد سال به سال شاهد افزايش نگران كننده آمار حريق ها در داخل محدوده بازار تبريز هستيم و تأسفبارتر اينكه، منشا اكثر اين حريق ها، معيوب و غيراستاندارد بودن اتصالات و سيم كشي هاي برق است.
آمارها مي گويند كه 35درصد آتش سوزي هاي به وقوع پيوسته در داخل مجموعه بازار ناشي از اتصالات برق و وسايل برقي است، بقيه حريق ها، 30 درصد ناشي از بي احتياطي، 21 درصد ناشي از مايعات قابل اشتعال، 11 درصد ناشي از گاز و لوازم مربوطه و 4 درصد شامل موارد متفرقه نظير ته سيگار و ... است.
براي پي بردن به عمق تلخي و مرارت يك حادثه، ناگزيريم نقبي به گذشته بزنيم. در 22مهر 1376 به علت نشت گاز و تجمع مواد اشتعال زا نظير رنگ و چسب در بخشي از بازار تبريز، انفجار رخ داد و 35 مغازه را در كام خود فرو برد.
با توجه به اينكه انفجار و حريق در ساعات پاياني روز و هنگام تعطيلي بازار روي داد، خسارات جاني تنها به مرگ يك جوان و مصدوميت فردي ديگر محدود شد، اما تصور كنيد اگر اين حادثه در ساعات مياني روز و زماني كه در داخل بازار جايي براي سوزن انداختن نباشد، روي مي داد چه تعداد شهروند و بازاري بي گناه تاوان غفلت و سهل انگاري ها را مي پرداختند؟

*واقعيات انكارناپذير:
1) به دليل مسقف بودن بازار، امكان عمليات اطفا و نجات جان انسان ها از طريق عمليات در ارتفاع مقدور نيست.
2) به علت تراكم و تردد بالاي جمعيت در ساعات كاري، امكان تخليه سريع افراد به خارج از بازار و نفوذ و امداد رساني آتش نشانان مقدور نيست.
3) به علت ترافيك سنگين خيابان هاي اطراف بازار، امكان جابه جايي و مانور تجهيزات آتش نشاني و امداد رساني با مشكلات شديدي روبه روست .
4) نكات اوليه ايمني و انبارداري اصولي كالاها و مواد شيميايي در داخل بازار به هيچ عنوان رعايت نشده است.
5) با توجه به باريك بودن معابر داخل بازار، هدايت و استقرار خودروهاي آتش نشاني در محل حريق با مشكلاتي مواجه است.
6)به علت صعف سيستم هاي اعلام كننده حريق در داخل بازار، امكان اطلاع رساني سريع وقوع حادثه وجود ندارد.

براين اساس، براي مــــجموعه تلاشگران آتش نشاني و امدادگران اين سازمان شايد وقوع هر حادثه اي به اقتضاي شغل آنها، عادي باشد(همانند عادي بودن درد بيمار براي پزشك معالج )، اما هرگز آسيب ديدن اين مجموعه تاريخي، قابل قبول نيست، از همين رو اين سازمان طي دو سال گذشته، طرح ايمني بازار را تدوين و در مدخل هاي ورودي و داخل مجموعه بازار به اجرا درآورده است.
نصب 12 عدد شير هوزريل، تعبيه جعبه هاي اطفا حريق در داخل بازار و احداث و راه اندازي ايستگاه شماره 11 ( راسته كوچه در جوار بازار تبريز )و تهيه نقشه عملياتي براي ورود خودروهاي آتش نشاني جهت نفوذ به داخل بازار، از جمله اين اقدامات است، اما آيا اين اقدامات اوليه براي بازار تبريز كافي است و مي تواند ما را درحوادث بزرگ ياري و مدد رساند؟
در كنار اين واقعيات لازم است تا از بي مهري و سهل انگاري برخي ديگر نيز انتقاد شود.
متأسفانه با وجود مكاتبات گسترده با مجمع امور صنفي شهرستان تبريز و هيئت امناي بازار تبريز در مورد تجهيز مغازه ها به خاموش كننده هاي دستي و آموزش بازاريان، تا حال نتيجه اي گرفته نشده است، ضمن آنكه مكاتبات گسترده اي از سوي سازمان آتش نشاني با ادارات و سازمان هاي مختلف ذيربط از جمله ، بازرگاني، ميراث فرهنگي و شركت برق منطقه اي صورت گرفته موجود است. اجراي طرح بدون همكاري و پشتوانه تمام مولفه هاي دست اندركار در امر ايمني بازار نظير سازمان هاي دولتي گرفته تا اصناف و بازاريان محكوم به شكست است.
به باور اين سازمان، هر يك از ساكنان اين مجموعه، ضمن رعايت كامل مسائل ايمني بايد به نحوه مقابله با حوادث ناگوار آن نيز آشنا باشند ،ضمن آنكه نبايد نقش سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري را در اين مهم از نظر دور داشت.
در كنار همه اين اقدامات، بازاريان بايد به هرگونه كم توجهي، بي احتياطي و بي مهري نسبت به جاي جاي اين مجموعه حساس بوده و خود با آن برخورد كنند. بازار تبريز، خانه اصلي، مأمن و ماواي اقتصاد پوياي آذربايجان و منطقه شمال غرب كشور است، اگر تا ديروز رونق جاده ابريشم به پويايي و اعتبار بازار تبريز بستگي داشت، اكنون نيز گنجينه توريستي آذربايجان اعتبار خويش را مديون نگيني به نام بازار تبريزاست.
در خاتمه ضمن فراخوان عمومي به پاسداشت اين گنجينه گرانب ها، اين سازمان نيز آمادگي كامل خود را در راستاي ارائه طرح هاي ايمني به مغازه ها و آموزش و مشاوره رايگان براي ساكنان و بازاريان اعلام مي دارد.

