دانش - «توزلوگل» تالابي ناشناخته

واضح آرشیو وب فارسی:دنياي اقتصاد: دانش - «توزلوگل» تالابي ناشناخته

دانش - «توزلوگل» تالابي ناشناخته

علي ترك قشقايي:گروه دانش: تالاب ميقان اراك كه يكي از مهم‌ترين تالاب‌هاي مركزي ايران به شمار مي‌رود، سال‌هاست كه با زخم ناشي از بهره‌برداري معادن سولفات سديم، ورود فاضلاب و احداث جاده در قلب اين اكوسيستم، دست و پنجه نرم مي‌كند. اما اگر مصوبه اخير دولت درباره واگذاري معادن سولفات سديم به يكصد بهره‌بردار خصوصي اجرايي شود، ديگر اثري از اين همه سرزندگي و حيات باقي نخواهد ماند. تبديل هزاران هكتار از اراضي تالاب به شوره‌زار اولين و مخرب‌ترين پيامد اين طرح است كه هم‌اكنون ميقان را در آستانه نابودي قرار داده است.

ايران سرشار از ناشناخته‌هاست؛ ناشناخته‌هايي كه قبل از شناخته شدن محو مي‌شوند. از جنگل‌هاي انبوه شمال گرفته تا سواحل خليج نايبند در استان بوشهر، بدون آنكه شناخته شوند و حتي ديده شوند، از بين مي‌روند. ميقان يكي از همين ناشناخته‌هاست كه نه در شمال و نه جنوب بلكه در فلات مركزي ايران شكل گرفته است. ميقان نام وسيع‌ترين آبگير طبيعي استان مركزي است كه در شمال شرقي اراك قرار دارد. اگر در فصل تابستان از جاده روستاي طرمزد كه از كنار كارخانه توليد پودر سولفات سديم (واحد اراك) عبور مي‌كند، بگذريد، كفه‌هاي نمكي وسيعي را در دو طرف جاده مي‌بينيد كه به «كوير ميقان» معروف است. حال اگر در آذرماه و فصل زمستان از اين جاده بگذريد منظره‌اي كاملا متفاوت مي‌بينيد. تمام كفه‌هاي نمكي زير آب مي‌روند و درياچه‌اي وسيع شكل مي‌گيرد. بخشي از اين تالاب در نزديكي روستاي طرمزد توسط اداره شيلات استان مركزي به حوضچه‌هاي پرورش آرتميا (Artemia) تبديل شده است. محمد توحيدي‌فر دانشجوي كارشناسي ارشد زيستگاه‌ها و تنوع زيستي دانشگاه آزاد واحد علوم تحقيقات تهران است كه در ارتباط با موضوع پايان‌نامه خود با عنوان «مطالعه امكان معرفي تالاب ميقان به عنوان يك تالاب بين‌المللي يا يك منطقه مهم براي پرندگان» تلاش مي‌كند طبق فرم‌هاي مخصوص اين تالاب را به عنوان «تالاب بين‌المللي» به «كنوانسيون رامسر» و همچنين به عنوان «منطقه مهم پرندگان» به «سازمان بين‌المللي پرندگان» معرفي كند. وي مي‌گويد: «اگر يك روز صبح اين تالاب به عنوان يك تالاب بين‌المللي در كنوانسيون رامسر ثبت شود، بعد از ظهر همان روز اين تالاب وارد فهرست مونترو (فهرست تالاب‌هاي رو به نابودي) خواهد شد.» اشاره او به اين نكته كه با كنايه همراه بود، عمق فاجعه و تخريب در اين تالاب را نشان مي‌دهد. وي مي‌گويد: «در متون قديمي پرنده‌شناسي به اين تالاب «توزلوگل» هم مي‌گفتند كه به معناي آبگيري داراي گردوخاك است. علت اين نام‌گذاري جابه‌جايي ذرات نمك و خاك رس توسط باد، سپس خشك شدن درياچه در فصول گرم است.» در نيمه خردادماه سال جاري به همراه ايشان پاي به تالاب ميقان گذاشتم و دنيايي را مشاهده كردم كه تابه‌حال نديده بودم. تالاب ميقان 11هزار هكتار مساحت دارد، اگر در پاييز به اين تالاب سفر كنيد، تالاب منحصر به فردي مي‌بينيد كه در هيچ كجاي ايران نمي‌بينيد و اگر در اواخر بهار به آن سفر كنيد، چشم‌انداز منحصر به فرد ديگري مي‌بينيد. تالاب ميقان از نوع درياچه‌هاي شور و فصلي ايران است كه عمق آن در فصول بارش به دو متر هم مي‌رسد و در تابستان به شكل باتلاق در مي‌آيد. آب تالاب از شش رودخانه‌ فصلي و آبراهه‌هاي منتهي به درياچه كه داراي آب شيرين تا لب شور هستند؛ تالاب ميقان از سه بخش كوير نمك لان (بخش آبگير)، كوير لورگ (زمين‌هاي اطراف بخش آبگير) و دشت رسوبي (شمال و شمال غربي) تشكيل مي‌شود. اين تالاب داراي سه جزيره است كه محلي مناسب براي تخمگذاري و جوجه‌آوري پرندگان است.
