روايت فرشاد مومنى از ديدار اقتصاددانان با رئيس جمهور

واضح آرشیو وب فارسی:حيات نو: روايت فرشاد مومنى از ديدار اقتصاددانان با رئيس جمهور
فرشاد مومنى يكى از اقتصاد دانانى بود كه در جلسه ديدار با رئيس جمهور حضور داشت و در اين نوشتار روايتى متفاوت از نتايج اين جلسه را توضيح مى دهد . مومنى ضمن ابراز نگرانى از اجراى طرحى شتاب زده به عنوان طرح تحول اقتصادى ميگويد:ترديدى نيست كه در چند ساله اخير چرخ‌هاى اقتصاد ايران حتى به قاعده قبل از خودش هم خوب نمى‌چرخد. مهم‌ترين علامت‌ها اين است كه به قاعده برنامه چهارم قرار بوده مثلا در هر سال X واحد ارز و Y واحد ريال صرف كنيم و از دل اين الگوى تخصيص منابع نرخ رشدى را به دست آوريم. آنچه عملا اتفاق افتاده اين است كه خيلى بيشتر از X واحد ارز و خيلى بيشتر از Y واحد ريال را صرف كرديم ولى طى سه سال گذشته نرخ رشد توليد ملى كاهنده است و با رشد مقرر هم بسى فاصله دارد يا مثلا با وجود اينكه در بى‌سابقه‌ترين شرايط وفور درآمدهاى نفتى قرار داريم، ميزان تشكيل سرمايه ثابت در دو سال اول فعاليت دولت جديد تقريبا نصف چيزى است كه در برنامه چهارم در نظر گرفته شده. در همين دوره ملاحظه مى‌كنيد على‌رغم شرايط وفور درآمدهاى نفتى حدود 23 رتبه از نظر وضعيت فضاى كسب و كار تنزل پيدا كرده‌ايم يا از نظر فساد مالى 13 رتبه وضعيت بدترى پيدا كرديم، از نظر تورم هم جزو بدترين كشورها هستيم.

هر كدام از اين شرايط حاكى از وضع نابسامان اقتصاد كشور است. اينها گره مى‌خورد به مسئله تحريم‌هاى آشكار و پنهان. در چنين شرايطى جلسه‌اى با حضور رئيس جمهور درباره به اصطلاح تحول اقتصادى مطرح شد. موضوع جلسه به صورت گنگ گفته شده بود، نمى‌دانستم ما حق صحبت داريم،‌ جلسه مباحثه است يا پرسش و پاسخ يا فقط سخنرانى‌هاى تكرارى قرار است بشنويم. از طرفى شرايط خطير مملكت ايجاب مى‌كرد كه از فرصت به دست آمده استفاده كنم تا ببينيم مسئولان چه فكر مى‌كنند. اما چند دغدغه مهم ترغيب مى‌كردند كه در چنين جلسه‌اى شركت نكنم. اولى اينكه پارسال هم چنين جلسه‌اى را شركت كرديم كه آقاى رئيس جمهور وعده‌هايى دادند ولى هيچ‌كدام عملى نشد. مثلا وعده دادند آمارها را به روز كنند و در اختيار قرار دهند ولى مى‌دانيد آ‌خرين آمار رسمى منتشر شده هنوز هم در ميانه‌هاى سال 1387 مربوط به سال 84 است همچنين عليرغم تقاضاهاى مكرر دوستان از جانب رئيس جمهور در زمينه ارائه پاسخ مكتوب دولت به نامه 57 اقتصاددان و قول و قرار صريح ايشان هنوز هم آن كار انجام نشده است.

