رسانه، اديان وجهانى شدن

واضح آرشیو وب فارسی:سازمان خبری اقتصاد ایران: رسانه، اديان وجهانى شدن
* لطفاً جهانى شدن را تعريف كنيد و بفرماييد كه آيا اين امر بر دين هم تاثير مى گذارد يا خير؟** جهانى شدن به عنوان فرآيندى غيرقابل اجتناب از تغييرات شتابان و سريع در حيات بشرى، بر تمامى ابعاد فرهنگ بشر، به ويژه دين تاثيرگذار خواهد بود. از طرف ديگر دين هم به عنوان فرآيندى فراگير نمى تواند بدون ساير ابعاد حيات بشرى چارچوب و شاكله خود را به دست آورد، لذا همه اين ابعاد نقش خاص خود را در پيشبرد جهانى شدن ايفا خواهند كرد. در نتيجه دين نيز بايد نقش اساسى و قاطع خود را در ساخت بنيان عظيم جهانى شدن ايفا كند. از آنجا كه جهانى شدن ذاتاً مجموعه اى به هم پيوسته است، لذا با غفلت و چشم پوشى از نقش مهم دين فهم جهانى شدن غيرممكن خواهد بود.جهانى شدن فرآيندى گريز ناپذير در زندگى انسان و نتيجه ضرورى پيشرفت هاى بيشمار در علم، فناورى و ارتباطات آسان تر است. جهانى شدن ارزش ها و فرهنگ هاى جديد زيادى ايجاد مى كند كه بايد بررسى شوند اما جهانى سازى به عنوان يك ايدئولوژى درصدد است تا تمام ارزش هاى خود را توسط تعداد اندكى انسان غربى بر ساير مردم جهان تحميل كند. آنها مى خواهند ساير مردم جهان را به نحوى تغيير دهند كه همانند آنها فكر كنند و با از بين بردن ديگر فرهنگ ها، همه نظام ارزشى آنها پذيرفته شود. آنها اين امر را يك جنگ يا رويارويى تلقى مى كنند كه در آن بايد بر ديگران غلبه كنند. انسان هاى ديگر بايد در اين شرايط نقشى منفعل داشته باشند.* براين اساس آيا مى توان گفت كه فرآيند جهانى شدن، فرآيندى غربى است؟** جهانى شدن سرپوشى براى مخفى كردن غربى سازى و امريكايى سازى است كه سعى دارد بقيه مناطق جهان را آن گونه سازد كه انسان هاى غربى مى خواهند. در اين تلاش ها بين قدرتمندان غربى هم چالش هايى وجود دارد. ايالات متحده با ديدگاه جهان خواره خود مى كوشد تا سردمدار و راهبر اين جهان خوارگى باشد و درصدد است در تحميل كردن بر مردم ديگر تنها باشد و ساير كشورهاى غربى را از اين تسلط و چيرگى كنار بگذارد.البته جهانى شدن با غربى شدن و امريكايى شدن متفاوت است. معمولاً تصور مى شود چون جهانى شدن فرآيندى اجتناب ناپذير در دنياى امروز است، شرايط حاصله از پيشرفت هاى جديد در فناورى، اقتصاد و سياست آن را پديد آورده است و ما در قبال آن ناگزير از حالت انفعالى هستيم، جهانى شدن سرنوشت محتوم بشرى است و ما فقط بايد به توصيف و تحليل آن بپردازيم. بايد بنشينيم و تمام آنچه را در اين فرآيند رخ مى دهد، به عنوان يك تماشاگر و نه بازيگر نظاره كنيم.به نظر مى رسد كه اينگونه نگرش درباره جهانى شدن چندان درست نباشد. گرچه شرايط و موقعيت هاى بيشمارى پيرامون ما وجود دارد كه ما را مجبور مى سازد تا در جهت مسير و جهانى شدن عمل كنيم، ولى اراده آزاد انسانى و توانايى او براى در هم شكستن تمامى حدود و مرزها و انتخاب بهترين گزينه و حتى در برخى موارد تغيير قدرتمندانه تمام يك مسير به مسيرى بهتر، تمام اين ظرفيت ها و قابليت هاى انسانى او را اميدوار مى سازد تا در اين فرآيند عظيم نقشى فعال ايفا كند. ما كه مى كوشيم مسووليتمان را در اين دنياى جهانى شده بيابيم، بايد نتايج جهانى شدن و فرصت هاى آن را بشناسيم تا بتوانيم بهترين نقش را در اين وضعيت ايفا كنيم و شايد بتوانيم برخى نتايج و تبعات غلط جهانى شدن را تغيير دهيم.