بازخواني نشانه ها و ابعاد مختلف افسردگي به مثابه سرماخوردگي هاي رواني سخت ساده است و پيچيده نيز هم

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: بازخواني نشانه ها و ابعاد مختلف افسردگي به مثابه سرماخوردگي هاي رواني سخت ساده است و پيچيده نيز هم
محمدمهدي مرادبيگ

هزار ساعت پيش روي توست، براي زيستن اما هيچ كدام از اين ثانيه ها، متعلق به تو نيست اگر افسرده باشي.

خيلي اهميتي ندارد كه اين جمله را يك فيلسوف مرده گفته يا فيلسوفي كه قرار است به دنيا بيايد. مهم تعداد آدم هاي افسرده ساكن روي كره زمين است كه هر روز بر تعدادشان افزوده مي شود؛ آدم هاي ناراضي و معترض و خسته. ناراضي بودن از آنچه هست و آنچه نيست، شايد يكي از مهم ترين علل براي زايش افسردگي باشد. ناراضي بودن از خود، از ديگران، از سايه خود، از سايه ديگران، ناراضي بودن از ميزان و سهميه ديگران، آن هم بدون توجه به ميزان تلاش ها، اهداف و برنامه هاي كوتاه مدت و بلندمدت، همه اينها مي توانند بستر مناسب و ايده يي براي شكوفايي افسردگي در ميان آدم هايي باشد كه به يوگا و مديتيشن به عنوان تكنيك هاي مترقي زيستن در دنياي مدرن اعتقاد دارند، اما همچنان ترجيح مي دهند افسرده باقي بمانند و با اين ژست يا بيماري، به زندگي خود ادامه دهند.

اگر بپذيريم افسردگي يك شيوه فرار، يك راه اعتراض و يك مجال براي نديدن و ديده نشدن باشد، آن وقت مي توانيم افسردگي با علت و بي علت همه مردم هزاره سوم را توجيه كنيم.

افسردگي مجالي است براي اثبات اعتراض، اعتراض به حقي كه ضايع شده و بازخوردي است به رفتار آدم ها؛ آدم هايي كه ترجيح مي دهند منافع شخصي خود را در اولويت قرار دهند تا منافع جمعي را.

افسردگي يك راه فرار است. راه فرار براي متوقف شدن، نجنگيدن، رسوب كردن، خاموش شدن، پنهان شدن، حق به جانب شدن و بعد در كنار همه اينها، چند برابر ديده شدن و مطرح شدن. هميشه كسي كه حقي از او ضايع شده، اگر دچار افسردگي شود، بيشتر مورد توجه اطرافيان قرار مي گيرد تا كسي كه بدون ارائه واكنش هاي منفي، به روند عادي زندگي خود ادامه مي دهد و سعي مي كند حق ضايع شده خود را از مسير و مجال ديگري به دست آورد. آيا نفر اول كه افسرده است ناتوان تر و زيرك تر اما محاسبه گرتر است و نفر دوم ساده تر و قوي تر؟

اما ميان همه تصورات ما از مفهوم افسردگي، معاون مطالعات و تحقيقات سازمان ملي جوانان متفاوت تر به تعريف افسردگي نگاه مي كند. از منظر او «افسردگي، سرما خوردگي رواني است». محمد اسحاقي از يك سو به فراگير بودن افسردگي و اپيدمي آن و از سوي ديگر به قابليت درمان اين بيماري اشاره دارد اما در عين حال مي گويد؛ «افسردگي رايج ترين اختلال رواني است كه به نوعي سرماخوردگي روحي مي ماند. همان طور كه بسيار پيش مي آيد سرما بخوريم و ممكن است در هر وضعيت و شرايط روحي كه باشيم، حال و حوصله نداشته باشيم، همان طور كه پس از بروز سرماخوردگي به سراغ درمان مي رويم، درباره سرماخوردگي رواني هم بايد به مساله درمان توجه مناسب داشته باشيم.»

اما نكته جالب تر اينجاست كه اسحاقي شيوع افسردگي و اختلالات رواني را قابل پيش بيني مي داند اما در مقابل بر اين باور است كه «در فرهنگ ما نسبت به روش هاي درمان افسردگي مثل مشاوره و مراجعه به روانشناس و... ديد خوبي وجود ندارد و در اين باره به لحاظ فرهنگي مشكل داريم اما نبايد فراموش كرد كه تكرار علائم اين سرماخوردگي رواني مي تواند به افسردگي حاد منجر شود و نشانه ها و علائم ناخوشايند افسردگي هاي مقطعي را به نشانه هاي پايدار و نهادينه بدل كند.»

