سينما - علمي ـ تخيلي هنوز زنده است

واضح آرشیو وب فارسی:ايتنا: سينما - علمي ـ تخيلي هنوز زنده است

سينما - علمي ـ تخيلي هنوز زنده است

كريستين تامسن/ ترجمه: يحيي نطنزي: دوازدهم آوريل گذشته جيسون سيلورمن يادداشت كوتاهي در نشريه «Wired» با اين عنوان منتشر كرد: «نويسنده‌ها و كارگردان‌ها همانقدر از برچسب علمي- تخيلي مي‌ترسند كه از حمله مريخي‌ها وحشت دارند». طبق نوشته سيلورمن اغلب استوديو‌هاي فيلمسازي، ناشران، رمان‌‌نويس‌ها، فيلمسازها و افراد ديگري كه در فرآيند‌هاي متكي به خلاقيت فعاليت مي‌كنند براي تبليغ محصول‌شان به دنبال دستورالعمل‌هاي جايگزين هستند. وي معتقد است به همين دليل مثلا رمان «جاده» كورمك مك‌كارتي به عناوين «پساآخرالزماني» و «ويران‌شهري Dystopian» ملقب مي‌‌شود و تهيه‌‌كننده اجرايي سريال تلويزيوني «Battlestar Gallactica» اينگونه سخن مي‌گويد: «پخش سريال از شبكه تلويزيوني «علمي- تخيلي» دليل نمي‌شود كه آن را زير مجموعه ژانر علمي- تخيلي به حساب بياوريم چون اين سريال يك واقعيت تفصيل داده شده است».

