به بهانه روز اردبيل / مروري بر خدمات ارزشمند فرهنگي سلسله صفويه (‪(۱‬

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: به بهانه روز اردبيل / مروري بر خدمات ارزشمند فرهنگي سلسله صفويه (‪(۱‬
داخلي. اجتماعي. ميراث فرهنگي. صفويه.

روز ‪ ۱۶‬رجب مصادف با سالروز استقرار سلسله صفويه در ايران امسال از سوي شوراي فرهنگ عمومي كشور به عنوان روز اردبيل نامگذاري شده است كه به همين مناسبت در نگاهي گذرا بر خدمات ارزشمند فرهنگي اين سلسله اشاره مي‌شود.

سلسله صفويه علاوه بر دو كار بسيار بزرگ و ارزشمند شامل رسميت بخشيدن به مذهب شيعه و استفاده از آن در يكپارچگي و وحدت ملي ايران ، اقدامات بسيار مهمي نيز در زمينه‌هاي فرهنگي، هنري و معماري اين مرزو بوم انجام داده‌اند.

به گزارش خبرنگار ايرنا از خدمات سلسله صفويه همين بس كه مقام معظم رهبري مي‌فرمايند" يادگار اصلي صفويه عشق و ايمان مردم ما به اهل بيت عليهم‌السلام است."
حضرت آيت‌الله خامنه‌اي در سفر سال ‪ ۱۳۷۸‬به استان اردبيل همچنين با اشاره خدمات نيك سلسله صفويه در ايران فرمودند، صفويه به ايران عزت دادند و اين صفويان بودند كه ايراني متحدي، مقتدر، سربلند و پيشترفته در دنياي آن روز را معرفي كردند و مذهب فقه جعفري را درسراسر ايران استقرار ساختند.

دوران صفويه دوران طلايي فرهنگ، هنر و معماري تاريخ ايران است كه علاوه بر خلق آثار هنري در زمينه شعر، موسيقي، نقاشي و خطاطي، ده‌ها بناي عظيم ارزشمند با معماري منحصر به فرد را در نقاطي از ايران براي ايرانيان به يادگار گذاشته است.

قبل ازاستقرار حكومت صفويه، كشورايران از يك حكومت مقتدرمركزي برخوردار نبود و در دوران سلاجقه، ايلخانيان و به ويژه در دوره مغول ايران در معرض تاخت و تاز بود و حوزه جغرافيايي مستقلي نداشت.

به همين لحاظ مكاتب فرهنگي و هنري متزلزل بودند، ولي با روي كار آمدن سلسله صفويه هنر ، فن آوري و دانش در ايران رشد و توسعه يافت و انسجام پيدا كرد و در پناه حمايت يك قدرت مركزي درآمد.

البته اين به معني آن نيست كه قبل از صفويه دانش ، فرهنگ و معماري و انديشمندان در ايران وجود نداشت اما ناامني‌هاي سياسي و نظامي موجب مي‌شد فضاي كافي براي رشد آن‌ها وجود نداشته باشد و به شكل جسته و گريخته بودند.

سلسله صفويه حوزه جغرافيايي ايران رابطور مجدد تعريف و تحكيم كرد و بر داشته‌هاي فرهنگي و تاريخي اين مرز و بوم مالكيت بخشيد.

* معماري دوران صفويه *
سرپرست معاونت سرمايه‌گذاري، امورفرهنگي و ارتباطات سازمان ميراث فرهنگي استان اردبيل مي‌گويد: در دوران صفويه معماري و شهرسازي ايران به اوج خود رسيد و به شكل آكادميك درآمد و برعكس سايرسلسله‌هاي پادشاهي ايران، معماري دوره صفويه ماهيت ايراني دارد و به نام كشور مستقل ايران ثبت شده است.

عليرضا دباغ عبداللهي در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود: در معماري دوران صفويه در درجه اول فنون رياضي و هندسي به شكل قابل ملاحظه‌اي ترقي يافت و در آثار معماري برجاي مانده از اين دوران موضوع تعادل نيرو ، تقسيم بار، استفاده ازقوانين هندسي براي زيبايي‌هاي ديداري و حفاظت كالبدي ، فيزيكي و استحكام بناها خود را نشان مي‌دهند.

وي مي‌گويد: دانشي كه براي طراحي اين بناها به كار گرفته شده‌اند منحصر به فرد مي‌باشند و در طراحي آن‌ها فضاي كافي براي بنا، دقت و توجه به موضوع اقليم منطقه و بومي كردن معماري جلب نظر مي‌كند.

