زنان و فضاهاي شهري - غفار پارسا‌*

واضح آرشیو وب فارسی:ايسنا: زنان و فضاهاي شهري - غفار پارسا‌*
شهر محيطي است با گوناگوني بسيار، با امكانات كم يا بيشتر، پارك و بوستان‌ها، محله‌هاي پهن و باريك و با خيابان‌ها و گذرگاه‌هاي مختلف كه فضاي اجتماعي را به هم پيوند مي‌زند. فضاي شهري بيشترين ارتباط را با مردم و محيط زندگي برقرار مي‌كند و در نتيجه نقش بسزايي در هويت‌بخشي و احساس آرامش به شهروندان دارد. زيبايي، آراستگي، پاكيزگي و انسجام‌بخشي از ويژگي‌ها و معيارهاي مهم ارزيابي شهر آرامش‌بخش است.

تمام امكانات جديد شهرهاي امروز همانند گذشته قادر به تامين آرامش و امنيت شهروندان نيستند. آنها به دليل تمركز بالا‌ي جمعيت و فعاليت‌هاي خارج از مقياس انساني و فراواني ماشين به تدريج، از شاخص‌هاي آرامش و امنيت فضاي شهري فاصله گرفته‌اند.

به‌نظر مي‌رسد در قرن حاضر محيط‌هاي نامطلوب شهري مشكلا‌ت بسياري را براي امنيت شهروندان ايجاد كرده و در رشد آسيب‌هاي اجتماعي موثر بوده‌اند. با گسترش اين آسيب‌ها، امنيت رنگ مي‌بازد و جرائم بالا‌ مي‌رود و مردم در كنش‌هاي اجتماعي محتاطانه عمل كرده و با هر اتفاقي ترس و دلهره در آنان دوچندان مي‌شود و در نتيجه احساس ناامني مي‌كنند. امنيت اجتماعي، آرامش و آسودگي خاطري است كه هر جامعه‌اي موظف است در زمينه‌هاي شخصي، اقتصادي، سياسي و قضايي براي جامعه و اعضاي خود فراهم كند. بنابراين امنيت اجتماعي چيزي نيست جز حالتي از آسودگي خاطر مردم از ترس، تهديد و اضطراب و مصون ماندن جان، مال، ناموس، هويت و اعتقادات از هرگونه تهديد و تعرض.

عواملي كه امنيت شهري را از بين مي‌برند و موجب تهديد يا كاهش امنيت شهرهاي بزرگ مي‌شوند، بسيارند و برخي فضاهاي شهري يكي از عوامل اصلي تهديدكننده امنيت شهرها هستند، اين فضاها معمولا‌ از ديد محفوظ هستند به‌همين خاطر فضاهاي دنج و مطمئني براي فعاليت‌هاي غيرمجاز و ناهنجار محسوب مي‌شوند. زيرپله‌هاي شهري، داخل زيرگذرها، پل‌هاي هوايي، زمين‌هاي فرورفته و گودها و... مواردي از فضاهاي بدون دفاع در شهرها هستند.

بسياري از كارشناسان معتقدند شهرها براي اينكه ايمن باشند بايد براي همه گروه‌هاي سني - جنسي ساخته شوند و برنامه‌ريزان شهري بايد تفاوت‌هاي سني و جنسيتي را در ساخت آنها مورد توجه قرار دهند. در حالي‌كه جامعه ما روزبه‌روز بيش از گذشته شهري مي‌شود بايد به نيازهاي ملموس و محسوس شهروندان نيز با تاكيد بر جمعيت، سن و طبقه توجه كرد. نگاهي به معماري شهرها نشانگر آن است كه در طراحي ساختمان‌ها كمتر توجهي به زندگي روزمره و هميشگي خانواده‌ها شده و حتي نيازهاي يك زن خانه‌دار در ساخت آنها كمتر رعايت شده است. ساخت‌وساز و برنامه‌ريزي‌هاي شهري نه‌تنها مي‌تواند شرايط نابرابري اقتصادي را مهيا كند، بلكه اقشار مختلف جامعه را نيز در استفاده از فضاهاي عمومي تحت تاثير قرار مي‌دهد به‌طوري كه گاهي به خاطر نبود توجه كافي سالمندان، معلولا‌ن، كودكان و زنان از زندگي سالم و صحيح شهري محروم مي‌مانند.