تاكيد او بر فراگير بودن مساله از يك سو و اشاره اش به مشكلات عديده يي كه در مواجهه با آن پيش روي متوليان امور اجتماعي و فرهنگي كشور است از سوي ديگر اهميت پرداخت دقيق به مساله را روشن تر نشان مي دهد. به رغم رواج اين بيماري- اعم از نوع سطحي و گذري آن (مينور) و نوع حاد (ماژور) - در ميان جامعه و به ويژه جوانان، حتي آمار قابل استنادي در دست نيست، چرا كه دسترسي به آمار از طريق ارائه اطلاعات از سوي مراجع مرتبط، نظير مراكز مشاوره و درمان ممكن است كه با توجه به اشاره معاون سازمان ملي جوانان و آنچه حاصل شناخت همه ما از رويكرد فرهنگي غالب جامعه نسبت به اين مساله است، خودداري مبتلايان به انواع افسردگي از مراجعه براي درمان مشكل خود، حتي دسترسي به ابزار اوليه براي بررسي و رفع و رجوع نسبي قضيه را مشكل كند. بنابراين اين توقع كه در گفت وگو با معاون مطالعات و تحقيقات سازمان ملي جوانان كشور، آماري از مبتلايان جوان به اين بيماري دست دهد، همان اول كار توقع نابجايي نمود و پاسخ صريح به اين موضوع به مطالعات جامع از سوي سازمان بهزيستي و وزارت بهداشت حواله شد. اين در حالي است كه برخي آمار غيررسمي- مبتني بر تحقيقات ميداني- آمار مبتلايان به افسردگي در سال 85 را چيزي قريب به 7/7 درصد عنوان مي كند.

در بررسي پديده افسردگي بايد شناخت نسبتاً علمي - سواي شناخت عمومي از اين پديده- ايجاد كرد؛ اگرچه دست آخر پس از برشمردن نشانه ها، سواي عنوان گذاري هاي علمي، نمي توان منكر آن شد كه تعريف علمي از اين قضيه، با آنچه تلقي عمومي جامعه از افسردگي است، تفاوت چنداني داشته باشد. با اين حال محمد اسحاقي چهار دسته نشانه براي آنكه يك نفر را بتوان افسرده ناميد، برشمرد و در وهله اول نشانه هاي خلقي را به عنوان اولين و بارزترين نشانه هاي افسردگي چنين تعريف كرد؛ «نشانه هاي هيجاني و خلقي به عنوان بيشترين و بارزترين نشانه هايي كه براي افسردگي در كشور ما وجود دارند، از اهميت ويژه يي برخوردارند. احساس غم، نداشتن شادي، بي علاقگي، بي حوصلگي، ناراحتي، احساس يأس، ترس و مجموعه يي از احساسات ناخوشايند كه در انسان ظاهر مي شود، همه جزء نشانه هاي هيجاني و خلقي به شمار مي روند. اينكه ظهور و بروز اين نشانه ها بيش از ياد نشانه ها ملموس و دم دستي است، شايد به نوعي اميدواركننده هم باشد، چرا كه با توجه به همين قابليت لمس سريع، افراد خيلي زود به آن واكنش نشان مي دهند و درصدد رفع آن برمي آيند و در اكثر موارد مراجعه افراد به مراكز مشاوره ظهور اين نشانه ها، منشاء اثر بوده و فرد مبتلا را به سوي درمان هدايت كرده است.» به گونه يي كه براساس آمار سال 85 سازمان بهزيستي از مجموع 61 هزار و 955 مورد مراجعه حضوري به مراكز مشاوره 4654 مورد مربوط به نشانه هاي خلقي افسردگي بوده است. البته نبايد از اين نكته غافل بود كه اصولاً انسان در دوره هاي مختلف به پاره يي از اين احساسات ناخوشايند كه جملگي آنها جزء همين نشانه هاي خلقي به شمار مي روند دچار مي شود، اما ابتلاي جزيي به اين نشانه ها دليل كافي براي ابتلاي شخص به افسردگي نيست.

با وجود اين جدي گرفتن بروز اين نشانه ها در ميان افراد براي جلوگيري از نفوذ افسردگي مي تواند مثمرثمر باشد چرا كه به عقيده متخصصان تداوم ظهور اين نشانه هاي طبيعي مي تواند در ظهور نشانه هاي ديگر و تثبيت افسردگي موثر باشد. يكي ديگر از اين نشانه ها نشانه هاي شناختي است كه ارتباط مستقيمي با نشانه هاي هيجاني و خلقي دارد. اسحاقي نحوه نامناسب و غيرطبيعي مراجعه فرد مبتلا به خود را نشانه شناختي بيماري افسردگي خواند و مشكلاتي از قبيل ضعف شخصيت، كمبود اعتماد به نفس و... را در ادامه دسته دوم نشانه هاي بيماري تعريف كرد. وي گفت؛«فرد مبتلا به افسردگي عموماً نظر منفي نسبت به خود دارد، نسبت به آينده نااميد است، اعتماد به نفس پايين دارد، عزت نفس زيادي براي خود قائل نيست و خود را شكست خورده و محكوم مي بيند، در جريان شكست ها ديواري كوتاه تر از ديوار خود نمي يابد و خود را مسوول شكست مي پندارد و مقصر قلمداد مي كند.»

