معنا و مفهوم خلاقيت

واضح آرشیو وب فارسی:هموطن سلام: معنا و مفهوم خلاقيت
موانع خلاقيت:۱) ترس از انتقاد و شكست؛ ۲) عدم اعتماد به نفس؛ ۳) تمايل به همرنگي با جماعت؛ ۴) عدم تمركز ذهني.
خلاقيت بر ناشناخته ها دلالت دارد و با خود ريسك را به همراه مي آورد كه البته ممكن است نتايج رضايت بخشي را با توجه به مقادير سرمايه گذاري شده در آن به وجود نياورد.
امروزه ثبات در محيط كار، جاي خود را به بي ثباتي و عدم اطمينان داده است و صنايع سنتي و قديمي كه جاي خود را به انواع جديد و توسعه يافته آن داده است فرصتي براي استفاده از مهارتهاي قديمي نمي گذارد و در حقيقت آينده را با تهديدات و فرصتها مواجه ساخته است زيرا هر اختراع و نوآوري، تغييري را پديد مي آورد كه مي تواند به نوبه خود فرصتي را براي كساني به وجود آورد كه بتوانند از اين فرصت استفاده بهينه كنند .
موسسات و سازمانهاي توليدي و خدماتي بايد اين امر مهم را تشخيص داده و به طور مداوم، كالاها و خدمات جديد را ارائه دهند، يا در جهت بهبود آن بكوشند. شرايط اقتصادي، صنعتي، اجتماعي و فرهنگي امروز كشور به گونه اي است كه حل مشكلات و تنگناها، الگوها و راه حلهاي جديد و متفاوتي را طلب مي كند. تركيب جمعيتي جوان كشور، ضرورت ايجاد فرصتهاي شغلي و نيز نوسان بهاي نفت سه عامل عمده اي هستند كه مـوجب مي شوند سياستگذاران و تصميم ســـازان كلان كشور به منبع درآمد سهل الوصول ديگري به جز نفت بينديشند و بي شك آن منبع جز ابتكار، خلاقيت و نوآوري چيز ديگري نيست چرا كه خلاقيت موثرترين روش جبران عقب افتادگي از جوامع پيشرفته و پويا است.
تعريف خلاقيت
خلاقيت و نوآوري باتوجه به ماهيتش بر ناشناخته ها دلالت دارد و با خود ريسك را به همراه مي آورد كه البته ممكن است نتايج رضايت بخشي را باتوجه به مقادير سرمايه گذاري شده در آن، به وجود نياورد. با وجود اين، قصور سرمايه گذاري در ايجاد آن ممكن است شرايط خاصي را فراهم آورد كه به ناكامي سازمان منجر شود. از اين رو محققان و نظريه پردازان بسياري بر اهميت توجه به اين موضوع تاكيد كرده اند.
تفاوت نوآوري و خلاقيت
- نوآوري عبارت است از عملي و كاربردي ساختن افكار و انديشه هاي نو ناشي از خلاقيت، به عبارت ديگر، در خلاقيت اطلاعات به دست مي آيد و در نوآوري آن اطلاعات به صورتهاي گوناگون عرضه مي شود. (رابينز، 1991) - تغيير ايجاد هر چيزي است كه با گذشته تفاوت داشته باشد، اما نوآوري اتخاذ ايده براي سازمان جديد است. بنابراين، تمام نوآوريها منعكس كننده يك تغييرند اما تمام تغييرها نوآوري نيستند. (ريچارد، ال، داف، 1992).
موانع خلاقيت ۱) ترس از انتقاد و شكست؛ ۲) عدم اعتماد به نفس؛ ۳) تمايل به همرنگي با جماعت؛ ۴) عدم تمركز ذهني.
بروز خلاقيت در گرو پيروزي بر موانع فوق و شكستن عادتها و سنتهاي دست و پاگير است. راجرفون اوخ در كتاب تلنگري بر ذهن اين مـوانع را به قفل هاي ذهني تعبير مي كند كه ذهن افراد توسط اين قفل ها محدود شده و حركت آنها به سمت خلاقيت غيرممكن مي گردد. گوتنبرگ با شكست اين قفلها بود كه فراموش كرد غلتكهاي پرس انگور براي اين كار ساخته شده و يا بوشل (موسس شركت آتاري) كه بازي با دستگاه تلويزيون را غيرممكن تلقي نكرد.
روشهايي براي ايجاد خلاقيت و ايده هاي بزرگ در ذهن
1- زياد مطالعه كنيد. ذهن شما همانند بدنتان براي اينكه رشد پيدا كرده و پرورش يابد نيازمند تمرين و تحرك است، و چه تمريني بهتر از كتاب خواندن.
