نگاهي بر اعمال اعتكاف

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: نگاهي بر اعمال اعتكاف
گروه خبرنگاران افتخاري / سيد جعفر فاطمي نوش آبادي: آنچه در اين نوشته به صورت مسئله آورده شده بر اساس فتاواى بنيانگذار جمهورى اسلامى حضرت آيت‌الله‌العظمى امام خمينى قدس سره است كه از ترجمه بحث اعتكاف كتاب‏ «العروة الوثقى‏» با ملاحظه حواشى معظم له و كتاب ‏«تحرير الوسيله‏» استفاده شده است.
فتاواى ساير مراجع معظم تقليد نيز با استفاده از تعليقات آن بزرگواران بر كتاب ‏«عروة‏» و استفتائاتى كه توسط معاونت فرهنگى مسجد مقدس جمكران و ستاد مركزى اعتكاف قم در اختيار گذاشتند، آورده شده است.

ربنا تقبل منا انك انت السميع العليم

تعريف اعتكاف

1-اعتكاف، در لغت‏ به معناى توقف در جايى است و در اصطلاح احكام، عبارت است از ماندن در مسجد به قصد عبادت خداوند، با شرايطى كه خواهد آمد.

2-انسان مى‏تواند، در حال اعتكاف، بنشيند، بايستد، بخوابد، يا راه برود.

اقسام اعتكاف

3- اعتكاف بر دو قسم است، مستحب و واجب، كه در اصل، يك عمل مستحبى است، ولى ممكن است‏ به سببى واجب شود، كه از جمله اسباب وجوب اعتكاف، اين امور است:

نذر،عهد يا قسم، مثلا انسان نذر كند يا با خداى خود عهد كند يا قسم بخورد كه اگر در فلان كار موفق شد،يا از فلان بيمارى شفا پيدا كرد چند روز در مسجد معتكف شود.(در بحثهاى آينده خواهد آمد كه حداقل مدت اعتكاف سه روز است.)

شرط ضمن عقد، مثلا هنگام قرارداد اجاره منزل، صاحب خانه شرط مى‏كند كه مستاجر هر سال پنج روز در مسجد معتكف شود و مستاجر نيز اين شرط را مى‏پذيرد.

اجاره، مثلا شخصى اجير مى‏شود كه با دريافت مزد-يا بدون دريافت مزد-از طرف ميت در مسجد معتكف شود.(مانند نماز استيجارى)

زمان اعتكاف

4-در طول سال در هر زمانى كه انسان بتواند،حداقل سه روز در مسجد بماند و روزه بگيرد صحيح است (تفصيل اين مساله در بحث مدت اعتكاف و روزه اعتكاف خواهد آمد.) ولى بهترين زمان براى اعتكاف ماه مبارك رمضان و در ماه رمضان،دهه آخر آن است.

5-س:آيا اعتكاف نذرى را مى‏توان در ماه رمضان انجام داد؟

آية‌الله بهجت:مانعى ندارد.

آية‌ا‌لله مكارم:مانعى ندارد،مگر اينكه نيت او غير ماه رمضان باشد.

آية‌الله صافى:اگر نذر مطلق يا مقيد به ماه رمضان باشد اشكال ندارد.

6-س:افضل اوقات اعتكاف چه زمانى است؟آيا ايام البيض ماه رجب فضيلت‏خاصى براى اعتكاف دارد؟ (ايام البيض سيزدهم و چهاردهم و پانزدهم.)

آية‌الله مكارم:بهترين اوقات اعتكاف،ماه مبارك رمضان و از همه بهتر دهه آخر آن است.

آية‌الله بهجت:افضل اوقات ماه رمضان است‏خصوصا در دهه آخر آن و ايام البيض رجب نيز تاكيد شده است.

شرايط اعتكاف

7-در صحت اعتكاف،امورى شرط است كه برخى از آنها مربوط به شخص معتكف و برخى مربوط به خود اعتكاف است كه در اينجا به بيان آن شرايط،و احكام لازم آنها مى‏پردازيم.