امنيت اجتماعي و به طور كل امنيت، ارتباط مستقيمي با فضا و ساخت‌وساز شهري دارد. يك فضاي شهري مناسب تا حد زيادي تامين‌كننده امنيت و فضاي نامناسب از بين برنده آن و زمينه‌ساز انواع آسيب‌ها و معضلا‌ت اجتماعي است. فضاهاي نامناسب شهري، فضاهاي بي‌دفاع، محلا‌ت ناامن، شهرهايي با معماري صرفا مردانه همه و همه از عوامل تهديدكننده امنيت شهري و اجتماعي هستند.

امروزه امنيت از شاخصه‌هاي كيفي زندگي در شهرها است و آسيب‌هاي اجتماعي از مهم‌ترين پيامدهاي مختلف امنيت به‌شمار مي‌روند. در اين ميان فضاهاي شهري از جمله مولفه‌هايي هستند كه نابهنجاري‌هاي اجتماعي در بستر آنها به‌وقوع مي‌پيوندد.

در حال حاضر زنان از هر قشر و طبقه‌اي و با هر نوع پوشش و آرايشي كه در سطح شهر ظاهر شوند، در زمينه حمل‌ونقل و جابه‌جايي در شهر با مشكلا‌تي مواجه مي‌شوند كه اين مساله، هم زنان داراي وسيله نقليه و هم زنان استفاده‌كننده از وسايل نقليه شهري و عمومي را شامل مي‌شود.

در تحقيقي كه توسط هما زنجاني‌زاده (بررسي وضعيت زنان و امنيت شهري و عوامل تاثيرگذار بر كاهش امنيت زنان) عضو هيات علمي دانشگاه فردوسي مشهد در زمينه بررسي وضعيت زنان و امنيت شهري 13811) انجام گرفته، نشان داده شده كه بيش از نيمي از زنان يكي از شهرها هنگام رفت‌وآمد و فعاليت در سطح شهر احساس ناامني دارند كه اين احساس در زناني كه تجربه ناامني داشته‌اند به مراتب بيشتر بوده است.

متاسفانه مزاحمت براي نواميس، از جمله آسيب‌هاي امروزي است كه حجم زيادي از پرونده‌هاي قضايي را به‌خود اختصاص داده است و صد البته كاهش چنين پرونده‌ها و آسيب‌هايي، اقدامي جدي و عاجل را از سوي نهادهاي متولي از جمله پليس مي‌طلبد.

آنچه مسلم است كنترل بيروني و فضاي متراكم از انبوه جمعيت ناآشنا و غريبه محيطي مساعد براي تخطي از قواعد و هنجارهاي زندگي شهري فراهم كرده و زمينه انواع بزهكاري‌ها و جرم و جنايت را به‌وجود آورده است. ساختار محله‌اي كه بيش از اين به‌عنوان تامين‌كننده امنيت كاركرد خود را ايفا مي‌كرد امروزه بر اثر به‌هم خوردن ساختار شهري به‌هم ريخته و مشكلا‌ت امنيتي زيادي را دامنگير شهرها كرده است.

بسياري از صاحب‌نظران بر اين عقيده‌اند كه با دستكاري فضاها و تلطيف آن مي‌توان احساس امنيت را در زنان زياد كرد، اما تحقيقات صورت‌گرفته نشان مي‌دهد كه قشر زنان در محيط‌هاي يكسان به يك ميزان واكنش نشان نمي‌دهند. به اين معنا كه برخي از زنان از فضاهاي خلوت و برخي از فضاهاي شلوغ مي‌ترسند.