2- يك دفترچه يادداشت به همراه داشته باشيد. هنگاميكه افكار بي نظير به ذهن شما خطور مي كنند از ذخيره كردن آنها اطمينان خاطر حاصل كنيد. سعي كنيد هميشه يك دفترچه يادداشت و يا يك ضبط صوت به همراه داشته باشيد به ويژه در كنار تخت خواب خود براي مواقعي كه افكار طلايي در حدود ساعت 2 نيمه شب به ذهن شما خطور مي كنند. هنگاميكه افكارتان در جايي ثبت شوند، شما به راحتي مي توانيد به آنها دسترسي پيدا كنيد و آنها را به سرعت به كار ببنديد. افكار بزرگ نيز مانند ميوه ها فقط تا زماني كه تازه و شاداب باشند قابل استفاده هستند.
3- از افكار ديگران بهره بجوييد. بهره جستن از افكار و عقايد ديگران نيز به نوبه خود روش مناسبي براي گسترش ايده هاي شخصي شماست. افراد مختلف داراي نقطه نظرات و چشم اندازهاي متفاوتي هستند. توانايي هاي آنها مختلف است و سوابق و پيشينه هاي متفاوتي دارند. كاركرد ذهن افراد منحصر به فرد است. با مطرح شدن يك بحث در ميان جمع ، آنقدر پيشنهادهاي مختلف شنيده مي شود كه نيمي از آنها هرگز به ذهن شما نمي رسيدند.
نسبت به نظر هيچ كس بي توجهي نكنيد. شايد در نگاه اول احمقانه به نظر برسند اما شايد مانند صدف هايي باشند كه در خود گوهرهاي گرانقيمتي را جاي داده اند. درست نيست كه در مورد نظر ديگران به قضاوت بنشينيم سعي كنيد به جاي قضاوتهاي بيهوده آن ها را سبك سنگين كرده و در امور روزمره خود به كار بنديد.
4- تغييراتي در محيط اطراف خود ايجاد كنيد. گاهي اوقات تنها چيزي كه باعث مي شود ذهن خسته شما را دوباره به كار اندازد تغيير وضع ظاهري محيط اطرافتان است. اگر چشم انداز پيرامون شما تغيير كند، ذهن شما نيز به صورت ناخود آگاه به سمت يك ديدگاه جديد تغيير جهت مي دهد. اگر تمام مدت در پشت ميز خود بنشينيد ذهن خود را در آن شرايط محدود مي كنيد و هيچ فضايي براي برانگيختگي او باقي نمي گذاريد.
5- بر روي شكاف ميان دو نسل خط بطلان بكشيد. ذهن كودكان تروتازه و شاداب است. آنها جسور هستند و احساساتشان از طريق فشارهاي اجتماعي سركوب نشده است. به جهان با شگفتي مي نگرند. با كودكان پيرامون مسائل مختلف صحبت كنيد تا با نقطه نظر ساده و بي آلايش آنها آشنا شويد. اگر مي خواهيد مشكلي را حل كنيد نظر آنها را نيز جويا شويد. عقايد آنها شما را به تعجب وا مي دارند. آنها قصد تاثيرگذاري در ديگران را ندارند و همه چيز را تنها با اتكا بر پاكي و صداقت بيان مي كنند.
از سوي ديگر با افراد سالخورده و مسن نيز مشورت كنيد. آنها مدت ها پيش با تمام اين مشكلات مواجه شده اند و با آن دست و پنجه نرم كرده اند.
تجربياتشان آنقدر سودمند و با ارزش است كه هيچ قيمتي را نمي توان بر روي آن گذاشت.
6- به توانايي هاي خود اتكا كنيد. قواعد و اصول كلي را براي يك لحظه هم كه شده فراموش كنيد. اين رهنمون ها در جاي خود مفيد هستند اما ممكن است مانند يك چشمبند عمل كرده و قدرت داشتن ديد وسيع را از شما بگيرند و اجازه ديدن چشم اندازهاي متفاوت را به شما ندهند. هر از گاهي خود را از قيد و بند قوانين آزاد كنيد. كمي جسارت به خرج دهيد و سيستمهاي فعلي را زير سوال بريد.
7- در حيطه كاري خود به فعاليت بپردازيد. خيلي خوب است كه به ذهن خود اجازه دهيد آزادانه به گردش بپردازد اما اين گردش بايد در حيطه دانش شما انجام پذيرد. اگر يك طراح هستيد لازم نيست راه حلي براي مشكلات اقتصادي پيدا كنيد. افكار شما تنها در رشته اي كه مهارت داريد خوب كار مي كنند و در ساير رشته ها نتيجه اي مصيبت بار را به دنبال خواهند داشت. اگر نياز به ورود به قلمرو ديگري را داريد بهتر است قبل از هر كار با يك متخصص مشورت كنيد و اجازه انجام كليه امور را به دست او بسپاريد تا با استفاده از دانش و تخصص خود عمل كند.