نكته‌ ديگر اين بود كه فكر مى‌كردم ما تورم رسما اعلام شده 25 تا 30 درصد داريم و اين فرياد تمام ملت را به آسمان رسانده، فكر مى‌كردم يكى از مولفه‌هاى طرحى كه كار شده يعنى بحث نقدى كردن يارانه‌ها حتى به گفته‌دست‌اندركاران طرح قرار است كه جهش‌هاى بزرگ قيمتى ايجاد كند.با خود مى‌گفتم دولت در شعارها ادعاى مردم‌گرايى و عدالت‌گرايى دارد و اگر ذره‌اى هم اين شعارها بخواهد در عمل درست باشد دولت بايد تمام سعى‌اش را بكند وتورم لجام‌گسيخته موجود را مهار كند در حالى كه به اسم تحول اقتصادى چيزى به جريان مى‌افتد كه خود بانيان امر مى‌گويند جهش قيمت همراه دارد و مى‌دانيد كه تورم زمينه‌ساز اكثر فسادهاى مالى و عوامل ضدتوسعه‌اى در يك كشور در حال توسعه است. بنابراين نمى‌توانستم هضم كنم كه دولت كارى كند كه تورم از همين سطح فعلى آن هم به صورت جهشى بالاتر رود و برايش اين همه تبليغ هم بكند و عده‌اى هم با انگيزه‌هاى متفاوت هورا بكشند.

نكته ديگر قابل تأمل اين بود كه در ادبيات اقتصاد سياسى سال‌هاى آستانه انتخابات را سيكل سياسى مى‌گويند و در اين مورد حتى در كشورهاى با سطوح بالاى توسعه سياسى هم از نظر رفتار اقتصادي، رفتارها تا حدودى غير عادى مى‌شود چه ‌رسد به كشور در حال توسعه‌اى كه با تورم ساختارى چند دهه است انس دارد و با هر مقياسى شكاف بين روندهاى نقدينگى و توليد را مشاهده مى‌كنيد هيولاى خفته‌اى را مى‌بينيد كه منتظر كوچكترين اشتباهى از سياست‌گذاران است تا به بحران تبديل شود. من فكر مى‌كردم چرا بايد در جلسه‌اى شركت كنم كه در آستانه يك سيكل سياسى مهم برقرار مى‌شود و ادعايى را مطرح مى‌كند كه نسبتى با موازين استاندارد برنامه‌ريزى اقتصادى ندارد و چشم‌اندازى چنين خطرناك را نيز به نمايش مى گذارد.نكته بعدى اينكه در اولين جلسه سال جديد در موسسه مطالعات دين و اقتصاد هر سال بحثى را تحت عنوان چشم‌انداز اقتصاد ايران در آن سال ارائه مى دهم. امسال هم بحثى را در مورد سال 87 ارائه دادم و به قاعده‌وضع ناهنجار بودجه 87 و به اعتبار حجم عظيم كسرى‌هاى آشكار و پنهان سال 87 را پيش‌بينى كرده بودم. چون اين كسرى‌ها گره خورده با سال انتخابات است و دولت ناگزير مى‌بايست خيلى هزينه كند. هزينه‌هايى كه چندان ربطى به اهداف چشم‌انداز و توسعه ندارد، پيش‌بينى كرده بودم بعيد است در اين يك سال دولت در عمل و نه در شعار حركت به سمت متغيرهايى را كه بازدهى‌اش در بلندمدت اتفاق مى‌افتد. درمحور كارهايش قرار دهد و به قاعده مألوف ناگزير به سمت متغيرهاى واكنش سريع خواهد رفت كه در اقتصاد سياسى متغيرهاى اسمى گفته مى‌شوند و وقتى دولتى در شرايط كسرى آشكار و پنهان عظيم قرار دارد ناگزير به سمت پديده‌ شوك درمانى مى‌رود. مهمترين مشخصه شوك درمانى هم اين است كه آثار مالى آن شوك در كوتاه‌مدت ظاهر مى‌شود و آثارش در بخش حقيقى با وقفه زمانى ظاهر مى‌شود. بنابراين هميشه در كشورهاى توسعه‌نيافته اين امكان وجود دارد كه در آستانه سيكل سياسى قيمت‌هاى كليدى را دست‌كارى كنند. من در آن بحث حتى گزينه‌هاى مختلف محتملى كه دولت به سمت دستكارى قيمت‌هاى كليدى خواهد رفت را معرفى كرده ونشان دادم بنا به دلايلى براى دولت فقط يك قيمت كليدى باقى مانده و آ‌ن حامل‌هاى انرژى است و اعلام خطر كرده بودم اگر چنين اتفاقى بيفتد به اعتبار مجموعه عناصرى كه تحت عنوان وضعيت خطير كشور نام بردم ما را در وضعيت بسيار غيرعادى‌ترى قرار خواهد داد. بنابراين، اگرچه ذيل عنوان تحول اقتصادى مسائل زيادى نوشته شده بود ترديدى نداشته و ندارم كه اگر قرار باشد عنصرى از عناصر هفتگانه در سال جارى در دستور كار قرار بگيرد قطعا دستكارى حامل‌هاى انرژى خواهد بود و بخش‌هاى مهمى از عناصر ادعايى برنامه به اصطلاح تحول در حدل زينت گفتارها و نوشتارها باقى خواهد ماند. حالا اين تحت عنوان هرچه باشد مسئله اصلى قطعا آنچه اعلام مى‌شود، نخواهد بود.