* دين چگونه مى تواند دراين فرآيند جهانى شدن نقشى فعال داشته باشد؟** من معتقدم تمام اديان به ويژه اسلام، بايد با وجود فشار جو جهانى كه مى كوشد تا آنها را به صورتى منفعل همراه خود كند، در دنياى امروز حضورى فعال داشته باشند. آنها بايد براى ايفاى اين نقش فعال، نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهديدهايى كه متوجه شان است بشناسند تا بتوانند مشاركتى عاقلانه و آگاهانه در جهانى شدن داشته باشند.* دين اسلام به طور خاص چگونه مى تواند با جهانى شدن تعامل داشته باشد؟** اسلام مانند يهوديت شريعت دارد، در حالى كه اين امر بر مسيحيت و بوديسم كه بر اخلاق تاكيد دارند صدق نمى كند به خاطر همين ويژگى قوانين دينى اسلامى در همه ابعاد و شئون زندگى مسلمان مومن نفوذ دارد.به علاوه كثرت قوانين دينى اجتماعى در اسلام، اين دين را بيش تر با فعاليت هاى اجتماعى درگير مى كند، اسلام فقط به رابطه شخصى بين انسان و خدا سرو كار ندارد تا در تلاش باشد روح انسانى را صرفاً به صورت فردى تغيير دهد. بسيارى از نظريات اسلامى بر ارتباط بين انسان و اجتماع بنا شده است. اسلام بر اين عقيده تاكيد دارد كه رابطه بين انسان و خدا كامل نمى شود، مگر آنكه انسان مومن وظايف اجتماعى خويش را انجام دهد. وظايف اجتماعى انسان مومن، تمام شئون و ابعاد زندگى او مانند اقتصاد، سياست، فرهنگ و پيشرفت اجتماعى را مى گيرد بنابراين اگر او بخواهد مومن واقعى باشد، نمى تواند وظايف اجتماعى اش را ناديده بگيرد.از آنجا كه وجود قوانين اجتماعى در اسلام، خصوصيات ذاتى و ماهوى آن را تشكيل مى دهد، بايد هر كدام از وجوه جهانى شدن با قوانين اسلامى ارزيابى شود. اسلام چارچوبى اقتصادى دارد كه همراه با نظامى از ارزش هاست و لذا نمى تواند هر چارچوب اقتصادى را كه براساس خود بنيادى بشر قطع نظر از فرمان خدا بنا شده باشد، بپذيرد. همچنين اسلام در مورد سياست نظريات بنيادينى دارد و نژادپرستى و استعمار را رد مى كند.يكى ديگر از تفاوت هاى مهم اسلام و ساير اديان از توجه و نگرش آن به مسايل دنيوى در كنار زندگى اخروى اوست. ما گمان مى كنيم كه بسيارى از فعاليت هاى زندگى مان، فعاليت هاى دينى نيستند، اما در اسلام هر يك از فعاليت هاى انسان مى تواند فعلى دينى تلقى شود. ما نمى توانيم سعى و تلاش براى اين دنيا را از كوشش براى حيات اخروى مجزا سازيم.مى بينيم كه اسلام چالش هاى بيشترى با جهانى شدن دارد، اما اين مطلب به اين معنى نيست كه واكنشى انعطاف پذير از اسلام در مقابل جهانى شدن داشته باشيم.اگر چنين بود، اسلام در اين سيل عظيم جهانى شدن غرق مى شد.عنصر اجتهاد در اسلام- به ويژه در تشيع- حضور آن را در اين فرآيند ممكن و مطمئن ساخته است. اجتهاد مى كوشد تا بدون عدول از اصول اسلامى، راه حلى براى هماهنگ كردن قوانين الهى با موقعيت هاى خاص مكانى و زمانى بيابد.