8- به ذهن خود آزادي عمل دهيد . آيا با تمرين هاي رايج نويسندگان آشنايي داريد؟ آنها براي مبارزه با محدوديت ها يك روش بسيار جالب را برگزيده اند.
فقط كافي است قلم را بر روي كاغذ گذاشته و هر آنچه كه در ذهنتان است را بر روي كاغذ بياوريد. مي توانيد از مشكلات شروع كنيد و به دنبال هيچ گونه ارتباطي در دست نوشته هاي خود نباشيد. مهم نيست كه تا چه حد عبث و نا معقول به نظر مي رسند. بعدا مي توانيد مثل يك جدول تناوبي آنها را سازماندهي كنيد، در آخر نيز امكان دارد به چيزي دست پيدا كنيد كه بيهوده و بي ربط باشد اما چيزي كه در اين مبحث حائز اهميت است اين است كه شما به ذهن خود اجازه غرق شدن در مسائل مختلف را داده ايد و اين خود يك امتياز محسوب مي شود. هيچ كس نمي داند شايد به نتيجه اي برسيد كه سال ها منتظر آن بوده ايد.
9- ايده هاي گذشته را از نو بسازيد. افكار شما مثل كامپيوتر هستند. هر چند وقت يك بار نياز است كه سخت افزار آن را ارتقا دهيد. ايده هاي بزرگ گذشته را پيش روي خود بگذاريد و بر روي آن ها عمليات نوسازي انجام دهيد. آن ها را اصلاح كنيد و براي بهبودي آن ها تلاش كنيد. ضمائم لازم را نيز براي تقويت هر چه بيشتر به آنها بيفزاييد. اين كارها را مي توان با نوشتن عقايد اوليه خود بر روي كاغذ و نظم دادن به آشفتگي ذهنتان انجام دهيد.
زمينه‌هاي شكوفايي خلّاقيت
عوامل متعددي در رشد خلّاقيت كودكان مؤثرند. بدون شك خانواده مهم ترين نقش را در كنترل و هدايت تخيّل و ظهور خلّاقيت ها دارد. زمينه رشد خلّاقيت كودكان با فراهم كردن فرصت هاي لازم براي سؤال كردن، كنجكاوي و كشف محيط پديد مي آيد. مهم ترين آفت خلّاقيت هاي ذهن تهديد و تنبيه هاي فكري است. بچه هاي خلاق نياز به آرامش رواني، اطمينان خاطر و اعتماد به نفس قوي دارند.
در كنار خانواده، دومين عامل كه بسيار مهم است مدرسه است. مدرسه نقش مهمي در شكوفايي خلّاقيت هاي كودكان دارد. سن وارد شدن به مدرسه سن بسيار حساسي است. عواملي نظير تكاليف زياد، حفظ كردن مطالب، داشتن انتظارات يكسان از تمام دانش آموزان و توجه نداشتن به تفاوت هاي فردي با وجود كلاس هاي پرجمعيت، و سرانجام، عدم شناخت ويژگي هاي كودكان خلاق، قدرت خلاقيت كودكان (بخصوص در سنين 8 تا 10 سالگي) را كاهش مي دهد. زماني كه كودك مجبور مي شود با معيارهاي مدرسه سازگار شود و به ناچار از رفتار هم سن و سالان خود پيروي كند، خلّاقيت هاي او كمتر مي شود.
سندرز وسندرز در كتاب آموزش خلّاقيت از طريق استعاره تأكيد مي كنند كه براي پرورش خلّاقيت بايد به كودكان و نوجوانان امكان تفكر واگرا داده شود و آنان را از انجام فعاليت هاي كليشه اي و قالبي برحذر داشت. اين پژوهندگان مانند بسياري ديگر به تفاوت كاركرد بخش راست و چپ مغز اشاره مي كنند و معتقدند كه نيمكره چپ، عموماً مسئول تفكر همگراست. آن ها اشاره مي كنند كه بخش راست مغز آن دسته از فعاليت هايي را توليد، كنترل و اداره مي كند كه در دسته تفكر واگرا قرار دارد. اين افراد معتقدند كه نظام آموزش حاكم در همه كشورها صرفاً به پرورش بخش چپ مغز مي پردازند.
لازمه هاي خلاق بودن
- طلب ؛ نگرش و طرز تلقي درست؛ دانستن علوم و فنون پايه و عميق بودن در حداقل يك زمينه؛ كنجكاوي بي حد و مرز؛ تيزبيني براي دريافتن پديده هاي جالب در ميان انبوه پديده ها؛ تمرين و حجم كار خلاق فراوان؛ چند جانبه آگاه بودن؛ درستكار بودن؛ تأثير مثبت گرفتن از نا ملايمات زندگي.