اما آنچه باعث شد از همه آن دغدغه‌ها صرف نظر كنم اين بود كه اگر شركت در چنين جلسه‌اى فقط كمك كند فضاى ذهنى دوستان را بهتر شناسايى كنم حداقل اين فرصت را دا رم كه به اندازه توانايى خودم در چارچوب اين فضاى ذهنى فعاليت‌هاى كارشناسى و مسئوليت‌هاى اجتماعى – اسلامى خودم را جدى‌تر دنبال كنم. بنابراين على رغم اين فضا مصمم به شركت در جلسه شدم. اعلام برنامه جلسه حاكى از اين بود كه رئيس جمهور ابتدا خوش‌آمد مى‌گويد. بعد مسئول ستاد تحول اقتصادى كارهايى كه تا حالا كرده‌اند و توجيه‌كننده اين طرح است را مطرح و بعد دوستان مى‌توانند نكات مورد نظرشان را بيان كنند.

همين‌طور شد يعنى آقاى رئيس جمهور خوش‌آمد گفت و بعد مسئول تحول اقتصادى گزارش‌ خود را ا علام كرد و محتواى اين گزارش دقيقا نقطه مقابل صحبت‌هايى بود كه آقاى رئيس جمهور در مصاحبه تلويزيونى گفته بود مبنى بر اينكه كار كارشناسى كامل و دقيقى صورت پذيرفته است. آنچه براى ما اعلام شد فوق‌العاده خام و كم‌مايه و داراى اشكالات و كاستى‌هاى جدى بود. به هر حال، بعد كه نوبت نظرات دوستان شد مسئول جلسه كه وزير كار و امور اجتماعى بود در پاسخ به سوال آقاى دكتر درخشان كه چقدر وقت دارم گفتند كه وقت 5 دقيقه را در نظر گرفتم. من همان موقع مرورى به يادداشت‌هايم كردم كه حداقل 30 دقيقه وقت احتياج دارم و مطرح كردنش در 5 دقيقه به معناى ناقص گذاشتن و ناتوانى انتقال محتوا بود. بنابراين، همان موقع تصميم گرفتم وقت نگير م و صحبت نكنم و در فرصتى مناسب آن نكات را به صورت عمومى مطرح كنم تا بيشتر قابل استفاده باشد. بنابراين آنجا صحبت نكردم ولى‌ آقاى دكتر درخشان آنجا شروع‌كننده بحث بودند چند تا نكته كوتاه اما حكيمانه گفتند كه به صورت فشرده و خلاصه عبارتند از اين‌كه؛ بحث‌هايى كه شنيديم عمدتا ناظر بر بحث ترميم است و درباره بهبود و رشد طرحى ندارد. اين درواقع واكنشى بود به عنوان طرح يعنى تحول اقتصادي. نكته‌دوم اين بود كه در اين بحث حتى پيش‌بينى‌هاى بلندمدت هم مشاهده نشد چه برسد به برنامه‌اى براى اجرا نكته سوم كه بيان خيلى مودبانه‌اى درباره توهم تاريخى ايجاد شده از سوى نئوكلاسيك‌هاى وطنى بود كه به لطف برنامه شكست‌خورده تعديل ساختارى به وجود آمده اينكه فرمودند بحثى از مفاهيم كليدى و شفاف‌سازى آن مطرح نيست و به طور مشخص مفهوم يارانه را نيازمند واكاوى‌هاى جدى دانستند چون بخش مهمى از رقم‌هايى كه تحت عنوان يارانه انرژى در 20 ساله اخير مطرح مى‌شود بيشتر هزينه فرصت است تا يارانه به مفهوم اصطلاحى و علمى آن. ايشان اينطور مطرح كردند كه مفاهيم كليدى مثل يارانه نيازمند واكاوى‌هاى عميق‌ترى است و محترمانه تصريح كردند كه توهم مزبور در دولت جديد هم ايجاد شده است.

