عدالت و شجاعت ؛ كليدهاي فهم نهج‌البلاغه

واضح آرشیو وب فارسی:مهر: عدالت و شجاعت ؛ كليدهاي فهم نهج‌البلاغه
خبرگزاري مهر - گروه دين و انديشه: شكي نيست كه اخلاق ديني با مفاهيمي چون: تقوا، خوف از خدا، ديگردوستي و احسان عجين است اما اساس اين اخلاق عدالت است. اين نكته‌اي است كه به‌خوبي در كتاب "نهج‌البلاغه" نيز مشهود است. با اين همه براي فهم اين كتاب و شخصيت حضرت علي (ع) بايد از شجاعت هم سخن به ميان آورد.

اخلاق ديني مفهومي است كه براي يافتن مصاديق آن بايد همه اديان و مذاهب موجود در جهان را به بررسي نشست. به نظر پاره‌اي از پژوهشگران تنوع اديان در جهان به اندازه‌اي زياد است و تلقيها از اخلاق چنان و چندان متكثرند كه هرگونه رويكردي واحد نسبت به اخلاق با مشكلات و موانع زيادي روبرو مي‌شود.

به همين جهت آنان تصريح و تأكيد مي‌كنند كه مي‌توان از اخلاق اديان سخن گفت اما پررنگ كردن اخلاق ديني كه تنوع اديان را كمرنگ مي‌كند از جهت نظري و فلسفي موجه نيست. در مقابل اين گروه عده اي ديگر از متفكران و پژوهشگران عرصه اخلاق معتقدند كه در اديان مختلف با وجود اختلاف نظرهاي بسيار مي توان بر نكاتي اخلاقي دست گذاشت كه اين نكات در همه اديان مشتركند و تفاوتهاي ظاهري ميان مذاهب و اديان نبايد ما را بدين مقام برساند كه اديان در حوزه اخلاق از جهت ماهوي متفاوتند.

اين گروه براي موجه كردن مدعاي خود بر اين آموزه مشترك ميان اديان دست مي‌گذارند كه آنچه را براي خود نمي خواهي براي ديگران هم مخواه. به نظر اين گروه اين آموزه كه به قاعده زرين و طلايي معروف است مي‌تواند مبنايي مشترك براي آموزه‌هاي اخلاقي همه اديان و مكاتب مذهبي موجود در جهان باشد.

به نظر ما هم اين آموزه اخلاقي مي‌تواند چنين نقشي را براي اديان ايفا كند. تأملي ژرف در بنيادهاي اخلاقي اديان مختلف نشان مي‌دهد كه همه اديان به نوعي در هنگام سخن گفتن از آموزه‌هاي اخلاقي بدين اصل و قاعده اخلاقي معروف نظر دارند. جالب آنكه بسياري از فيلسوفان معتقدند نه تنها قاعده زرين اس و اساس اخلاق ديني را شامل مي‌شود كه اين قاعده بنيان هر گونه اخلاق – چه ديني و چه سكولار – است.

با اين همه پژوهشگراني هم بر اين نكته دست گذاشته‌اند كه اخلاق غيرديني با توسل و مدد جستن از اخلاق ديني بوده كه بدين اصل رسيده است و تاريخ معنوي جهان تأثير خود را بر همه وجوه زندگي بشر و از جمله آن اخلاق سكولار و غيرديني گذاشته است. بدين جهت نبايد خاستگاههاي ديني اصل و قاعده طلايي ( آنچه براي خود نمي خواهي براي ديگران هم مخواه) را ناديده بگيريم.

هنگامي كه از اخلاق ديني سن مي‌گوييم چندين معنا را مدنظر داريم. گاهي اوقات منظورمان از اخلاق ديني، منش و ارزشهايي است كه كتاب مرجع اديان مختلف در باب اخلاق گفته اند. پاره اي اوقات هم ارزشها و منشهايي مدنظرمان است كه پيامبران اديان مختلف تبليغ كرده اند و خود بدان عمل نموده اند. در مواقعي هم به اخلاقي توجه داريم كه پيشوايان ديني خاص – به‌جز پيامبر آن دين – بدان توسل جسته اند.

اخلاق نهج البلاغه البته در دسته سوم از تقسيم بندي ما جاي مي گيرد چرا كه در اين كتاب مهم از زبان فرد دوم دين اسلام ( حضرت علي(ع)) با منشها و ارزشهايي اخلاقي مواجه مي شويم كه انسان ساز و دوران سازند. با اين همه اهميت اين كتاب براي نشان دادن امهات اخلاق اسلامي چيزي فراتر از ديگر آثاري است كه در اديان مختلف در باب اخلاق معنويت گفته شده اند.

در اين اثر ما با كتابي ناب روبرو هستيم كه ضمن اتخاذ زباني بغايت فاخر جنبه‌اي بسياري از اخلاق معنوي و ديني را عرضه مي‌كند. همين نكته سرّ توجه بسياري از بزرگان در طول تاريخ بشري بدين كتاب است. بي‌ترديد در جهان اسلام پس از قرآن كريم كتابي وجود ندارد كه تا بدين اندازه ذهن و زبان افراد متفاوت را به خود جلب كرده باشد و همانظور كه ذكر آن رفت اين امر نشان دهنده آن است كه ما در اين كتاب آيينه تمام نمايي از اخلاق فردي و جمعي را مشاهده مي‌كنيم.

در اين كتاب نه تنها با تقوا و حكمت روبرو هستيم كه به نظر امام علي (ع) اساس تفكر و ايمان ديني را شامل مي‌شود كه توجه بسيار امام را نسبت به عدالت در مي‌يابيم. پربيراه نيست اگر بگوييم همه فضايل در اين كتاب از طريق عدالت است كه گردهم مي‌آيند و با اين مفهوم ما مي‌توانيم همه فضايل ديگر را فهم و درك نماييم. در اين ميان عدالت در همه وجوهش در اين اثر مورد توجه قرار مي‌گيرد. هم از عدالت فردي كه توازن و تعادل قواي نفس است سخن مي‌رود و همه عدالت به مثابه تقسيم قدرت سياسي مدنظر است و هم عدالت به عنوان تقسيم ثروت بسي مورد توجه قرار مي‌گيرد.

حتي به تعبير تعدادي از پژوهشگران حضرت علي (ع) در اين اثر از عدالت به مثابه توزيع معرفت نيز سخن گفته است. گفته‌اند و چه نيكو گفته‌اند كه كليد شخصيت حضرت علي (ع) شجاعت ايشان است. يعني شجاعت خصيصه‌اي از ايشان است كه با آن كل زندگي‌شان قابل توجيه است اما به طور حتم اگر ما از نقش مهم عدالت در زندگي فكري و معنوي آن حضرت غفلت كنيم بخش مهمي از حقيقت را در باب اين انسان تاريخ‌ساز به‌درستي بيان نكرده‌ايم. به نظر ما حتي عدالت بيش و پيش از شجاعت مي‌تواند سرشت معنوي امام علي (ع) را نشان دهد چرا كه حتي شجاعت را مي توان بخشي از عدالت ايشان به حساب آورد.
چهارشنبه 26 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مهر]

[مشاهده در: www.mehrnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 1179]