زمين چگونه مى لرزد

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: زمين چگونه مى لرزد
طاهره باباخانى كتاوىميزان حدت و سختى زمين لرزه را هم با شدت زمين لرزه بيان مى كنند و هم با بزرگى آن، اما از نظر عامه مردم اين دو عبارت يك مفهومند و اين مسئله به غلط در ميان مردم مصطلح شده است. شدت زمين لرزه عبارت از اثرات مشهودى است كه تكان هاى زمين بر انسانها، ساختمان ها و حيات طبيعى برجاى مى گذارد. شدت زمين لرزه از مكانى به مكان ديگر تفاوت دارد و بستگى به موقعيت ناظر نسبت به مركز زمين لرزه دارد. بزرگى زمين لرزه شامل مقدار انرژى جنبشى است كه در كانون زمين لرزه آزاد مى شود. انرژى آزاد شده بسته به وسعت و دامنه موج زلزله و سنجش وسعت موج به كمك وسايل مخصوصى است كه در مراكز زلزله نگارى وجود دارد و با نوع موج كاليبره شده است. بنابراين بزرگى زمين لرزه به صورت عددى بيان و با وسايل اندازه گيرى ويژه تعيين مى شود. زمين لرزه نتيجه يك رشته فعل و انفعالات درونى و نيروهاى لايه ميانى زمين است كه پيوسته سطح زمين را مورد تهاجم قرار مى دهد. انرژى حاصل از اين نيروها به اشكال مختلف در توده هاى سنگى زمين ذخيره مى شود. هنگامى كه يكباره و به طور ناگهانى انرژى فوق العاده آزاد مى شود، شكافى در پوسته زمين ايجاد و در طول گسل حركت مى كند و به اين ترتيب واقعه زمين لرزه روى مى دهد. سطح گسل زمين لرزه كه در اثر تجمع نيروها و فشار داخلى زمين به طور ناگهانى در آن گسيختگى به وجود مى آيد كانون يا هسته زمين لرزه ناميده مى شود. آن نقطه در روى زمين كه از نظر موقعيت درست بالاى هسته زمين لرزه قرار دارد به عنوان مركز زمين لرزه معروف است. * مقياس ريشترامواج زمين لرزه شامل لرزه هايى هستند كه در روى زمين حركت مى كنند. سرعت حركت و دامنه اين امواج با ابزارهاى ويژه اى به نام لرزه نگار اندازه گيرى مى شود. لرزه نگار، نمودار زيگزاگى را كه معرف دامنه نوسانات مختلف زمين است، بر روى صفحه دستگاه ثبت مى كند. امروز لرزه نگارهاى بسيار حساسى ساخته شده است كه مى تواند همه حركت هاى داخلى زمين را در هر نقطه از جهان اندازه بگيرد. در ايستگاه هاى لرزه نگار، زمان، موقعيت و اندازه بزرگى هر زمين لرزه را تعيين و از طريق وسايل ارتباط جمعى به اطلاع عموم مى رسانند. مقياس اندازه گيرى ريشتر در سال ۱۹۳۵ توسط چارلز ريشتر در مؤسسه تكنولوژى كاليفرنيا ابداع شد. اين مقياس، يك ابزار رياضى براى مقايسه عددى شدت زمين لرزه هاست. تعيين اندازه بزرگى زمين لرزه فرمول بخصوصى دارد كه برحسب لگاريتم دامنه موج لرزه تعريف مى شود. فاصله اى كه بين ايستگاه هاى لرزه نگارى و مركز زمين لرزه وجود دارد سبب مى شود كه مقدار ثبت شده با اندازه واقعى زمين لرزه تفاوت داشته باشد. كارشناسان براى به دست آوردن مقدار واقعى بزرگى زمين لرزه، فاصله ياد شده بالا را اندازه گرفته و فرمول محاسبه آن را اعمال مى كنند تا اختلافات مورد نظر جبران شود.