نكته ديگر اين بود كه بحثى از استراتژى هم در اين طرح نشنيديم. آخرين نكته ايشان اين بود كه من در زمينه نقدى كردن يارانه‌ها به شما هشدار مى‌دهم اين مسئله‌اى بسيار خطير و با پيامدهاى فوق‌العاده گسترده است و موكدا مى‌خواهم از هرگونه اقدام شتاب‌زده در اين زمينه اجتناب كنيد.

من صحبت‌هاى ايشان را كه شنيدم واقعا فهميدم در خانه اگر كسى است حرف‌هاى ايشان بس است. بنابراين ناراحتى‌ام در مورد صحبت نكردنم با منطق‌هاى ايشان كمتر شد.

در ادامه بقيه‌ دوستان هم كه صحبت كردند هر كدام به جنبه‌اى اشاره كردند مثلا آقاى پژويان گفت سياست‌هاى اقتصادى اگر بخواهد اثرگذار باشد بايد اجزاى آن با هم سازگار باشد.

گفتند همين الان كه ايده نقدى كردن يارانه‌ها را دنبال مى‌كنيد چندين سياست دقيقا ضد آن را هم دنبال مى‌كنيد كه بايد تكليف خود را روشن كنيد يا مثلا آقاى فرزين‌وش گفتند آقاى رئيس جمهور شما يك مدت دائما در مورد اشكالات سازمان برنامه صحبت كرديد و از اين اشكالات اين درآمد كه سازمان برنامه منحل شد، چون تخصص من در امور پولى‌و‌ بانكى است مى‌شنوم شما در مورد مسائل پولى و بانكى هم خيلى صحبت مى‌كنيد، نكند در ذهنتان اين است كه بانك مركزى را هم منحل كنيد؟ كه همه حضار و به ويژه رئيس جمهور با خنده به اين اظهارات واكنش نشان دادند.

نگاه كنيد به دستكارى نرخ سود بانكى و شكاف بين آنچه وعده داده مى‌شد و آنچه اتفاق افتاد. همين‌طور مسئله تزريق غيرمتعارف ارز و اتخاذ رويه انبساط مالى تحت عنوان اينكه مى‌خواهيم پروژه‌هاى معوق را به روز برسانيم در حالى كه در عمل به‌ ‌رغم جهش در توانايى مالى دولت توان دولت براى اجراى پروژه‌هاى ملى در اين سه سال هر سال نسبت به سال قبل كاهش چشمگيرى پيدا كرده يا مسئله منحل كردن سازمان برنامه، دوستان بايد توضيح دهند در پيشگاه آينده و ملت كه آيا با منحل شدن سازمان برنامه انضباط مالى دولت بهبود پيدا كرد؟ توان كارشناسى سياست‌هاى دولت بهتر شد؟ نظارت بر اجراى پروژه‌هاى عمرانى بهتر شد؟ برخورد برنامه‌اى با مسائل اقتصاد و توسعه‌اى بهبود داشت؟ و ده‌ها سوال ديگر و همين‌طور طرح‌هاى زودبازده كه در اين چند ساله دوستان انجام دادند كه طى آن يك فرصت تاريخى عظيم از دست رفت بدون آن‌كه ثمره‌اى شايسته به همراه داشته باشد. نكته بعدى اينكه نه بحثى از مبناى نظرى و منطق‌هاى انتخاب اين هفت زمينه مطرح نشد درحالى كه با رويكردهاى متفاوت مى‌توان بيشمار موارد را مطرح كرد كه آنها از هر نظر و با هر ملاحظه‌اى از زمينه‌هاى انتخاب شده هم اولويت و هم ثمربخشى بيشترى دارد و انرژى گذاشتن روى آ‌ن متغيرها نسبت به همه‌اين زمينه‌هايى كه در تحول اقتصادى مطرح شده اولويت دارد.