* به نظر مى رسد رسانه نقش قابل توجهى در فرآيند جهانى شدن داشته باشد؛ رسانه چه نقشى در تعامل دين و جهانى شدن دارد؟** رسانه نقشى تعيين كننده در تمام ابعاد جهانى شدن دارد. حمايت هاى مالى فراوان از رسانه ها توسط كسانى كه تصور مى كنند بايد حكمران جهان باشند دال بر اين است كه رسانه مهم ترين عامل در جهانى شدن مى باشد. خطرات و يارى هاى رسانه براى اسلام، با برشمردن فرصت ها و تهديدهاى جهانى شدن براى اديان به طور عام و اسلام به طور خاص، قابل بررسى است.* جهانى شدن چه فرصت هايى براى اديان ايجاد مى كند؟** يكى از اين فرصت ها، مجال حضور در فعاليت هاى جهانى با استفاده از فناورى و امكانات جديد و رساندن پيام دينى به همگان است. رهبران دينى مى توانند پيام اديان را به هر فردى در هر كجايى باشد برسانند. آنها مى توانند تبليغات دينى خود را با نيازهاى جديد هماهنگ سازند. اين امر مطالعه عميق تر و واقعى تر اديان را در پى خواهد داشت.نياز دنياى معاصر به راه حلى اخلاقى براى آلودگى محيط زيست دخالت و فعاليت اديان را ضرورى مى سازد. در حالى كه قرن بيستم، قرن پيشرفت در عمل و تكنولوژى بود تا انسان از توانايى هاى خود براى به خدمت گرفتن آنها استفاده كند، قرن بيست ويكم با نگاهى به همه مصائب ومشكلاتى كه اين توسعه تكنولوژيكى براى انسان به وجود آورده است، قرنى سراسر بدگمانى و سوء ظن به اينگونه فعاليت هاى انسان گرديده است به همين دليل است كه قرن بيست و يكم قرن محيط زيست ناميده شده است. اين رهيافت جديد، اخلاق زيستى را به بطن محافل علمى و تكنولوژيكى كشانده است. به خاطر ناكارآمدى ها و ناتوانى هاى اخلاق زيستى سكولار، نياز به اديان براى رفع آلودگى هاى زيست محيطى كه خود خواهى بشر آن را به وجود آورده است، در اين قرن بيش تر و مهم تر شده است.رسانه ها نقش خود را در طرح اين مشكل و خطرات آلودگى هاى ناشى از علم و تكنولوژى سكولار و نياز جدى به يك راه حل، به خوبى ايفا كرده اند. بنابراين رسانه ها به طور غيرمستقيم ضرورت يك راه حل و ناتوانى هاى راه حل اومانيستى كه خود همان رويكرد اومانيستى همه اين مشكلات را ايجاد كرده است،نشان داده اند. اين موقعيت مى تواند فرصتى براى اديان باشد تا نقش خويش را در جهت نجات بخشى بشريت مطرح سازند. از ديگر فرصت ها، تاكيد بر فرهنگ بومى به جاى فرهنگ بيگانه است كه در گذشته تنها فرهنگ برتر بود .در گذشته تمدن و فرهنگ غربى، تمدن توسعه يافته تلقى مى شد.غربى شدن در ميان روشنفكران تنها راه براى پيشرفت در تمام شئون زندگى بود كه صرفاً با طرد و زير پاگذاشتن فرهنگ سنتى امكان پذير بود.فرهنگ غربى در قرن گذشته برسكولاريسم تاكيد مى ورزيد و دين را از جامعه، حتى به عنوان يكى از ابعاد فرهنگ غالب كنار مى گذاشت در دهه هاى اخير فرهنگ غربى ناتوانى ها و در برخى موارد خطرات خود را براى بشريت نشان داده است؛ مثل جنگ جهانى دوم. اين ياس و نااميدى از غربى شدن و توجه به فرهنگ هاى منطقه اى و اتكا به فرهنگ خودى، گفتمان جديد در ميان روشنفكران گرديده است. اين امر باعث شد تا در اكثر كشورها دين از حاشيه به بطن فعاليت هاى فرهنگى منتقل شود .