*بازار تاريخي تبريز وسيع ترين مجموعه مسقف و به هم پيوسته جهان
شبكه بازار تبريز به مثابه قلب شهر است و نقش عمده اي در بافت شهر دارد. اين بازار كه در سال يك 1354در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد، بزرگ ترين اثر ثبتي كشور و وسيع ترين مجموعه مسقف و به هم پيوسته جهان به شمار مي رود.
برپايه اين گزارش، مجموعه بازار تبريز يكي از بازارهاي بزرگ تاريخي و زيباي ايران و خاورميانه است.
عواملي مانند سبك معماري بازار، آرايش مغازه ها، كثرت تيمچه ها، كاروانسراها، دالان ها، راسته ها همچنين انواع مشاغل و حرفه ها، وجود تعداد بسياري مدرسه و مسجد كه عمدتاً از سابقه تاريخي برخوردارند، اين بازار را به نمونه عالي مجهز تجارت، كسب و زندگي اسلامي و شرقي تبديل كرده است.

*بازار تاريخي تبريز از نظر جهانگردان
تبريز از ادوار گذشته به دليل قرار گرفتن در مسير جاده ابريشم يكي از مهم ترين مراكز بازرگاني ايران به شمار مي رفته است. اين شهر به خاطر موقعيت ويژه خود، ساليان دراز پذيراي كاروان هاي تجاري خاور دور و اروپا از راه روسيه و عثماني بود و مركز مبادله كالاهاي بازرگاني كشورهاي اروپايي محسوب مي شد و از اين رو از شهرتي جهاني برخوردار بوده است.
« شاردن » فرانسوي در سفرنامه خود شكوه مجموعه بازارهاي تبريز را پيش از ويراني آنها بر اثر زلزله چنين مي ستايد:« اين شهر داراي عالي ترين بازارهاي آسياست، وسعت و عظمت اين بازارها، گنبدها و طاق هاي زيبايي كه آنها را پوشانيده است با توده عظيم و انبوه جماعتي كه در طي روز در سوق هاي بازار مشاهده مي شود و كثرت مقدار كالاهايي كه در آنجا انباشته شده است، به طور حيرت آوري ابهت و جلال بازار هاي تبريز را نمودار مي سازد.»
وي اضافه مي كند: زيباترين بازار اين شهر كه مركز معاملات كالاهاي گرانبها و جواهرات است، قيصريه نام دارد، اين بازار هشت گوش و بسيار وسيع و بزرگ است. قيصريه را حدود سال850 به فرمان اوزن حسن كه مقر سلطنتش تبريز بود بنا كرده اند.»
در طول تاريخ تبريز، بازار اين شهر همواره مورد توجه تجار و جهانگردان ايراني، عرب و اروپايي بوده است و آن را به دليل فراواني ثروت و زيبايي معماري اش ستوده اند، از اين شخصيت ها مي‌توان به مقدسي، ياقوت حموي، زكريا محمد قزويني، ابن بطوطه،حمدالله مستوفي، اوليا چلبي ترك، ماركوپولو، اودريك، كلاويخو، آمبروسيوكنتاريني، جان كارت رايت، تاورنيه، شاردن و جملي كارري اشاره كرد كه به تفصيل مطالب ارزنده اي درباره بازار تبريز در سفرنامه هاي خود ذكر كرده اند .
برپايه اين گزارش،مجموعه شكوهمند و بي نظير بازار تبريز در جريان زلزله هول انگيز سال 1193 هجري قمري به شدت آسيب ديد.
بازسازي و مرمت مجموعه بازار تبريز به احتمال قوي همزمان با بناهاي باروي شهر، به همت « نجفقلي خان بيگلربيگي » از سال 1194 هجري قمري آغاز شد. بافت اصلي بازار تبريز از دو راسته سرپوشيده شمالي – جنوبي و شرقي - غربي تشكيل شده است.
عرض بازارها بين چهار تا پنج متر و بلندي سقف آنها پنج تا شش متر است كه در مقايسه با سقف بازارهاي نقاط گرمسيري ايران كوتاه تر است.
راسته هاي اصلي توسط راسته هاي فرعي به هم متصل شده‌ است. در فضاهاي بين آنها، سراها، كاروانسراها و تيمچه ها بنا شده است. تقاطع راسته ها را در سه راهي و چهار راهي « چهار سوق ها »، طاق هاي گنبدي پوشانده است. بزرگ ترين گنبد بازار، گنبد تيمچه امير و زيباترين قسمت آن تيمچه مظفريه است.