ولى چون مبناى نظرى وجود ندارد و استدلال و منطقى هم به صورت روشمند و نظام‌وار مطرح نمى‌شود امكان دفاع از مهيا نمى‌شود. نكته مهم ديگر اينكه دبير محترم ستاد تحول اقتصادى به شوخى گفتند بسيارى از نقدهايى كه به طرح تحول اقتصادى مى‌شود با تكيه بر كارهاى مطالعاتى است كه ذيل اين طرح انجام شده و ما نمى‌خواستيم به دست كسى برسد ولى رسيده و به آ‌ن استناد مى‌كنند. من فكر مى‌كنم اگر دولت بخواهد واقعا صادقانه و مشاركت‌جويانه امر اقتصادى را پيش ببرد مهمترين كارش اين است كه لوازم مشاركت فعال دانشگاهيان را فراهم كند. وقتى دولت آمارهاى بعد از 84 را منتشر نمى‌كند دانشگاهيان نمى‌توانند حرف دقيق متناسب با شرايط روز را در اختيار قرار دهند و اگر حرف دبير محترم جدى است صميمانه عرض مى‌كنم به ‌رغم همه تلاش‌هاى آنها كه نمى‌خواهيد اسناد را ببينند به گفته خودتان به اسناد دست پيدا مى‌كنند در اين شرايط عقل سليم حكم مى‌كند حداقل به آنها كه قبول داريد و دعوتشان مى‌كنيد كه نظر بدهند، اعتماد كنيد و يك سرى كامل از مجموعه كارهاى انجام شده در اين زمينه بفرستيد تا هم به طور دقيق راجع به فكر و گستره مطالبتان آگاهى پيدا كنند و اگر خواستند مشاركتى كنند،‌ مشاركت معقولى باشد. نكته ديگر اين است كه يكى از بزرگترين اشتباهات دولت در سه ساله گذشته اين است كه به طرز غيرمتعارفى دائما خلق انتظارات جديد كرد بدون اينكه به اعتبار آن نه قابليت آن را داشته باشد كه به انتظارات غيرمعقول و خارج از توان خود پاسخ دهد و اگر قابليت هم مى‌داشت به صلاح توسعه ملى نبود كه به آنهمه انتظارات رانتى - مصرفى كه هيچ مسئوليت خاصى هم به ازاء آن مطرح نبود پاسخ داده شود. به نظر مى‌رسد، تحت عنوان نقدى كردن يارانه‌ها اگر قرار باشد موجى جديد از انتظارات را شاهد باشيم كه هستيم و هر كس فكر كند به زودى در معرض پرداخت‌هاى قابل توجهى قرار خواهد گرفت و به هر دليل چه به دليل عدم انجام اين طرح يا نافرجام ماندن در اجرا كه به نظر من قطعى است اين وسط فقط ما انتظارات غيرعادى ايجاد مى‌كنيم و به دنبال آن وقتى سرخوردگى‌هاى عملى پديد آيد مردم به نهاد دولت بى‌اعتمادتر مى‌شوند و دوباره هزينه بزرگى را براى نظام ملى ايجاد مى‌كند كه هيچ ضرورتى ندارد و به نظر مى‌رسد آنچه دوستان در حالى كه هر كدام از دست‌اندركاران طرح درباره اين طرح حرف زدند بدون استثنا بحث از جهش‌هاى بزرگ در قيمت‌ها را مطرح كردند خود اين افراد به كارشناسان نصيحت مى‌كنند كه انتظارات تورمى را دامن نزنيد ولى آنچه شايسته تامل است اين است كه انتظارات جديد كه ايجاد نمى‌كنيم هيچ حداقل كمك كنيم اوضاع از اين كه هست در سالى كه با سيكل سياسى روبه‌رو هستيم بدتر نشود.

خوشبختانه طى چند روز اخير عنوان شد كه مجلس كميسيون ويژه‌اى تشكيل داده كه به طور همزمان روند مسائل و مباحث ذيل عنوان تحول اقتصادى را دنبال كند. به هر حال صميمانه اميدوارم با هر توانى كه داريم بتوانيم كمك كنيم دولت چنين اشتباه فاحشى را در اين مقطع حساس تاريخى مرتكب نشود.
شنبه 22 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: حيات نو]

[مشاهده در: www.hayateno.ws]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 276]