شرايط معتكف:

1-عقل.(از ديوانه صحيح نيست)

2-ايمان (1) .(از غير مؤمن صحيح نيست)

3-قصد قربت.(هر گونه ريا و خود نمايى،اعتكاف را باطل مى‏كند).

4-روزه دارى در ايام اعتكاف.

5-اجازه گرفتن از كسى كه اجازه او لازم است.

شرايط اعتكاف:

1-از سه روز كمتر نباشد.(زمان)

2-در مسجد جامع باشد.(مكان)

3-ادامه ماندن در مسجد و خارج نشدن از آن.

نيت اعتكاف

8-اعتكاف، همانند ساير عبادات، بايد با نيت و قصد قربت ‏باشد و هر گونه ريا و خود نمايى و قصد غير الهى آن را باطل مى‏كند.

9-در نيت اعتكاف، قصد وجه شرط نيست، يعنى لازم نيست قصد كند كه اعتكاف واجب است‏ يا مستحب.

10-كسى كه بخواهد در نيت اعتكاف، قصد وجه كند، در اعتكاف واجب نيت وجوب و در اعتكاف مستحب، نيت استحباب مى‏كند و واجب بودن اعتكاف در روز سوم ضررى ندارد، هر چند بهتر است كه از روز سوم نيت وجوب كند.

11-از آغاز تا پايان اعتكاف، بايد با نيت و قصد قربت‏ باشد، بنابراين اگر به همين قصد، اعتكاف را شروع كند صحيح است، همچنين اگر به قصد اينكه فردا معتكف شود به مسجد برود و از اول وقت(طلوع فجر)در آنجا باشد صحيح است.

12-س:زمان نيت اعتكاف چه وقتى است؟ و آيا اول شب مى‏شود نيت كرد؟

آية‌الله تبريزى:زمان نيت اعتكاف، وقت‏شروع اعتكاف است كه طلوع فجر است و با استمرار نيت اول شب هم مانعى ندارد.

13-س:آيا در اعتكاف نيازى به قصد نمودن عبادات ديگر هم هست؟

آية‌الله صافى:احتياط مستحب است.

آية‌الله مكارم:قصد عبادت ديگرى در آن شرط نيست. آية الله بهجت:ظاهرا معتبر است در اعتكاف منضم شدن قصد عبادت ديگرى كه خارج از اوست.

14-س:آيا تجديد نيت در روز سوم اعتكاف مستحب لازم است؟

آية‌الله صافى:بهتر است كه تجديد نيت وجوب نمايد.

آية‌الله بهجت:تجديد نيت در روز سوم لازم نيست، گرچه احوط است.

آية‌الله مكارم:تجديد نيت لازم نيست.

نيابت در اعتكاف

15-انسان مى‏تواند اعتكاف را براى خود يا براى ديگرى بجاى آورد. به قسم دوم، اعتكاف نيابتى گفته مى‏شود.

16-اعتكاف به نيابت ميت ‏بى‏اشكال است ولى به نيابت از انسان زنده، بنابر احتياط به قصد رجاء، اشكال ندارد (2) .پس به طور خلاصه مى‏توان در اين بخش اعتكاف را اينگونه تقسيم كرد:

اعتكاف:1-براى خود

2-براى ديگران:

1-به نيابت از ميت

2-به نيابت از زنده

ياد آورى:

گر چه روزه به نيابت از انسان زنده صحيح نيست ولى روزه گرفتن در اعتكاف مانند نماز براى طواف است كه به تبع عمل ديگر لازم مى‏شود و همچنانكه طواف و نماز آن به نيابت زنده‏ها صحيح است اعتكاف و روزه آن نيز صحيح است.

17-اعتكاف به نيابت از دو يا چند نفر،صحيح نيست، ولى مى‏تواند اعتكاف را به نيت‏خود بجا آورد و ثواب آن را به ديگران اهدا كند،خواه يك نفر باشد يا چند نفر، زنده يا مرده.