در مقياس اندازه گيرى ريشتر، بزرگى زمين لرزه برحسب اعداد صحيح و اعشارى بيان مى شود. مثلاً عدد ۵‎/۳ در اين دستگاه اندازه گيرى، يك زمين لرزه متوسط و ۶‎/۳ زلزله نسبتاً قوى به حساب مى آيد، زيرا همان طور كه گفتيم تابع محاسبه زمين لرزه لگاريتمى است. در اين دستگاه افزايش هر عدد صحيح در توان ۱۰ اعمال مى شود . لذا بين ۱۰ به توان ۵ تا ۱۰ به توان ۶ فاصله زيادى به وجود مى آيد. به عبارت ديگر افزايش يك عدد صحيح در مقياس ريشتر سبب مى شود كه انرژى آزاد شده از موج لرزه ۳۱ برابر بيشتر و قدرت تخريب آن به همان اندازه افزايش يابد. زمين لرزه ها با بزرگى ۳ ريشتر و كمتر از آن را معمولاً زمين لرزه خفيف مى نامند. اين نوع زمين لرزه براى انسان محسوس نيست و تنها در ايستگاه هاى لرزه نگارى محلى ثبت مى شوند. براى تعيين بزرگى زمين لرزه در مقياس ريشتر حد بالا تعريف نشده است، اما پرقدرت ترين لرزه هايى كه تاكنون به ثبت رسيده اند، بين۸‎/۸ تا ۸‎/۹ ريشتر بزرگى داشته اند.* مقياس اصلاح شده اندازه گيرى شدت زمين لرزه مركالى (MM)انرژى اى كه وقوع زمين لرزه بر سطح زمين باقى مى گذارد، شدت آن ناميده مى شود. مقياس اندازه گيرى شدت زمين لرزه شامل يك سلسله واكنش هاى مشهودى است كه در اثر وقوع زمين لرزه از انسان و اشياى پيرامون آن بروز مى كند. همچون از خواب پريدن، تكان خوردن و جابه جا شدن اشياى منزل، شكستن وسايل ظريف و نهايتاً تخريب كلى. در طول چند صدسال گذشته براى اندازه گيرى شدت زمين لرزه، ابزارها و مقياس هاى متعددى ابداع شده است.مقياسى كه هم اكنون در ايالات متحده به كار مى رود، به نام مقياس اصلاح شده به اندازه مركالى معروف است كه در سال ۱۹۳۱ از سوى دانشمندان زلزله شناسى چون هرى وود و فرانك نيومن ابداع شد. مقياس اندازه گيرى مركالى در پى ۱۲ مرحله به طور افزايشى ميزان شدت زمين لرزه را نشان مى دهد. اين مراحل از لرزه هاى غيرمحسوس آغاز و به ويرانى هاى همه جانبه و مهلك ختم مى شود. شدت لرزه در آن دستگاه برخلاف مقياس اندازه گيرى ريشتر مبناى عددى ندارد، بلكه اثرات مشهود و محسوس زمين لرزه را بيان مى كند. داده هاى عددى و محاسبات رياضى بزرگى زمين لرزه را بيان مى كند. داده هاى عددى و محاسبات رياضى، بزرگى زمين لرزه و قدرت تخريب آن مورد استفاده دانشمندان و متخصصين لرزه نگارى است و مردم عادى بيشتر با اثرات فيزيكى و ميزان تخريب ناشى از وقوع زمين لرزه، يعنى با شدت آن آشنايى دارند و اين مقوله از نظر اكثريت مردم ملموس تر است. در مقياس اندازه گيرى شدت مركالى، اعداد پائين تر حاكى از اين است كه زمين لرزه براى انسان محسوس است اما اثرات مخرب فيزيكى به دنبال ندارد. هر چه به سمت اعداد بالاتر مى رويم، ميزان تخريب ناشى از زمين لرزه بيشتر مى شود تا جايى كه زمين لرزه به تخريب كلى و يا فاجعه ملى تبديل مى شود. مهندسان ساختمان براى در نظر گرفتن نكات ايمنى و استانداردهاى حفاظت ساختمان در برابر زمين لرزه بايد مراحل ۸ به بعد را مورد توجه قرار دهند.* مراحل دوازده گانه مقياس اندازه گيرى اصلاح شده مركالى۱- به جز عده معدودى آن هم با شرايط ويژه كسى لرزشى احساس نمى كند.