اگرچه كشورهاى غربى از طريق رسانه ها ارزش هاى خود را بر ساير مردم دنيا تحميل مى كنند، اما دسترسى به اطلاعات پيرامون فجايع غرب به وسيله همين رسانه ها باعث آگاهى از نقص هاى فرهنگ غربى و مزايا و فرهنگ و سنت خودى شده است. بيدارى مسلمانان در سال هاى اخير،يكى از شواهد اين امر است.درك متقابل و بهتر اديان يكى ديگر از فرصت هايى است كه جهانى شدن براى اديان ايجاد كرده است. در گذشته اكثر مومنان شناختى سطحى از دين خود داشتند لذا باورهاى آنان چندان عميق نبود. دسترسى اين مومنان به انديشمندان و منابع معرفت دينى خويش و آگاهى از آنها دسترسى محدودى داشتند،رسانه در عصر جهانى مى تواند عمق پيام هر دينى را براى همگان در سراسر جهان دست يافتنى و سهل الوصول سازد.رسانه همچنين فرصت شناخت نقاط قوت و ضعف هر دينى را در مقابل ساير اديان فراهم مى آورد.هر دينى عكس العملى خاص در قبال مشكلات جهانى دارد، اين گونه رويكردها مى تواند توسط ديگر اديان بررسى و واكاوى شود .در اين فرآيند هر كدام مى توانند نقاط ضعف و قوت خويش را در ميان سايرين بشناسند.اديانى كه داراى انعطاف پذيرى در برابر شرايط جديد، بدون عدول از اصول بنيادين خود باشند، مجال خواهد يافت تا توسعه يابند و پيشرفت كنند.در عصر جهانى مشكلات جهانى براى همه اديان يكسان است و آنها مى توانند در يك رقابت براى نشان دادن قابليت هاى خود براى ارايه برخى راه حل ها شركت كنند. اين امر براى شيعه، به خاطر عنصر بنيادين اجتهاد فرصت خوبى ايجاد مى كند تا توانايى هاى خود را در ميان ساير مذاهب عرضه كند. رسانه به ما اين امكان را مى دهد تا از ساير اديان و واكنش آنها در قبال مسايل جهانى كه با ساير قلمروهاى دينى ارزيابى مى شوند مطلع شويم. فرصت ديگر پيشرفت اديان با تشريك مساعى شان براى دركى واقعى تر از جهان معاصر است. اديان در گذشته در قالب دسته هايى كوچك و در بخش خاصى از جهان فعاليت مى كردند. جهانى شدن اديان را با مسايل فرهنگى و اجتماعى بيشمارى درگير كرده است به گونه اى كه ديگر نمى توانند به برخى فعاليت هاى منطقه اى محدود گردند و نمى توانند خود را از اين واقعيات كنار بكشند. بنابراين اديانى كه بخواهند همواره زنده و پويا بمانند و فعاليت هاى خود را گسترش دهند، نمى توانند اين شرايط جديد را ناديده بگيرند و بايد در قبال اين مسايل واكنشى مناسب داشته باشند. از آنجا كه اسلام دين اجتماعى ترى است درگيرى بيشترى با اين شرايط عينى دارد.رسانه ها مى توانند براى به وجودآمدن نظريات بسط يافته اديان بين كسانى كه واقعيت عالم معاصر را مطرح مى كنند از يك طرف و انديشمندان دينى از طرف ديگر بحث ها و گفت وگوهايى ترتيب دهند.رسانه همچنين امكان حضور فعال در جوامع با به انزوا كشيده شدن مدل الحادى مدرنيته متاخر با نقادى هاى پسامدرن را فراهم مى آورد.* مدل مدرنيته متاخر چه ويژگى هايى دارد؟** ويژگى ذاتى مدرنيته متاخر در قرن هاى نوزدهم و بيستم، يك نوع جهان بينى الحادى بود كه معتقد بود رهيافت هاى دينى بايد كنار گذاشته شوند.