18- س: آيا اعتكاف را به نيابت از كسى كه مرده است و يا به نيابت از كسى كه زنده است مى‏توان انجام داد؟

آية‌الله تبريزى:به نيابت از ميت مانعى ندارد ولى به نيابت از حى زنده اشكال دارد.

عدول از نيت اعتكاف

19-عدول از اعتكافى به اعتكافى ديگر جايز نيست و فرقى نيست كه هر دو واجب باشد، مثلا از اعتكاف استيجارى (كه براى ديگرى با دريافت مزد انجام مى‏دهد) به نذرى، يا هر دو مستحب، مثلا از اعتكاف براى خود به اعتكاف نيابتى تبرعى (داوطلبانه و بدون دريافت مزد) يا يكى واجب و ديگرى مستحب، مثلا از ابتدا به نيت اعتكاف نذرى در مسجد مانده و در روز دوم نيت را از نذر به استحباب برگرداند.

20-عدول از نيابت‏شخصى به نيابت از شخص ديگر جايز نيست، مثلا دو روز به نيابت‏«على‏»معتكف بوده و روز سوم به نيابت از«حسن‏»اعتكاف كند.

21-اگر قصد داشته كه اعتكاف را براى خودش انجام دهد، پس از شروع نمى‏تواند نيت را برگرداند، و به نيابت از ديگرى به اتمام برساند، همچنانكه عكس اين نيز جايز نيست.

روزه اعتكاف

22-انسان، در ايام اعتكاف بايد روزه بگيرد، بنابراين، كسى كه نمى‏تواند روزه بگيرد، مانند، مسافر، مريض و زن حايض يا نفساء و كسى كه عمدا روزه نگيرد، اعتكافش صحيح نيست.

23-مسافر و مريض اگر معتكف شوند صحيح نيست ولى زن حايض يا نفساء نه تنها اعتكافش صحيح نيست‏بلكه به جهت توقف در مسجد گناه كار است.

24-اعتكاف در روز عيد فطر و قربان يا دو روز قبل از عيد به طورى كه روز سوم آن عيد باشد صحيح نيست.

25-لازم نيست كه روزه، مخصوص به اعتكاف باشد، بلكه هر روزه‏اى باشد صحيح است، مثلا در ايام اعتكاف، روزه قضا يا نذرى يا استيجارى (3) بجا آورد.

26-اگر شخصى نذر كند كه در ايام معينى معتكف شود (4) و در همان ايام روزه نذرى يا استيجارى بر عهده او باشد، مى‏تواند در همان اعتكاف، روزه نذرى يا اجاره‏اى خود را بجا آورد. ولى اگر نذر اعتكاف بدين گونه بوده است كه روزه براى اعتكاف يا به خاطر اعتكاف باشد، كفايت از روزه نذرى يا اجاره‏اى نمى‏كند (5).

27-انسان مى‏تواند نذر كند، در سفر روزه بگيرد و به نظر برخى مراجع معظم تقليد،حتى هنگام سفر هم مى‏تواند نذر كند كه روزه بگيرد و در اين صورت اعتكافش صحيح است.به يك استفتاء توجه كنيد:

28-س:آيا در مسافرت مى‏شود روزه در سفر را نذر كند؟

آيات عظام خامنه‏اى،سيستانى،بهجت:مى‏تواند.

آية‌الله مكارم:اشكال دارد ولى اگر نذر كرد،احتياط آن است كه به نذر خود عمل كند.

آية‌الله فاضل:خير.

29-س:آيا هر گونه روزه،و لو استيجارى و...براى اعتكاف كافى است؟

آية‌الله فاضل:خير،بلكه روزه اعتكاف بايد به نيت كسى باشد،كه اعتكاف به نيت او انجام مى‏گيرد،لذا كفايت روزه استيجارى و غيره براى كسى كه در نيت‏خود اعتكاف نموده محل تامل و اشكال است.

آية‌الله مكارم:كفايت روزه استيجارى براى اعتكاف مشكل است.

آية‌الله بهجت:كافى است.

