گفت و گو با دكترحسن بلخارى، نويسنده مولانا و خيال در بستر فرهنگ

واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: گفت و گو با دكترحسن بلخارى، نويسنده مولانا و خيال در بستر فرهنگ
سايرمحمدى
«عكس مه رويان، خيال عارفان» به قلم دكتر حسن بلخارى كتابى است پيرامون مفهوم شناسى خيال در آراى مولانا كه به مناسبت هشتصدمين سال تولد مولانا تأليف و هفته گذشته از سوى انتشارات فرهنگستان هنر چاپ و منتشر شده است.بلخارى متولد ۱۳۴۱ اصفهان داراى مدرك دكتراى فلسفه، در دانشگاه هاى مختلفى مانند دانشگاه هنر، دانشگاه الزهرا و دانشگاه تهران تدريس مى كند. وى حدود دوازده عنوان كتاب منتشر شده اعم از تأليف و ترجمه در كارنامه خود دارد آثارى مانند «حكمت ، هنر و زيبايى»، «مبانى عرفانى هنر و معمارى اسلامى» در دو مجلد، و «اسرار مكنون كل » يا تجلى نيلوفر در هنر و معمارى شرق، «سرگذشت هنر در تمدن اسلامى» و «دين و ارزشها در فيلم هاى عامه پسند» و...
او هم اكنون ترجمه كتاب «معمارى هندو» و «مفهوم زيبايى در المناظر و تنقيح المناظر» را در دست چاپ دارد.
* آقاى بلخارى، باچه انگيزه اى به سراغ مولانا و موضوع خيال در آثارش رفته ايد و كتاب «عكس مه رويان ، خيال عارفان» را تأليف كرده ايد
واقعيت اين است كه به مناسبت هشتصدمين سال تولد مولانا، قرار شد كنگره بزرگداشت مولانا تشكيل شود. بنا به پيشنهاد همين كنگره بين المللى مولانا كه سال گذشته در ايران برگزار شد، در رابطه مفهوم خيال كه يكى از مهم ترين مباحث بنيادى در فلسفه هنر شناخته مى شود، من تصميم گرفتم كتابى بنويسم و آراى مولانا را در اين زمينه مورد بحث و بررسى قرار دهم . همان زمان تأليف اين كتاب شروع شد و در ايام برگزارى نمايشگاه بين المللى كتاب تهران، تقاضاى كنگره بين المللى بزرگداشت مولانا بود. البته كار اصلى مطالب اين كتاب در زمان برگزارى كنگره آماده بود، اما تا حروفچينى و ويرايش بشود و آماده چاپ، عملاً كار تا ارديبهشت به درازا كشيد. ضمن اين چكيده و عصاره مطالب هم به عنوان يك مقاله به كنگره ارائه شد.
* كتاب «عكس مه رويان،...» در سه بخش تأليف و تدوين شده است. اين سه بخش به چه مباحثى مى پردازد
در بخش اول كتاب مفهوم خيال و آراى مختلفى كه در حكمت يونانى و حكمت اسلامى پيرامون خيال وجود دارد، مورد بحث قرار دادم به شكل مختصر آراى افلاطون و ارسطو را مدنظر داشتم. بعد وارد فلسفه اسلامى شدم و آراى كندى، آراى فارابى و ابن سينا ، غزالى و شيخ اشراق بويژه ابن عربى را بررسى كردم از ميان تمامى كسانى كه نام بردم ابن عربى مباحث بسيار گسترده ترى پيرامون خيال در آثارش دارد. به قسمى كه برخى عرفان او را تحت عنوان فلسفه خيال نامگذارى كردند. من اين موارد را در فصل اول كتاب مورد بحث و بررسى قرار دادم. در بخش دوم كتاب به يك مسئله بسيار مهم پرداختم و آن اين كه آيا مولانا تحت تأثير انديشه هاى ابن عربى بوده يا نه چون ابن عربى در سال ۶۶۸ هجرى قمرى فوت مى كند و در آن تاريخ هنوز مولانا ، شمس را زيارت نكرده بود و تنها يك طلبه جوان و پرشور بود. تقريباً از سال ۶۵۰ بود كه مولانا سرودن مثنوى را شروع مى كند. بحث بسيار مهمى در تاريخ وجود دارد كه مولانا آيا از فتوحات مكيه و از فصوص الحكم ابن عربى تأثير پذيرفته است يا نه كه من دراين بخش از كتاب آن را مفصل بررسى كردم و ادله مختلف تاريخى دراين مورد از مناقب العارفين و از خود آراى مولانا آورده ام كه امكان تأثيرپذيرى مولانا از ابن عربى در حد صفر است بويژه كه مراد و مرشد مولانا يعنى شمس تبريزى ابن عربى را قبول نداشت و در مقالات خود او را در متابعت نمى ديد. بنابراين نتيجه گرفتم كه بنا به اين موارد و مسائل بايد آراى مولانا را با خود مولانا تفسير كرد نه با آرا و آثار ابن عربى.