۲- عده قليلى ممكن است در خواب آن را احساس كنند . خصوصاً اگر در طبقات بالاى ساختمان سكونت داشته باشند ، اشياى ظريف و سبك نيز به لرزش درآيند.۳- تقريباً تمام كسانى كه در يك فضاى بسته به سر مى برند، بخصوص در طبقات بالاى ساختمان، لرزش را حس مى كنند با اين احوال بسيارى از آنها متوجه نمى شوند كه اين تكان يك زمين لرزه بوده است. در اتومبيل و وسايل نقليه موتورى ديگر در حال توقف نكاتى مشاهده مى شود. لرزش آن شبيه عبور يك كاميون سنگين است. مدت آن نيز قابل پيش بينى است.۴- در اين مرحله از زمين لرزه چنانچه در روز اتفاق بيفتد، تقريباً همه كسانى كه در محيط سربسته هستند، به وجود آن پى مى برند، اما خارج از اين محيط، عده كمى از آن آگاه مى شوند . چنانچه در شب رخ دهد، عده اى از خواب بيدار مى شوند، ظروف شيشه اى و در و پنجره مى شكند. در ديوار اتاق صدايى شبيه ترك خوردگى ايجاد مى شود، حالت آن مانند برخورد يك كاميون سنگين با ساختمان است. وسايل نقليه در حال توقف به شكل قابل ملاحظه اى تكان مى خورند.۵- تقريباً همه از وقوع آن باخبر مى شوند بسيارى از مردم از خواب مى پرند و در و پنجره منازل درهم مى شكند. اشيايى كه در ارتفاع قرار داشته و جايگاه مطمئنى ندارند، سقوط مى كنند. ساعت هاى پاندول دار از حركت بازمى ايستند.۶- همه از وقوع زمين لرزه آگاه مى شوند، بسيارى از مردم وحشت مى كنند، برخى از وسايل سنگين مردم تكان مى خورد، مقدارى از گچ ديوار نيز فرومى ريزد، تخريب سطحى صورت مى گيرد.۷- در ساختمان و اشياى باثبات منزل خرابى به بار مى آيد، در سازه هاى معمولى بدون ايمنى، تخريب سطحى تا حد تخريب متوسط ايجاد مى شود. ساختمان هاى كهنه و بدون استحكام و سازه هايى كه مطابق اصول مهندسى طراحى نشده اند آسيب جدى مى بينند و ستون برخى از ساختمان ها ضربه مى خورد.۸- سازه هاى مطابق مهندسى آسيب جزئى مى بينند. در ساختمان هاى معمولى تخريب قابل ملاحظه اى ايجاد و برخى از آنها به كلى آسيب مى بيند. ساختمان هاى بدون ايمنى و خارج از استاندارد به كلى تخريب مى شوند. ستون ساختمان هاى مسكونى، مجتمع هاى صنعتى و ديوار ساختمان و مجسمه هاى نصب شده در شهر ضربه مى خورند. اشيا و وسايل سنگين منزل جابه جا مى شوند.۹- سازه هايى كه مطابق اصول مهندسى ساخته نشده اند به طور قابل ملاحظه اى آسيب مى بينند. چارچوب ساختمان هاى با طراحى قابل قبول از جاى اصلى خود خارج مى شود. تقريباً بيشتر ساختمان ها خراب و برخى از آنها به كلى ويران مى شود و فونداسيون آنها جابه جا مى شود.۱۰- ساختمان هاى درست طراحى شده چوبى فرومى ريزند. ساختمان هاى سنگ كارى و داراى اسكلت استخوانى خراب مى شوند و فوندانسيون آنها جابه جا مى شود و ريل هاى قطار از محل خود خارج مى شوند.۱۱- تقريباً همه ساختمان هاى سنگ كارى تخريب مى شوند، پل ها فرومى ريزند و ريل هاى قطار به كلى خراب مى شوند.۱۲- همه چيز ويران مى شود. به هر جا كه بنگرى خرابى مشاهده مى شود. اجسام به هوا پرتاب مى شوند.
پنجشنبه 20 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 239]