اجازه اعتكاف

30-اين افراد بدون اجازه، نمى‏توانند معتكف شوند:

زن بدون اجازه شوهرش، (6) در صورتى كه اعتكاف موجب از بين رفتن حق او باشد، بنابر احتياط واجب (7) اجازه او لازم است.

فرزند بدون اجازه والدين، (8) در صورتى كه اعتكاف او موجب اذيت و آزار آنان باشد و اگر موجب اذيت و آزار آنان باشد و اگر موجب اذيت و آزار آنها هم نباشد احتياط مستحب (9) است اجازه بگيرد.

كسى كه در استخدام ديگرى است، مانند برخى از كارگران و كارمندان، در صورتى كه قرار داد اجاره به گونه‏اى است كه منفعت اعتكاف را نيز در بر مى‏گيرد،يعنى اعتكاف با عمل به اجاره منافات دارد.

31-در اعتكاف، بلوغ شرط نيست، بنابر اين اگر كودك مميز معتكف شود، صحيح است.

مدت اعتكاف

32-مدت اعتكاف حداقل سه روز است و در كمتر از آن صحيح نيست ولى در زياده حدى ندارد. ولى اگر پنج روز معتكف شود، روز ششم را نيز واجب است ‏بماند، بلكه بنابر احتياط واجب، هر گاه دو روز اضافه كرد، روز سومش هم بايد بماند، پس اگر هشت روز معتكف شد، روز نهم هم واجب است.

33-اين سه روز از طلوع فجر روز اول تا مغرب (10) روز سوم است،بنابر اين اگر بعد از طلوع فجر،و لو با چند دقيقه تاخير به مسجد برسد آن روز جزو اعتكاف به حساب نمى‏آيد و چنانچه قبل از مغرب روز سوم، اعتكاف را قطع كند، افزون بر آنكه كار حرامى كرده، اعتكاف نيز باطل است.

34-سه روز اعتكاف با شب‌هاى آن است كه حداقل سه روز و دو شب در وسط است، بنابراين نمى‏تواند شب‌ها را از مسجد خارج شود، يا نذر كند كه سه روز بدون شب‌ها در مسجد معتكف شود.

35- اگر انسان نذر كند كه دو روز معتكف شود نه بيشتر از آن،اينگونه نذر باطل است (11) ولى اگر مقيد نكرده كه بيشتر نباشد نذر صحيح است و واجب است كه روز سوم را نيز بماند.

36-س:منظور از روز در اعتكاف چيست؟

آيات عظام تبريزى، بهجت، مكارم: منظور از روز طلوع فجر است تا غروب آفتاب چنانچه در احكام نماز ذكر شده است.

37-س:اگر كسى نذر كند، سه روز منفصل اعتكاف كند آيا نذرش منعقد مى‏شود؟ نذر اعتكاف كمتر از سه روز چه؟

آيةالله بهجت:منعقد نمى‏شود.

آية‌الله صافى:الف:منعقد نمى‏شود ب:اگر مقيد به كمتر از سه روز باشد منعقد نمى‏شود.

38-س:آيا بيشتر از سه روز مى‏توان اعتكاف كرد به طورى كه آن زياده،قسمتى از يك روز يا قسمتى از يك شب باشد.

آية‌الله تبريزى:مانعى ندارد.

39-س:كسى كه پنج روز در اعتكاف بوده:آيا روز ششم بر او واجب است؟

آية‌الله تبريزى:واجب است.

مكان اعتكاف

40-اعتكاف تنها در مسجد صحيح است، بنابر اين اگر كسى در خانه خود يا در تكيه، يا حسينيه يا در حرم معتكف شود صحيح نيست و از مساجد نيز تنها در اين مساجد،اعتكاف صحيح است.

مسجد الحرام

مسجد النبى صلى الله عليه و آله

مسجد جامع كوفه

مسجد بصره (12)

و به قصد رجاء (يعنى به نيت مطلوب بودن و به اميد پاداش و ثواب) مى‏توان در مسجد جامع هر شهر معتكف شد. (13)

41-در اين مسئله فرقى بين مردان و زنان نيست،بنابر اين اگر دختران و بانوان بخواهند معتكف شوند، بايد در يكى از همين مساجد باشد.