گرچه رويه ابهام‌سازي در تبليغات هنوز عالم‌گير نشده و آثار بسياري كماكان با برچسب علمي- تخيلي شناخته مي‌شود اما سيلورمن معتقد است واژه «علمي- تخيلي» اين روزها كمتر دم به تله مي‌دهد: «خصوصا وقتي قرار باشد اين واژه بر قصه يا سينماي «جدي» اطلاق ‌شود». البته چنين ادعايي جاي بحث دارد و براي مستدل و مبسوط شدن به نوشته‌اي فراتر از نوشته كوتاه سيلورمن محتاج است. در سال‌هاي اخير شاهد افول محبوبيت ژانر علمي- تخيلي در سينما بوده‌ايم. شخصا در (فصل نهم) مقاله مفصلم درباره تأثير مجموعه فيلم‌هاي «ارباب حلقه‌ها» پايان دوران حكمراني ژانر علمي- تخيلي و جايگزيني آن با «فانتزي» را به تفصيل بررسي كرده‌ام. قبل از مقاله من هم لف گراسمن در مقاله‌اي هوشمندانه با عنوان «اقتدار فانتزي» در مجله تايم (اواخر سال 2002) افول گرايش به ژانر علمي- تخيلي و خيزش همزمان محبوبيت ژانر فانتزي را مطرح كرده است.
كمي كه به عقب برگرديم متوجه مي‌شويم در سال‌هاي گذشته اين فيلم‌هاي فانتزي بودند كه سم جدول فروش شناخته مي‌شدند. آدام اسميت در شماره ماه ژانويه نشريه امپاير در سال 2002 با تنظيم فهرستي به نام «جزيره فانتزي» از تمامي مجموعه‌ فانتزي‌هاي ناكام و بي‌مصرف عدم‌اقبال به اين فيلم‌ها در تاريخ سينما را به خوبي نشان داده است. البته اسميت و برخي از همفكرانش به دلايلي براي آثار تيم برتون به خصوص «بيتل جوس» (1988) و «ادوارد دست قيچي» (1990) كه نمونه‌هاي كلاسيك ژانر فانتزي هستند، استثنا قائل شده‌اند.
اكنون اما شايد اين ژانر علمي- تخيلي باشد كه مورد بي‌مهري جدول فروش قرار گرفته است. از سال 2000 تا كنون ژانر علمي- تخيلي به ندرت جايگاهي تثبيت شده در جدول فروش داشته است. شاهد مثالش فيلم‌هاي «جنگ دنياها» (2005)، «من، ربات» (2004) و «سياره ميمون‌ها» (2001) است كه گرچه فروش متعادلي داشتند اما به سختي انتظارات تهيه‌كنندگان را برآورده كردند. اين اتفاق در حالي افتاده كه دو فيلم اول اين مجموعه از حضور دو نفر از محبوب‌ترين ستاره‌هاي سينما در جهان بهره مي‌بردند. «گزارش اقليت» هم كه در زمان اكرانش به فروش نسبتا قابل قبولي دست يافت نام ستاره‌هاي بزرگي مانند تام كروز و استيون اسپيلبرگ را به دوش مي‌كشيد.
غير از «ميدان نبرد زمين» كه يك شكست تمام عيار بود در بين فيلم‌هايي كه در سال‌هاي اخير توليد شده‌اند فيلم‌هاي علمي- تخيلي زيادي مي‌توان رديف كرد كه اكران نسبتا فاجعه‌آميزي داشته‌اند؛ از جمله‌ فيلم‌هاي ذيل: «اي. آي: هوش مصنوعي» (2001)، «ماجراهاي پلوتو نش» (2002)، «سولاريس» (2002)، «سيمون» (2002)، «ماشين زمان» (2002)، «رولربال» (2002)، «‌همسران استپفورد» (2004)، «راهنماي اتواستاپ‌زن‌ها به كهكشان» (2005) و «Doom» (2005) كه شايد به خاطر عنوانش نفرين شده باشد. حتي جاس ودن كه با سريال «بافي،‌ خون‌آشام قاتل» و نسخه‌هاي متعددش موفقيت بي‌حد و حصري به دست آورده بود، در سريال علمي- تخيلي «كرم شب تاب» و دنباله‌ سينمايي‌اش «آرامش» (2005) به در بسته خورد. در مقابل ژانر فانتزي در سال‌هاي اخير به قدري مهم و موفق شده است كه لزومي براي فهرست كردن مثال‌هايش احساس نمي‌شود. «مردان ايكس»، «مرد عنكبوتي»، «ارباب حلقه‌ها»، «هري پاتر»، «وقايع‌نگاري نارنيا» و «دزدان دريايي كارائيب» نمونه‌هاي فوق‌العاده محبوب اين ژانر هستند. مي‌توان به اين فهرست انيميشن‌هاي فانتزي توليد شده توسط شركت پيكسار را هم اضافه كرد تا در نهايت به اين نتيجه برسيم كه در ساليان اخير ژانر فانتزي بر جداول فروش حكمراني كرده است. اين روزها حتي اغلب فيلم‌هاي پر هزينه استوديو‌ها صرفا فيلم‌هاي فانتزي است (مهم‌ترين آنها «نيروي اهريمني‌اش: قطب‌نماي طلايي» است). در تقسيم‌بندي من مجموعه‌ فيلم‌هاي «مردان ايكس» و «مرد عنكبوتي» در زمره فيلم‌هاي فانتزي قرار گرفته‌اند كه مي‌دانم محل نزاع است. هر كدام از اين فيلم‌ها تفسيري فيزيكي براي قدرت‌هاي فرامادي شخصيت‌هايشان ارائه كرده‌اند؛ جهش‌هاي ژنتيكي گوناگون به دلايل نامشخص و گزيده شدن فردي توسط عنكبوت در يك گردش علمي آزمايشگاهي. گرچه اين تفاسير وجه علمي ندارند اما حداقل به برخي وجوه نيمه معقول فيلم‌هاي علمي- تخيلي پهلو مي‌زنند.
فارغ از اين نكته بايد توجه داشت كه ژانر‌هاي سينمايي حركتي مدور دارند به همين دليل ژانر علمي- تخيلي به احتمال زياد دوباره به روز‌هاي اوجش برخواهد گشت. در وضعيت فعلي اما ظاهرا تلويزيون‌هاي كابلي رسانه پررونق ژانر علمي- تخيلي هستند كه يكي از نمونه‌هايش همين سريال «Battlestar Gallatctica» است. مترو‌گلدوين‌ماير هم كه فعلا مي‌خواهد از موفقيت سريال «دروازه ستاره‌اي» براي تسخير بازار تلويزيون‌هاي خارجي استفاده كند. از «دروازه ستاره» يك دنباله وجود دارد؛ يكي در حال توليد است و دو تاي ديگر در مرحله پيش توليد به سر مي‌برند (شايد ام.جي.‌ام بايد در تصميمش تجديد نظر كند!). هر لحظه هم امكان دارد نسخه جديدي از سريال «سفر ستاره‌‌اي» توليد شود.
با اين حال ژانر علمي- تخيلي هنوز رو به موت نشده است و بر خلاف آنچه سيلورمن در نوشته‌اش ذكر كرده است، كسي از آوردن نامش فرار نمي‌كند. مثلا تاريخ اكران پروژه جاه‌طلبانه جيمز كمرون «آواتار» و قسمت يازدهم «سفر ستاره‌اي» از همين الان براي سال 2009 اعلام شده است (نشريه ورايتي در خبري كه درباره فيلم كامرون منتشر كرده آن را زيرمجموعه ژانر علمي- تخيلي آورده است). شايد سيلورمن معتقد باشد در زمانه‌اي كه علم به بخش مهمي از زندگي ما تبديل شده است ژانر علمي- تخيلي ناگزير به حاشيه رانده مي‌شود. اما به اعتقاد من افول اين ژانر دليلي ندارد جز پيشرفت تكنولوژي با سرعتي سرسام‌آور كه در سايه آن داستان‌هايي كه درباره واقعيت يا آينده جايگزين هستند، جذابيت خود را از دست مي‌دهند. آيا وقتي كه در صحبت‌هاي غير رسمي‌مان از ربات‌ها به «ابزار خودكار» تعبير مي‌كنيم، در خانه‌هايمان سگ‌هاي مكانيكي داريم و به راحتي عكس‌هايي از مريخ را تماشا مي‌كنيم باز هم مي‌توانيم مجذوب فيلمي درباره ربات‌ها شويم؟ البته بدون اينكه ويل اسميت در آن فيلم بازي كند!‌ آيا در زمانه‌اي كه شركت‌‌‌ها عملا ‌مشغول برنامه‌ريزي براي توريسم فضايي هستند، صحبت از سفينه‌هاي فضايي راكتي جذابيتي دارد؟ شايد تا به حال شاهد داستان‌هاي زيادي با اين سوژه‌هاي تكراري بوده‌ايم. شايد اگر اين ژانر علمي- تخيلي قواعد آشنايش را زير پا بگذارد و به عرصه‌هاي جديدي وارد شود ارج و قرب سابقش را دوباره به دست آورد.
دوشنبه 24 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايتنا]

[مشاهده در: www.itna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 250]