در اين نوع نشانه ها، قطع و يقين مسائل و مشكلات هويتي نقش تعيين كننده يي ايفا مي كنند چرا كه مساله هويت در چگونگي شناخت افراد از توانمندي هايشان نقش موثر و قابل توجهي دارد. بسياري از افراد به خاطر ناآگاهي يا بي توجهي به توانايي هاي بالقوه و حتي بالفعل خود، دچار اين گونه افسردگي مي شوند. معاون سازمان ملي جوانان با اشاره به اين مطالب ادامه داد؛«ادامه اين نشانه ها باعث مي شود فرد دچار يأس و نوميدي شود و به عنوان يك فرد مايوس ميان اطرافيان خود شناخته شود؛ فردي كه انرژي منفي از خود ساطع مي كند و به همين خاطر رفته رفته از جمع طرد مي شود چرا كه حضور يك نفر مايوس و دلسرد، ميان جمع، جمع را هم دچار همين احساسات منفي مي كند و فضاي نوميدي و يأس و دلمردگي را غالب مي كند كه اين هم براي فرد هم براي جمع نگران كننده است. به همين خاطر است كه تداوم اين نشانه، غالباً به انزوا و گوشه نشيني و حتي طرد فرد مبتلا از جمع منتهي مي شود.» توضيحات تكميلي اسحاقي درباره نشانه هاي شناختي افسردگي اين بيت را در ذهن تداعي مي كند كه فرمود؛ در محفل خود راه مده همچو مني را/ افسرده دل افسرده كند انجمني را...

محمد اسحاقي در پاسخ به پرسشي درباره عوامل تاثيرگذار در بروز اين نشانه ها گفت؛«قاعدتاً علل دو بخش دروني و بيروني دارند. در بخش دروني همان مسائل ذاتي و ژنتيك و ويژگي هاي تربيتي در ظهور نشانه هاي خلقي و شناختي موثرند، اما در بخش بيروني مسائل عمومي نقش عامل دارند. در واقع عدم ايفاي نقش موثر ديگران نسبت به نوجوان و جوان چه از سوي خانواده و چه از سوي جامعه، از يك سو و ايجاد و گسترش فضاي يأس و نوميدي و ايجاد نگراني و اضطراب عمومي در جامعه به طرق مختلف از سوي ديگر باعث بروز نشانه هاي خلقي و شناختي افسردگي در افراد مي شود.»

مساله يي كه با توجه به وضعيت عمومي جامعه و كشور ما و مسائل عديده سياسي، اقتصادي، اجتماعي و حتي فرهنگي كه به خصوص طي چند سال اخير نگراني هايي مثل اشتغال، ازدواج، تحصيل و اميد به آينده، احساس ناامني و... را ايجاد كرده است و تاثيرگذاري منفي آنها به ويژه بر نسل جوان و نوجوان اهميت توجه به آن در تصميم گيري ها و سياستگذاري ها را بيش از پيش روشن مي كند.

نشانه هاي انگيزشي سومين دسته از نشانه هاي افسردگي به شمار مي روند كه به نوعي انفعال و كندي در فعاليت ها و رفتارهاي فيزيكي معني مي شوند. به گفته كارشناس اين گزارش، نشانه هاي انگيزشي فرد افسرده به صورت تنبلي مفرط، ناتواني از انجام امور عادي و روزمره و لكنت تدريجي زبان ظهور و بروز پيدا مي كند. محمد اسحاقي ادامه داد؛ «مجموعه اين ناتواني هاي حركتي با همه بدي هايي كه في نفسه دارد، متاسفانه به ناتواني در تصميم گيري هم منتهي مي شود. فرد افسرده كه دچار اين دسته از نشانه هاي افسردگي است، بعد از مدتي كه احساس كرد انجام درست هيچ كاري از او برنمي آيد و حتي توانايي درست حرف زدن هم ندارد، رفته رفته قوه تصميم گيري خود را هم از دست مي دهد و اين ناتواني از انجام فعل و حتي از تصميم گيري و نيت انجام فعل، قاعدتاً به شكست مي انجامد و طبيعتاً شكست موجب ظهور نشانه هاي اول و دوم مي شود. يعني ناراحتي و ابتلا به احساسات ناخوشايند و بعد نااميدي و از دست دادن اعتماد به نفس و عزت نفس و... پيش مي آيد و اوضاع فرد افسرده با اضافه شدن اين دسته از نشانه ها، خراب تر از پيش مي شود.» آخرين دسته از نشانه هاي افسردگي، جايي است كه بيماري رواني و به عبارتي سرماخوردگي روحي با بيماري هاي جسمي همپوشاني پيدا مي كند؛ نشانه هاي جسمي. اين قبيل نشانه ها، علاوه بر اينكه ملموس تر از بقيه هستند، اما به همان نسبت زندگي فرد افسرده را بيشتر مختل مي كنند. «كاهش وزن يا افزايش وزن، كاهش اشتها، افزايش عجيب ميل به خوردن، ناتواني در كسب لذت هاي جسمي، اختلال در خواب و...» همگي مي توانند از جمله نشانه هاي افسردگي محسوب شوند. همان طور كه نشاط و شادي دو جنبه دروني و بيروني دارند، افسردگي نيز به همين نسبت دروني و بيروني است. اگر دو سري نشانه هاي خلقي و شناختي را جزء جنبه دروني قضيه فرض كنيم و اگر نشانه هاي انگيزشي را نشانه دروني و بيروني به حساب بياوريم، نشانه هاي جسمي افسردگي از قبيل آنچه ذكر شد كاملاً جزء گروه نشانه هاي بيروني قرار مي گيرد.