محمد توحيدي‌فر درباره جامعه پرندگان اين تالاب مي‌گويد: «در تالاب بيش از 90 گونه پرنده مشاهده شده كه از اين تعداد حداقل 15گونه در تالاب و حاشيه آن جوجه‌آوري مي‌كنند. تالاب در پاييز و بهار، محل استراحت و عبور تعداد بسياري از پرندگان مهاجر است كه بين محل زمستان‌گذراني خود در جنوب ايران و زيستگاه‌هاي جوجه‌آوري خود در جلگه‌هاي مرطوب سيبري و اروپا در تردد هستند. اين تالاب در فصل تابستان نيز زيستگاه جوجه‌آوري مناسبي براي برخي از گونه‌هاي پرنده است و اگر در فصل زمستان سطح تالاب يخ نزند بسياري از پرندگان در تالاب به زمستان‌گذراني خواهند پرداخت.» وي ادامه مي‌دهد: «در آذر ماه 1385 براي نخستين‌بار حداقل چهار قطعه خروس كولي شكم سياه در تالاب مشاهده كرديم كه علاوه بر عكاسي، موفق به فيلمبرداري از آنها شديم. اين گونه از نظر حفاظتي در فهرست سرخ اتحاديه جهاني حفاظت (IUCN) قرار دارد و گونه‌اي شديدا در خطر انقراض محسوب مي‌شود.» از مهم‌ترين پرندگان آن مي‌توان به درناي معمولي، فلامينگو، حاجي لك‌لك، خروس كولي دم‌سفيد، اكراس سياه، انواع اردك‌ها، انواع حواصيل، آبچليك شكيل و انواع پرندگان شكاري را نام برد. در 15 خرداد 1387 در يكي از جزاير، يك كلوني جوجه‌آور كاكايي ارمني (پيش از اين تصور مي‌شد كه كاكايي ارمني فقط در جزاير درياچه اروميه جوجه‌آوري مي‌كند) و يك كلوني جوجه‌آور آووست مشاهده شد و يك گونه از جنس ول‌هاي حفار (Ellobius) نيز ديده شد كه تا آن زمان از تالاب ميقان گزارش نشده بود. اين ول بعد از زنده‌گيري يك جوجه كاكايي به اين ترتيب كشف شد كه جوجه كاكايي بعد از گرفتار شدن، ول خورده‌شده را بالا آورد. جوجه كاكايي احتمالا به دليل سبك‌تر شدن وزن بدن و گريختن راحت‌تر اين عمل را انجام داد.
به هر حال اين عمل از سوي اين جوجه موجب شناسايي يك جنس جديد از پستانداران ايران در تالاب شد. همچنين در روز بعد يك كلوني تخمگذار چوب پا در محل ورودي فاضلاب شهر اراك مشاهده كرديم. البته موفق به زنده‌گيري يك قطعه كاكايي صورتي نابالغ در محل ورودي فاضلاب هم شديم. علاوه بر اين يك جفت درناي معمولي بالغ نيز در تالاب ديده شدند كه حضور آنها در تالاب ميقان در نيمه خردادماه كمي بعيد به نظر مي‌رسيد. توحيدي‌فر مي‌گويد: «به دليل ورود فاضلاب شهر اراك به اين تالاب بخشي از آن كاملا به يك زيستگاه فاضلابي تبديل شده كه از آن مي‌توان به‌عنوان يك خطر براي تالاب ياد كرد، اگرچه با حذف فاضلاب بخش وسيعي از تالاب خشك خواهد شد و پوشش گياهي آن كه تنها پناه پرندگان ساكن آن است به‌ويژه نيزار‌ها و لويي‌زارهاي آن از بين مي‌روند. فاضلاب شهر قبل از ورود بايد تصفيه شود تا حداقل از ورود عناصر سمي و خطرناك به تالاب جلوگيري كند. همچنين كشف بزرگ‌ترين معدن سولفات سديم در ايران، صنعتي شدن منطقه و آلودگي صوتي ناشي از برداشت مواد (سولفات سديم)، تخريب فيزيكي جزاير، شكار غير مجاز در فصول پاييز و زمستان، احداث جاده از وسط تالاب به همراه خشكسالي، عمده‌ترين عوامل تهديد تالاب هستند.» توحيدي‌فر در ادامه صحبت‌هاي خود به كشف آشيانه گلاريول بال سرخ و مشاهده يك جوجه خوتكا در نيمه تيرماه سال جاري اشاره كرد و گفت:« احتمالا اين تالاب محل جوجه‌آوري برخي گونه‌هاي پرستوهاي دريايي هم هست اما هنوز شواهد كافي براي اثبات آن نيافتيم.» وي در پايان صحبت‌هاي خود « به توانايي بالاي تالاب ميقان براي جذب گردشگر و توسعه علم و هنر پرنده‌نگري (bird watching) اشاره كرد و گفت: «تالاب ميقان ناشناخته مانده است و به‌جز پايان‌نامه آقاي امير انصاري كارشناس اداره كل حفاظت محيط زيست استان مركزي كه در مورد «درناي معمولي» در سال گذشته به انجام رسيد، هيچ مطالعه‌اي حداقل در 50 سال گذشته در مورد ساير مهره‌داران آن انجام نشده است.» علاقه‌مندان به علم پرنده‌شناسي و براي كسب اطلاعات بيشتر درباره پرندگان ايران مي‌توانند به مجله پودوسس (Podoces Journal)، مجله پرنده‌شناسي آسياي مركزي و غربي و به پايگاه اينترنتي آن (www.wesca.net) رجوع كنند.
شنبه 22 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: دنياي اقتصاد]

[مشاهده در: www.donya-e-eqtesad.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 551]