*بازار امير
از زيباترين و مهم ترين بازارهاي تبريز، بازار، كاروانسرا و تيمچه امير است كه در حال حاضر از مراكز عمده تجارت و صادرات فرش و مركز بورس طلا و جواهر و منسوجات است. بازار امير از شلوغ ترين و پرحجم ترين بازار هاي تبريز و از نقاط ديدني و جهانگردي شهر است. باني اين بازار و كاورانسراي امير، « ميرزا محمد خان امير نظام زنگنه » است. تاريخ بناي بازار و كاروانسرا ي امير سال 1255هجري قمري است.
در بازار امير از 112 مغازه داير، 102مغازه به زرگري و جواهر فروشي اشتغال دارند.گسترش تجارت طلا و زرگري به تدريج بزازي و پارچه فروشي را كه روزگاري مخصوص بازار امير بود، از بين برده و جاي آن را گرفته است.

*تيمچه مظفريه
معروف ترين بخش بازار تبريز، « تيمچه مظفريه » است كه در زمان وليعهدي مظفرالدين ميرزاي قاجار به سال 1305هجري قمري ساخته شد. باني آن« حاج شيخ محمد جعفر قزويني » از بازرگانان تبريز بوده است. با توجه به اينكه هر بناي نوبنيادي در تبريز اگر مورد توجه وليعهد وقت قرار مي گرفت، بايد آن را به وليعهد پيشكش مي كردند، اين بازرگان كاردان نيز بنا را به نام « مظفر الدين ميرزا، مظفريه » ناميد كه مورد تحسين وليعهد قرار گرفت و از تصاحب و تملك آن خودداري كرد.
در حال حاضر « تيمچه مظفريه » يكي از مراكز عمده تجارت و صدور فرش آذربايجان و ايران است و شهرتي جهاني دارد. اين تيمچه دو طبقه دارد كه هر طبقه آن 26 حجره فرش فروشي را در خود جاي داده است.
رودخانه مهران رود دو قسمت بازار قديمي تبريز را از هم جدا ساخته و بخش شمالي بازار به جهت جدا ماندن از كل مجموعه به تدريج اهميت خود را از دست داده و دچار تخريب بيشتري شده است.
قسمت اعظم مساحت بازار در جنوب مهران رود و در حد فاصل خيابان هاي دارايي، شهدا و امتداد آن در راسته كوچه قرار گفته است. احداث خيابان دارايي قسمت كوچكي از اين بخش را از كل مجموعه جنوبي جدا كرده است.
مهم ترين راسته هايي كه در اين قسمت از بازار وجو دارند عبارتند از، بازار امير، راسته بازار، راسته قديم، بازار سراجان، شيشه گرخانه، بازار كفاشان، بازار صفي، بازار صادقيه، دلاله زين بازار، بازار كلاهدوزان، قيزبستي بازار، بازار مسگران، بازار حلاجان، بازار آيت الله شهيدي، يمن دوز بازار، بازار حرمخانه، بازار رنگي .
از تيمچه هاي معروف بازار، تيمچه امير، تيمچه حاج شيخ كاظم، ميرزا شفيع، حاج محمدقلي، حاج صفر علي، ميرزا جليل، مظفريه، شعربافان، ملك، خرازي ها، حاج شيخ بها، ميرابوالحسن و حاج تقي را مي توان نام برد.
هركدام از اين تيمچه ها يا سراهاي بازار تبريز معمولاً داراي دالان هاي زيبايي هستند كه به همان نام تيمچه و سراي شهرت يافته اند.
سراي هاي بازار تبريز غير از ايفاي نقش بسيار مهم در زندگي اقتصادي بازار، به منزله تنفس گاه ها و فضاي سبز مجموعه نيز اهميت فوق العاده اي داشته اند. سراهاي امير، گرجيلر، حاج سيدحسن ها، شاهزاده ها، دودري ها، ميرابوالحسن، پرتوي، آلماني ها، ميرزا مهدي از مشهورترين سراهاي مجموعه بازار محسوب مي شوند.
گزارش: جليل كار دوست_ مديرعامل سازمان آتش نشاني و خدمات ايمني شهرداري تبريز
انتهاي پيام/ ع
سه شنبه 1 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 257]