غلبه اين رهيافت مدرن محدوديت هاى زيادى براى حضور و عمل اديان به وجود آورد. اين محدوديت ها با نقادى هاى متفكران پست مدرن از مدرنيته برداشته شد. مدرنيته به عنوان علت و خواستگاه اين ديدگاه الحادى بيش تر زير سوال رفت، لذا چنان ضعيف شده بود كه نمى توانست اديان را زير سوال ببرد.علاوه بر اين، در ديدگاه متفكران پست مدرن، فرهنگ هاى محلى به جاى غلبه ارزش هاى غربى اهميت يافته ،مطابق نظرترند. دراين وضعيت دوجايگزين وجود دارد: پسامدرنيته و اسلام. بنابراين اين شرايط براى توجه به اديان به خصوص اسلام خواهد بود.جهانى شدن با پيشرفت تكنولوژى رسانه اى و فناورى اطلاعات مخصوصاً اينترنت همه نقاط دنيا را به هم متصل نموده است، اما اين كشورهاى كمتر توسعه يافته اند كه بيشترين استفاده و منفعت را از اين ارتباطات خواهند برد. دسترسى كشورهاى قدرتمند به اطلاعات ديگر كشورها نفع كمترى دارد در حالى كه اينگونه دسترسى ها مى تواند باعث پيشرفت بيشترى براى ديگر كشورها شود.اين شرايط فرصتى است براى متفكران مسلمان تا با بهره گيرى از اينترنت و پست الكترونيك خود را در ديگر كشورها مطرح كنند و در آنها تاثيرگذار باشند.به علاوه، مشكلات جهانى و ضعف انسان براى عرضه زندگى اى بهتر، او را از رويكردهاى سكولار به مشكلاتش مايوس ساخته است. اين امر مى تواند پس از يك دوره غيبت اديان در زندگى انسان، منجر به نوعى اقبال و روى آورى به اديان شود. اين وضعيت فرصتى براى اديان فراهم ساخته است تا فعاليت هاى خود را گسترش دهد. اين رسانه است كه مى تواند اين مشكلات جهانى ضعف انسان كه نوعى ياس را در پى داشته است، نشان دهد و به كسانى كه در جهت پيشبرد و احياگرى حيات دينى تلاش مى كنند، يارى رساند.* لطفاً درباره تهديدهايى كه جهانى شدن براى اديان دارد نيز توضيح دهيد؟** جهان خوارگرايى غربى به خوبى مى داند كه آينده جهان از آن كسانى است كه از نظر فرهنگى به ديگران تاثير بگذارند. امپرياليسم فقط به منافع خويش مى انديشد. همان منافعى كه فقط كسانى به آن دست پيدا خواهند كرد كه بتوانند اذهان ديگر را مسخر خويش سازند. امپرياليست ها نياز دارند اذهان ديگران را به نحوى تغيير دهند كه ارزش هاى سرمايه دارى را بپذيرند و يك مصرف كننده خوب براى توليدات آنها باشند. اين يكى از چالش هاى حقيقى و مهم اديان است كه به نزاع با آن دسته از ارزش هاى دنيوى جهان خوارگان برخيزند كه مى تواند حيات معنوى ارزش هاى انسانى ناديده گرفته شود. از آنجا كه اسلام درست به اندازه ارزش هاى معنوى فرد به ارزش هاى دينى اجتماعى هم مى انديشد اين چالش براى اسلام جدى تر خواهد بود. در نتيجه رسانه براى آنها مهم ترين وسيله خواهد بود تا با تسلط بر آن ارزش هاى خود را تحميل كنند.از طرف ديگر جهانى شدن رقابتى ايجاد كرده است كه در آن قدرت عامل تعيين كننده براى پيروزى و موفقيت است. سنت هاى كهن كه ارزش هاى ويژه اى را در خانواده،روابط انسانى و احترام به ديگران تحكيم مى نمود، در اين رقابت جهانى از ميان خواهند رفت.