42-س:آيا اعتكاف در غير مساجد جامع، مثل نمازخانه دانشگاه‏ها رجاءا اشكال دارد يا نه؟در صورت صحت، آيا احكام اعتكاف، از قبيل ترك محرمات جارى مى‏شود يا خير؟

آية‌الله خامنه‏اى:رجاء اشكالى ندارد.

آية‌الله بهجت: ظاهرا جايز نيست و احكام اعتكاف را ندارد.

آية‌الله فاضل:اعتكاف در مسجد جامع رجاءا صحيح است و در غير از مساجد جامع جايز نيست.

آية‌الله سيستانى: مشروع نيست و احكام آن را ندارد.

آية‌الله مكارم:اعتكاف بايد فقط در مساجد جامع باشد و منظور از مسجد جامع مسجدى است كه قشرهاى مختلف شهر در آن شركت كنند.

آية‌الله تبريزى: اعتكاف بايد در مسجد جامع شهر باشد و اعتكاف در غير مساجد جامع صحيح نيست.

43-س:آيا انسان مى‏تواند نذر كند كه در شهر ديگرى معتكف شود؟

آية‌الله تبريزى:مانعى ندارد، بايد روزه‏اش در آنجا صحيح باشد و نذر اعتكاف در شهر ديگر، نذر روزه نيست.

44-اگر در يك شهر، دو يا چند مسجد جامع وجود داشته باشد،در هر كدام كه بخواهد مى‏تواند معتكف شود.

45-اگر جاى خاصى از مسجد را براى اعتكاف خود مشخص كند، چنين قصدى لغو است، و لازم نيست‏حتما در آنجا معتكف شود.

46-اگر معتكف جنب شود و با حال جنابت در مسجد بماند اعتكاف او باطل است.چون توقف او در مسجد،حرام است. (14)

47-اگر جاى شخص ديگرى را غصب كند، يا عمدا بر فرش غصبى بنشيند، هر چند گناه كرده است ولى اعتكافش باطل نيست (15).

48-اگر كسى از روى فراموشى يا جهل به مسئله، بر فرش غصبى بنشيند، اعتكاف باطل نيست.

49-س:اگر جاى كسى را كه معتكف بوده غصب كند،فرموده‏اند اعتكاف او باطل است،حال اگر جاهل بود يا عامد بود و حال پشيمان شده و جاى خود را عوض كند، اعتكاف او صحيح است ‏يا خير؟در صورت عمد آيا كفاره دارد يا خير؟

آية‌الله بهجت:در فرض مذكور اعتكاف او صحيح است و در صورت بطلان كفاره ندارد.

آية‌الله خامنه‏اى: اعتكاف صحيح است و كفاره هم ندارد.

آية‌الله سيستانى:عمدا هم اگر باشد اعتكاف صحيح است.

آية‌الله فاضل:على اى حال اعتكاف صحيح است.

آية‌الله مكارم:اگر جاهل به موضوع باشد، اعتكافش صحيح است ولى اگر غصب بودن را مى‏دانسته و حكم اعتكاف را نمى‏دانسته،اعتكاف او صحيح نيست و توبه در اينجا مشكل را حل نمى‏كند.

آية‌الله تبريزى:چنانچه غافل بوده اعتكافش صحيح است و اگر جاهل متردد بوده يا عامد بوده اعتكافش صحيح نيست.لكن كفاره ندارد.

50-س:اگر كسى را كه زودتر از او در مسجد رفته، بيرون كند و جايش را بگيرد، اعتكافش صحيح است‏يا نه؟

آية‌الله صافى گلپايگانى:بنابر احتياط، اعتكاف او باطل مى‏شود، بايد اگر اتمام اعتكاف بر او واجب شده، آن را تمام نمايد و اگر اعاده آن،واجب است،پس از اتمام اعاده نمايد.