بحث درباره افسردگي اما سواي نشانه هاي آن، پيچيدگي ها و جنبه ها و لايه هاي پنهان هم دارد كه در گفت وگو با معاون سازمان ملي جوانان به يك مورد آن به اختصار اشاره يي شد.

ميل مبهم در دوره هاي مختلف زندگي به انزوا و گوشه نشيني و تشبه به افسردگي است. اسحاقي درباره اين موضوع گفت؛ «اين قضيه دو جنبه دارد. در دوران نوجواني نوعي نياز به شاخص شدن و بزرگ جلوه كردن وجود دارد. در اين دوره غالب نوجوانان سعي مي كنند به گونه هاي مختلف خود را مطرح كنند. اين قضيه در نوع پوشش ها، آرايش ها، استفاده از ابزار آدم بزرگ ها، حتي سيگار كشيدن و ميل به گوشه نشيني و انزوا به خوبي قابل رديابي است. در واقع اگر اين كارها براي شاخص شدن و پاسخ به نياز به متمايز شدن باشد، بايد به گونه يي هوشمندانه با آن مواجه شد. اگر پاسخ مناسبي به اين نيازها داده نشود، ممكن است به آسيب هاي اجتماعي و گرفتاري منجر شود.» وي البته در ادامه تشخيص رفتارهاي مشكوك به افسردگي نوجوانان را امر مهمي دانست و تاكيد كرد؛ «در صورتي اين رفتارها ادامه داشته باشد، ممكن است نشانه افسردگي باشد و بايد نسبت به آن واكنش مناسب نشان داد، ضمن اينكه نبايد بي توجه از كنار اين موضوع هم گذشت كه ادامه رفتار طبيعي نوجوانان به ميل به انزوا براي خودنمايي مي تواند از سوي ديگر به آسيب هاي اجتماعي و گرفتاري منجر شود.»

---

در اينكه افسردگي يك مساله و آسيب جدي براي هر جامعه يي است، ترديدي نيست. نيازي به بررسي تبعات آن نيست، چرا كه بازخواني چهار دسته نشانه ها، خود گوياي تبعات فردي و اجتماعي افسردگي در يك جامعه است. به خصوص در جامعه يي كه موارد تشديد كننده و كاتاليزورهاي افسردگي، در قالب بروز برخي تعارضات و تناقضات ساختاري، كم نيستند. علاوه بر همه محدوديت هايي كه بسياري از منتقدان جامعه شناس در بررسي اين موارد برمي شمرند، نبايد فراموش كرد كه بحث مواجهه با مظاهر مدرن نيز، آنچه اهالي سياست از آن به عنوان مظاهر تهاجم فرهنگي ياد مي كنند، در اين ميان نقش تعيين كننده يي ايفا مي كند. در بحث مديريت جامعه و مديريت جامعه جوان بايد همه اين مسائل را مدنظر داشت و در مواجهه با مساله افسردگي به عنوان يك مساله و دغدغه جدي با آمادگي كامل و با توجه به همه جوانب موضوع وارد بحث شد. «آماري قابل اطمينان و محصول تحقيقات ميداني و اطلاعات دقيق آماري، شناخت كامل از نشانه ها و علائم و زواياي آشكار و پنهان انواع افسردگي، آگاهي از عوامل تشديدكننده و انديشيدن به راهكارهاي مناسب و عملي و واقع گرايانه براي مقابله با آنها و...» در مواجهه با افسردگي به مثابه يك مساله جدي بايد نسبت به همه اين مسائل آگاهي كامل داشت.
يکشنبه 23 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 145]