شيوه هاى جديد زندگى كه توسط رسانه ها ترويج مى شود، در جهت طرد سنت هاى گذشته جهت گيرى مى شوند. مساله شكاف نسل ها كه رسانه براى ما به ارمغان آورده است، تهديدى طبيعى از فرآيند جهانى شدن است. از آنجا كه اسلام به طور فعال به طرد ارزش هاى غربى مى پردازد، لذا در مركز اين چالش قرار دارد و بى جهت نيست كه رسانه هاى غربى مستقيماً عليه آن اعلان جنگ كرده اند.تهديد ديگر، زوال ارزش هاى والاى انسانى است. اخلاق سكولار در خدمت لذت هاى فردى است. جهانى شدن برخى ارزش هاى والاى انسانى را از قبيل عشق به يكديگر و خانواده و احترام به ديگران كه اديان در صدد حفظ آنها هستند، از ميدان به دركرده است. اين رسانه ها هستند كه مسوول اشاعه و تحميل ارزش هاى جهانى شدن، همچون سكس و خشونت هستند.به علاوه، فرهنگ جهانى شدن ،ديگر فرهنگ هاى ريشه دارى كه در گذشته به انسان آرامش مى دادند، از بين برده است. امنيت معنوى و روانى و ارزش هاى دينى در تعارض با ارزش هاى جهانى شدن هستند. همان ارزش هايى كه ضرورتاً به علت انزواى فرد كه به عنوان تامين كننده سود بيش تر براى او تعريف شده است،به تخريب ذهن انسان منجر مى شوند رسانه هاى گروهى، مسوول تحميل اين ارزش ها هستند.رسانه ها همچنين ابزار سلطه فرهنگى كشورهاى قدرتمند بر ديگر فرهنگ ها هستند و مى كوشند تا تصويرى غلط از اديان، به ويژه اسلام كه در مقابل فرهنگ جهانى شدن قرار دارند، نشان دهند. رسانه ها براى منفعت خود نياز به جذب مخاطب بيشترى دارند و در وهله نخست به نفع خودشان مى انديشند. اگر جهانى شدن براى رشد خود جاذبه بيشترى داشته باشد، بايد توسط رسانه در جهت لذت انسان گام بردارد. اگررسانه بخواهد در جهت ارزش هاى جهانى شدن باشد، نتيجه فعاليت هاى آنها ترويج جرم و جنايت و تباهى هاى ديگر از قبيل محو پاكدامنى و حيا كه از آموزه هاى ضرورى اديان هستند، خواهد بود.برخى رويكردها به جهانى شدن تسامح را كه براى فعاليت جهانى ضرورى است با نسبيت خلط كرده اند. با غلبه نسبيت انگارى، هيچ نقطه اتكايى براى انسان ها در زندگى شان وجود نخواهد داشت. اين نگرش جريانى است كه رسانه ها ناخودآگاه آن را هدايت مى كنند.نسبيت درصدد است ارزش هاى مطلق و والاى اديان را كه بر گرايش يكسان فطرى انسان مبتنى است، انكار و طرد كند.تحليل دقيق آزادى و اختيار انسان در شرايط فعلى نشان مى دهد كه رسانه جهانى شدن ناخودآگاه آزادى انسان را تحت تاثير قرار مى دهد. انسان گمان مى كند، آزاد است اما به اجبار جهتى را انتخاب مى كند كه رسانه هاى تحت سلطه شركت هاى بزرگ تعيين مى كنند. اين كنترل ناخواسته يكى از بزرگترين تهديدها براى بشريت مخصوصاً براى حضور اديان در ارايه اختيار حقيقى، صلح، تعالى و آسايش فكرى به انسان است.حرف پايانى...ما بايد اين وضعيت بشر را بيش تر مورد تحليل قرار دهيم تا در اين راستا نقشى فعال داشته باشيم. آينده از آن كسانى است كه به حضور فعال در اين فرآيند معتقدند، نه كسانى كه منفعلانه نتايج و تبعات جهانى شدن را به نظاره مى نشينند.
دوشنبه 31 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: سازمان خبری اقتصاد ایران]

[مشاهده در: www.econews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 125]