عبداللهي گفت: مصالحي كه براي ساخت بناها از قبيل آجر و كاشي در دوران صفويه به كار برده شده‌اند از قوي‌ترين دانش شيمي در آن‌ها استفاده شده است و لعاب‌هايي كه براي كاشي‌ها به گرفته شده‌اند هنوز هم در عصر حاضر دانش امروزي قادر به تهيه آن نيست.

وي افزود: حمام شيخ بهايي و حوض عمارت عالي قاپو اصفهان از جمله اين بناها هستند كه در آن‌ها از قوانين فيزيك و ظروف مرتبطه استفاده شده است.

باران، بادهاي سهمگين، زلزله‌هاي ويرانگر و بي‌مبالاتي‌هاي ناشي از زندگي ماشيني باوجود سپري شدن چندين قرن از عمر اين بناها نتوانسته است به كلي آن‌ها را از صفحه روزگار محو كند و هنوز آثار گران‌بهايي از آثار تاريخي مربوط به دوران صفويه در گوشه و كنار كشور به ويژه در نقاطي از ايران كه خاندان صفويه آن مكان‌ها را به عنوان مركز حكومت خويش قرار داده بودند، جلب نظر مي‌كنند.

روايت است كه در دوران صفويه يك هزار و ‪ ۱۱۰‬كاروان سرا در ايران ساخته شد كه نمونه آن كاروانسراي سنگي شاه عباسي درگردنه صايين در مسير شهرستان نير به سراب است.

به گزارش خبرنگار ايرنا آثاري چون مجموعه ارزشمند بقعه شيخ صفي‌الدين اردبيلي، بقعه شيخ كلخوران ، بقعه شيخ حيدر مشگين شهر ، ده‌ها پل تاريخي، مجموعه بازار اردبيل و ده‌ها بناي ديگر در استان اردبيل از دوران صفويه به يادگار مانده‌اند.

همچنين مجموعه ميدان نقش جهان، مسجد امام ، مسجد شيخ لطف الله ، عمارت عالي قاپو و بخشي از مسجد جامع ، كاخ هشت بهشت و سي و سه پل و عمارت چهل ستون در اصفهان، عمارت چهل ستون يا كلاه فرنگي در قزوين و بازار تبريز و شيراز از ديگر بناهاي مربوط به دوران حكومت صفويه در ايران هستند.

مجموعه بسيار ارزشمند و زيباي بقعه شيخ صفي‌الدين اردبيلي كه همه ساله پذيراي ده‌ها هزار علاقه مند به آثار تاريخي از نقاط دور و نزديك ايران و جهان مي‌باشد يكي از ‪ ۱۰‬اثر باستاني مهم ايران به شمار مي‌آيد.

اين بناي كم‌نظير به نام عارف رباني شيخ صفي‌الدين اردبيلي جد شاهان صفوي پس از وفات او در سال ‪ ۷۳۵‬ه.ق توسط فرزنداش شيخ صدرالدين موسي ساخته شده است.

در طول زمان و به‌ويژه در دوران حكومت صفويه باتوجه به احترام خاص شاهان صفوي نسبت به جد خود بخش‌هاي ديگري به اين مجموعه افزوده شد.

مجموعه بقعه شيخ‌صفي درزمان حاضر داراي هشت بخش اصلي شامل مسجد جنت سرا، قنديل‌خانه، حرم‌خانه، چيني‌خانه ، چله‌خانه ، شربت خانه ، گنبد الله الله و شهيدگاه مي‌باشد.

معماري مجموعه تاريخي شيخ صفي اردبيل چكيده و تلفيقي از معماري دوران اسلامي و ايران قديم است و سند منحصر به فردي براي پژوهش‌هاي معماري محسوب مي‌شود.

كاشيكاري‌ها، گچ بري‌ها ، طاقبندي ، تزيينات سنگي ، درها و پنجره‌هاي اين مجموعه نشانه‌اي از روح لطيف هنرمندان آن عصر است كه اوج معماري ايران محسوب مي‌شود.

درطول قرون گذشته بسياري از اشياي ارزشمند اين بقعه به شيوه‌هاي گوناگون ازمحل خارج و در زمان حاضر بخشي از اين اشيا از جمله قالي معروف شيخ صفي زينت بخش گنجينه‌هاي آمريكا، روسيه و اروپاست.