در بخش سوم كتاب هم وارد بحث خيال در مثنوى، فيه مافيه و ديگر آثار مولانا شدم و خيال را در سه ساحت وجه كيهان شناختى به عنوان يكى از عوالم وجود در عرفان اسلامى بحث كردم. بعد وجه معرفت شناختى خيال را به عنوان يك قوه در نفس و در جهت معرفت مورد بحث قرار دادم. يا به عنوان يكى از قواى مدركه نفس و يك بخش هم در اين كتاب هست تحت عنوان خيال عارفان يا ولايت تكوينى ولى كه اتفاقاً عنوان روى جلد اين كتاب هم از همين ولايت تكوينى اوليا گرفته شده است كه مى گويد:
آن خيالاتى كه دام اولياست
عكس مه رويان بستان خداست
البته در بخش سوم كتاب يك شرح كوتاهى از زندگى مولانا به دست دادم همچنين موضع مولانا نسبت به فلسفه و فلاسفه هم مورد توجه قرار گرفت.
* تعريفى كه در هنر و ادبيات از خيال داده مى شود با تعريفى كه در فلسفه از خيال داده مى شود تفاوت دارد. اين تفاوت چگونه قابل توضيح است
سؤال بسيار مهم و خوبى را مطرح كرديد. همچنان كه مى دانيد ديگر ماهها در قلمرو فلسفه و عرفان در مقايسه با قلمرو هنر و ادبيات در نگاه اول مشابه و يكسان نيست و ظاهراً دو ديدگاه متفاوت نسبت به خيال وجود دارد.
اماهنگامى كه شما وارد دقيق ترين مباحث فلاسفه هنر، چه در ساحت فلسفه غرب و چه در ساحت فلسفه شرق مى شويد به نقاط و نكات مشترك بسيار مهمى مى رسيد. يعنى فلاسفه خيال را به عنوان عاملى كه قوه خلاقيت را در انسان بر مى انگيزاند و همين قوه خلاقيت سبب ظهور و بروز و آفرينش آثار هنرى و ادبى مى شود ، مورد بحث قرار دارند. از طرفى در عرصه هنر هم اگر خيال نباشد و اگر هنرمند يك خيال خلاق(من روى واژه خلاق در كنار خيال خيلى تأكيد دارم) نداشته باشد و اگر نتواند از عالم ماده بنا به حضور همين خيال خلاق فاصله بگيرد هرگز نمى تواند اثر هنرى يا يك متن ادبى ناب به وجود بياورد. هنرمند اصيل بدون خيال خلاق در حقيقت يك اثر هنرى و يك متن ادبى به معناى واقعى كلمه را با همه خلاقيت ها و شور و احساساتى كه در آثار هنرى و ادبى هست، نمى تواند توليد بكند. به اين خاطر كه در عرصه هنر و در عرصه ادب «خيال» موتور محركه و آن وجه خلاق آفرينش هاى هنرى و ادبى است. اين معنا در فلسفه و عرفان هم مورد توجه كامل واقع شده است. از ديدگاه عرفاى اسلامى ما دو گونه خيال داريم . يكى خيال در نفس است به عنوان قوه اى كه مى تواند عامل معرفت و شهود باشد. يك خيال هم در مراتب عالم هست و بنابر اصل تناظر كه «صورتى در زير دارد آنچه در بالاستى» خيال قوه نفسانى ما قادر به شهود و رؤيت صدور عالم خيال تكوينى و عالم خيال هستى است. يك هنرمند اين گونه مى تواند با استناد به اين قوه درونى به صورى فراتر از صور مادى يا از ديدگاه ما صور عالم مثال برسد و به كمك آنها مى تواند اثر هنرى و ادبى خلق كند.
يکشنبه 23 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]

[مشاهده در: www.donya-e-eqtesad.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 117]