مزاحمت‌هايي كه زنان عنوان كرده‌اند در پنج مقوله ، ، ، و بوده است و مزاحمت‌هاي كلا‌مي را شامل متلك و حرف‌هاي زشت شنيدن عنوان كرده‌اند. در تحقيقاتي كه صورت گرفته است اين زنان احساس ناامني خود را ناشي از مزاحمت‌هايي مي‌بينند كه در جامعه نسبت به آنها صورت مي‌گيرد و جامعه بدون تفاوت از كنار آنها مي‌گذرد. محققان دريافته‌اند موفق‌ترين و كاراترين فضاي عمومي داراي چهار ويژگي است: در دسترس است، افراد در آن درگير فعاليت مي‌شوند، راحت بوده و داراي مناظر زيباست و در نهايت مكاني اجتماعي است يعني جايي است كه افراد در ‌آن مي‌توانند همديگر را ملا‌قات كنند. در حالي‌كه به‌ندرت مشاهده مي‌شود كه زنان در فضاي عمومي راحت بوده و با دوستان و آشنايان خود ملا‌قات كنند. صرف‌نظر از تفريح‌هاي خانوادگي زنان به‌ندرت براي ديدار با دوستان خود در فضاي عمومي قرار مي‌گذارند.

پل‌هاي عابر پياده، پل‌هاي زيرگذر و تاريكي آنها، نحوه نورپردازي خيابان‌ها، سيستم حمل‌ونقل عمومي و ساير خدمات عمومي و امكانات موجود براي شهروندان در شهر به گونه‌اي است كه نياز زنان در نظر گرفته نشده است. اين در حالي است كه ويژگي زندگي شهري، گستردگي، تنوع ساعات كاري و تنوع فعاليت‌ها است، اما برنامه‌ريزي شهري ما هنوز براساس همان تفكيك سنتي حوزه عمومي و خصوصي كه زنان را متعلق به حوزه خصوصي و مردان را متعلق به حوزه عمومي مي‌داند، صورت مي‌گيرد. همين موضوع زمينه‌اي است براي محدود دانستن حضور زن در سطوح مختلف جامعه تا بسياري از زنان، خانه را به‌عنوان مامن خود برگزينند و كار در خانه را با داشتن مدارك تحصيلي بالا‌ به اشتغال در بيرون ترجيح دهند.

در حالي‌كه مردان داراي روابط بيشتر و نزديك‌تري با محيط‌هاي شهري هستند و مجبورند وقت زيادي را در دنياي مدرن، خارج از خانه سپري كنند، بنابراين ملا‌حظه مي‌شود كه نوعي بي‌عدالتي جنسيتي در فضاهاي عمومي وجود دارد. درست است كه بايد همه شهروندان در دسترسي و استفاده از فضاها و امكانات شهري داراي فرصت‌ها و شرايط برابر باشند، اما محدوديت‌هاي دسترسي گروه‌هاي خاص در فضاي شهر، بحث حقوق شهروندي را به ميان مي‌كشد. فضاي شهري به همان نسبت كه مي‌تواند در توسعه عدالت اجتماعي راهگشا باشد، مي‌تواند عاملي در جهت تعميق نابرابري‌هاي اجتماعي نيز قلمداد شود. يك شهر امن امكان تحرك براي همه و به‌ويژه براي زنان را فراهم مي‌كند و احساس امنيت در انسجام اجتماعي سهم بزرگي دارد و آنچه سهم كليدي براي تغيير به‌شمار مي‌رود، كيفيت و تنوع در دسترسي به خدمات عمومي است. اما نكته‌اي كه بايد مورد تجديدنظر قرار گيرد، اين است كه معمولا‌ در كشور ما فضاي عمومي به وسيله مردان و براي مردان ايجاد مي‌شود و نيازهاي زنان كمتر در نظر گرفته مي‌شود. گفتني است در كشوري كه توسعه حضور زنان را همپاي مردان مي‌طلبد، بايد آنان را به‌عنوان منبع اساسي نوآوري و پويايي شهري قبول و باور كرد و بدين منظور مشاركت زنان به‌عنوان يك شهروند گام نخست اين موضوع است.

‌* كارشناس ارشد جامعه‌شناسي واحد تهران‌مركز

انتهاي خبر // روزنا - وب سايت اطلاع رساني اعتماد ملي//www.roozna.com
------------

------------
سه شنبه 1 مرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايسنا]

[مشاهده در: www.isna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1014]