به گزارش خبرنگار ايرنا روستاي كلخوران ، زادگاه و خاستگاه بنيانگذاران سلسله صفويه در نزديكي شهر اردبيل قرار دارد.

وجه تسميه روستاي كلخوران به درستي معلوم نيست و دو روستاي ديگر در اطراف اردبيل با اين نام خوانده مي‌شوند كه براي تمايز با اين روستا آن‌ها را با پسوندهايي و به‌نام كلخوران ويند و كلخوران هير مي‌خوانند.

شيخ‌صفي در عهد تسلط مغول بر آذربايجان يعني در سال ‪ ۶۵۰‬هجري قمري در كلخوران در سه كيلومتري شمال شهر اردبيل ديده به جهان گشود و اجداد او هم از زمان‌هاي قديم در اين روستا زندگي مي‌كردند.

محوطه پر درختي موسوم به باغ شيخ به ابعاد تقريبي ‪ ۱۵۰‬در ‪ ۲۰۰‬متر در ورودي روستاي كلخورن واقع است كه اجداد شيخ صفي‌الدين اردبيلي در آن نقابي از خاك بر رخ كشيده‌اند.

بقعه شيخ جبرييل ، پدر شيخ صفي‌الدين در وسط اين باغ قرار دارد و به‌صورت هشت ضلعي به‌طول و عرض ‪ ۱۹‬در ‪ ۱۳‬متر و ‪ ۲۰‬سانتي‌متر ساخته شده است.

ارتفاع ديوار بنا حدود هشت متر است كه بر بالاي آن گنبد بزرگي در وسط به بلندي ‪ ۱۵‬متر ديده مي‌شود كه بناي اوليه آن در زمان شيخ صدرالدين موسي فرزند شيخ صفي احداث شده است.

دور بناي بقعه سكوي محكمي با ارتفاع ‪ ۱/۵‬متر و عرض دو متر ساخته شده بود كه به‌عنوان ايواني براي اطاق‌هاي اطراف به‌شمار مي‌آمد و براي حفظ تعادل ديوارها و كاستن از فشار گنبد بود.

درب ورودي بقعه در سمت شمال آن است و سه پله انسان را از سطح زمين به ايوان جلوي آن به ابعاد ‪ ۳/۵‬در ‪ ۴/۵‬متر مي‌رساند و در جناحين درب ورودي بقعه نقش يك شير و يك پلنگ كه با زنجير بسته شده‌اند، نقاشي شده است.

دو طرف درب ورودي با دو طاق كاشي معرق مزين مي‌باشد و از آن وارد رواق مستطيل شكلي به‌طول و عرض ‪ ۴/۵‬در شش متر و ‪ ۸۵‬سانتي‌متر مي‌شويم دو چشمه طاق شرقي و غربي هم در طرفين آن قرار دارند كه بر وسعت اين رواق افزوده‌اند.

اين رواق و چشمه‌هاي جنبين آن با طاق ضربي پوشيده هستند و در ديوار سمت غربي آن دري به راهروي نسبتا باريكي باز مي‌شود و انسان با پله‌هاي تنگ زيادي كه به‌دور ستون آجري شكل محور مي‌گردند به پشت بام بقعه مي‌رسد.

بخش اصلي مقبره در منتهي‌اليه رواق و به شكل تقريبا هشت ضلعي منظم است و به‌واسطه درب قديمي و گران‌بهايي با رواق مرتبط مي‌شود و در وسط بقعه صندوق چوبي بزرگ و ساده‌اي به‌بلندي ‪ ۱/۵‬متر قرار دارد و سطح فوقاني آن با پارچه سبز رنگي پوشيده شده است.

مقبره و داخل محوطه در كمال سادگي است و به‌غير از چند زيارت‌نامه كه از نظر خطاطي كم‌نظير است چيز ديگري ديده نمي‌شود و اهالي محل معتقدند كه اين شيخ زينت نمي‌پذيرد و در زير اين صندوق ، شيخ جبرييل پدر شيخ صفي و شيخ قطب‌الدين جد او و صلاح‌الدين جد شيخ جبرييل مدفونند.

نور محوطه مقبره با سه پنجره كه در سه ضلع از چهار ضلع ديگر آن يك در ميان ساخته شده تامين مي‌شود و در ضلع چهارم يعني در قسمت شمالي درب ورودي مقبره قرار دارد.