اشتاين (1974) مطالعات انجام شده درباره ويژگي هاي افراد آفريننده را مورد بررسي قرار داد و به اين نتيجه رسيد كه افراد آفريننده داراي ويژگيهاي زير هستند: 1. انگيزه پيشرفت بالا 2. كنجكاوي فراوان 3. علاقه مندي زياد به نظم و ترتيب در كارها 4. قدرت ابراز وجود، خودكفايي 5. شخصيت غيرمتعارف غيررسمي و كامروا 6. پشتكار و انضباط در كارها 7. استقلال 8. طرز تفكر اقتصادي 9. انگيزه هاي زياد و دانش وسيع 10. اشتياق و احساس سرشار 11. زيباپسندي و علاقه مندي به آثار هنري 12. تفكر شهودي 13. علاقه كم به روابط اجتماعي و حساسيت زياد 14. قدرت تأثيرگذاري بر ديگران.
به طور كلي، وجود محيط خلاق از مهمترين عوامل رشد خلاقيت است. در محيط نامطلوب براي پرورش خلاقيت از انديشه هاي جديد و نو بيشتر انتقاد مي شود و تمايلات دگرگوني و تغيير با مقاومت و ممانعت تقابل مي كنند.
يكي از روشهاي مهم متبلور كردن خلاقيت به وجودآوردن فضاي محرك، مستعد و به طور كلي خلاق است، بدين گونه كه مسئولان سازمان بايد به طور مستمر آمادگي شنيدن انديشه هاي بديع و نوين را داشته باشند و نظرات جديد و ارائه راههاي تازه را تقويت كنند. متاسفانه بسياري از مديران نمي توانند چنين جوي را در سازمان خود بپذيرند. آنها نمي توانند فرآيند مستمر تغيير، كه لازمه خلاقيت هست، به صورت دائم تحمل كنند.
خلاقيت در حل مشكل
حل مشكل مهارتي است كه براي هر فرد در هر جنبه از زندگي لازم است. به ندرت ساعتي سپري مي شود بدون آنكه يك فرد با نياز به حل نوعي مشكل روبرو نشود. شغل مدير به طور ذاتي حل مشكل است. اگر در سازمان مشكلاتي نبود، نيازي به مديران هم نبود. بنابراين، تصور يك حلال مشكلات فاقد صلاحيت به عنوان يك مدير موفق سخت است. دو روش حل مشكل وجود دارد:
1 – حل عقلايي مشكل
2 – حل خلاقانه مشكل
مديران اثربخش قادر به حل مشكل به صورت عقلايي و خلاقانه هستند، به رغم آنكه مهارتهاي متفاوتي براي هر نوع از اين مشكلها موردنياز است.
حل عقلايي عبارت از نوعي حل مشكل است كه مديران هر روز به طور مستمر در بسياري از موارد به كار مي گيرند. حل خلاقانه مشكل كمتر رخ مي دهد، زيرا توانايي حل خلاقانه مشكل قهرمانان را از بزدلان، حرفه هاي موفق را از ناموفق، مديران كامياب را از مديران سرگردان جدا مي كند و مي تواند اثر شگرفي بر كارايي سازمان داشته باشد.
حل خلاقانه مشكل: درحل مشكلات به طور خلاق دو كار عمده براي تراوش يك ذهنيت خلاق بايد صورت گيرد :1- بهبود بخشيدن به تعريف مشكل: يعني مشكلات سازمان كه غالبا" در هاله اي از ابهام بوده و افراد شناخت دقيقي نسبت به خود ساختار مشكل و پيچيدگيهاي فني آن ندارند تشريح شده تا افراد با داشتن يك آشنايي دقيق و بينش روشن افكار نو و بكر خود را مطرح سازند. 2 - بهبود بخشيدن در ايجاد راه حلهاي ديگر: منظور از اين بحث ايجاد زمينه مناسب در استفاده از راه حلهاي گوناگون و سواي از راه‌حلهاي مرسوم كه اين كار اساس خلاقيت و نوآوري است. كليشه اي عمل كردن يكي از موانع خلاقيت است.
در جمع بندي كلي مي توان افراد خلاق را داراي ويژگيهاي زير دانست : ۱) توانايي ديد مسائلي كه قبلاً به آنها توجه نشده بود ؛۲) ايجاد ارتباط بين افكار و ايده هاي كسب شده از منابع ديگر ؛۳) عدم اكتفا به يك راه حل ؛۴) ديد ترديدي نسبت به روشهاي قبلي؛۵) استفاده في البداهه از قدرتهاي دروني خويش؛۶) ازنظر فكري و عملي انعطاف پذيري.
دوشنبه 24 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: هموطن سلام]

[مشاهده در: www.hamvatansalam.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 660]