آية‌الله بهجت:اگر مكان منحصر به آنجا باشد بنابر اقوى اعتكافش باطل است.

آية‌الله مكارم:خالى از اشكال نيست.

آية‌الله فاضل:بلى اعتكاف او صحيح است و بطلان آن محل منع است.

51-س:آيا گذاشتن وسائل يا نوشتن نام و امثال آن موجب سبقت در محلى از مسجد مى‏شود؟

آية‌الله مكارم:هر گاه به موقع در مسجد حضور يابند بعيد نيست موجب حق سبق باشد.

آية‌الله بهجت:مى‏شود.

تعريف مسجد جامع

52-س:تعريف مسجد جامع چيست؟

آية‌الله گلپايگانى:مسجد جامع مسجدى است كه اغلب اوقات بيشتر از ساير مساجد جمعيت داشته باشد.

آية‌الله خامنه‏اى:مسجدى كه براى اجتماع زيادى از اهالى آنجا ساخته شده و اختصاص به گروه خاصى يا اهالى محله‏اى نداشته باشد؟

53-س:مسجد جامعى در شهرى ساخته شده، بعد از آن، مسجد بسيارى بزرگترى ساخته شده و آن نيز مسجد جامع معروف گشته، كداميك از اين دو مسجد، شرعا مسجد جامع مى‏باشد، و ملاك در تعيين مسجد جامع چيست، با توجه به اينكه گاهى در اين مسجد نماز جمعه خوانده مى‏شود و گاهى در آن و حكم اعتكاف در اين دو مسجد چيست؟

آية‌الله خويى:در صدق جامع بودن مسجد شرط نيست كه تنها يك مسجد باشد، پس تعدد مسجد جامع در يك شهر ضررى نمى‏زند و اعتكاف در هر دو صحيح است، اگر جامع ناميده شود و اقامه نماز جمعه دخلى در موضوع ندارد.

54-جامع بودن مسجد را از اين راه‌ها مى‏توان فهميد: (16)

خود انسان يقين كند.

به طورى بين مردم مشهور باشد كه جامع بودن آن معلوم شود (17) .

دو نفر عادل بگويند (18) .

و چنانچه دو نفر در جامع بودن مسجدى اختلاف داشته باشند، با حكم حاكم نيز معلوم مى‏شود (19) .

55-اگر انسان در جايى به اعتقاد اينكه مسجد جامع است معتكف شود، بعدا معلوم شود مسجد نيست(مثلا تكيه يا حسينيه است)يا مسجد جامع نيست، اعتكاف باطل است.

حدود مسجد

56-پشت‏بام و سرداب و محراب مسجد،و هر چه به سبب توسعه مسجد آن افزوده شده جزو مسجد به حساب مى‏آيد،مگر آنكه بدانيم،جزو مسجد نيست (20) .

در صورت شك، چنين جاهايى، حكم مسجد را دارد.

57-به جز سه مكانى كه در مساله قبل گفته شد، جايى را كه انسان نداند جزء مسجد است‏يا از متعلقات آن، (مثل حياط مسجد)حكم مسجد را ندارد (21) و اعتكاف در آنجا صحيح نيست.

58-س:مسجدى كه علاوه بر شبستان،داراى حياط و صحن و راهرو است و در عرف همه آنها را مسجد مى‏خوانند،آيا احكام مسجد بر آنها جارى است‏يا نه،و در صورتى كه قصد بانى معلوم نباشد،ساختن مستراح و امثال آن در يك طرف آن صحن چه صورت دارد،دليل و قرينه بر عدم مسجديت لازم است‏يا نه؟

آية‌الله گلپايگانى:با شك در آنكه صحن را جزء مسجد قرار داده، اگر اماره‏اى (علامت، نشانه‏اى) بر مسجد بودن نباشد، محكوم به مسجديت نيست، و اماره بر عدم،لازم نيست.

********************************************************************

منبع:محمد حسين فلاح‌زاده
شنبه 22 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 125]