اين بقعه در طول تاريخ بارها تعمير شده و آخرين بار آن توسط مشهدي محمد آقا عتيقه‌چي كه از صوفيان طريقت ذهبيه در اردبيل بود، در سال ‪ ۱۳۳۴‬قمري بوده است.

در باغ شيخ دو بقعه آجري ديگري نيز با طاق‌هاي ضربي ديده مي‌شوند كه يكي در شمال‌شرقي بقعه متعلق به سيد عوض‌الخواص جد چهارم شيخ صفي و ديگري در شمال غربي آن متعلق به مقبره سيد اعرابي است.

تاورنيه جهانگرد فرانسوي در سفرنامه خود مي‌نويسد در اطراف اردبيل چندين مقبره عالي هست كه بسيار قابل ملاحظه و جالب است و بعضي‌از آن‌ها خراب شده اما هنوز آثارشان بر عظمت بنا و صنعت آن دوران گواهي مي‌دهد.

به‌گفته يك صاحب نظر ميراث فرهنگي اردبيل اين بقعه در دوره صفوي داراي فرش‌هاي زيبا و پرده‌هاي نفيسي بوده كه اكنون اثري از آن‌ها باقي نيست.

بيوك جامعي در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود: در محوطه مشجر بقعه چند قبر از مشايخ و مفاخر روزگار صفوي موجود مي‌باشد كه به‌علت فرسودگي سنگ قبور خواندن مشخصات روي آن‌ها ممكن نيست.

در خارج از محوطه بقعه هم قبور تاريخي متعددي موجود است كه از مهمترين آن‌ها مي‌توان به قبور هفت برادران اشاره كرد كه داراي سنگ قبرهاي منقوش و ارزشمندي است ولي مشخصات صاحبان قبور روي سنگ‌ها درج نشده است.

پل سه چشمه با پايه‌هاي آجري مربوط به دوره صفويه و مسجد جامع متعلق به دوره قاجاريه ازجمله بناهاي تاريخي روستاي كلخوران هستند.

اين روستا و به‌ويژه محوطه باغ شيخ هنوز هم از زيبايي و صفاي خاصي برخوردار است و انسان در آنجا آرامش خاطر عميق و عجيبي مي‌يابد.

مجموعه بازار اردبيل يكي ديگر از آثار ارزشمند دوران صفويه است كه پس از سپري شدن حدود ‪ ۵۰۰‬سال داد و ستد در آن تقريبا به همان شيوه روزهاي اول جريان دارد.

رايحه‌اي كه از ادويه جات و گياهان خوراكي فضاي آرام سراي حاجي احمد واقع در مركز مجموعه تاريخي بازار اردبيل را عطرآگين كرده است، هنوز نيز توجه مردم را به اين مكان جلب مي‌كند.

علاوه بر اين سرا ساير راسته‌ها و تيمچه‌هاي اين مجموعه مشتريان ويژه خود را داشته و مردم براي خريد به اين بازار مراجعه مي‌كنند.

هر يك از راسته‌ها و تيمچه‌ها عرضه‌كننده كالاي خاصي بوده و مشتريان باتوجه به نوع خريدها به مكان عرضه آن كالا مراجعه مي‌كنند.

مجموعه بازار اردبيل كه به‌گفته كارشناسان ، بسياري از قسمت‌هاي آن در زمان صفويه بنا شده در آن دوران از عظمت و رونق خاصي برخودار بوده است.

آنچه در شرايط فعلي از اين مجموعه به يادگار مانده است راسته اصلي ، پيرعبدالملك ، قيصريه ، كفاشان ، علافان ، زرگران ، سراجان ، پنبه فروشان ، وكيل ، زنجيرلو ، حاجي احمد ، حاجي شكر ، مجيديه ، امام جمعه و دوگچي را شامل مي‌شود.

گنجينه مردم‌شناسي اردبيل نيز كه دربناي تاريخي حمام ظهيرالاسلام (آقانقي) اردبيل ايجاد شده اشيايي از دوران زنديه ، صفويه و قاجاريه را به تماشا گذاشته است.

تعدادي تنديس نيز كه بيانگر قيافه، طرز پوشش و زندگي سنتي اردبيليان در آن دوران مي‌باشد زينت بخش گنجينه مردم‌شناسي اردبيل است.

بناي حمام تاريخي ظهيرالاسلام واقع در ميدان عالي قاپوي اردبيل به دوران صفويه مربوط مي‌شود.ك/‪۴‬
يکشنبه 30 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 215]