متن سخنراني احمد ميراحسان در ورك شاپ و سمينار شهر و مستند؛ از ايده تا پخش مستند شهري و فضاي مابين

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: متن سخنراني احمد ميراحسان در ورك شاپ و سمينار شهر و مستند؛ از ايده تا پخش مستند شهري و فضاي مابين
ورك شاپ مستند شهري؛ از ايده تا پخش كه با توليد فيلم هاي مستند همراه است در اصفهان ادامه دارد. متن زير فشرده سخنراني احمد ميراحسان در سمينار شهر و مستند است كه در تالار هنر برگزار شد. اين ورك شاپ هر هفته تا پايان تابستان برقرار است، محمد سعيد محصص مسوول و استادان ديگر ورك شاپ تهامي نژاد، كلانتري، راستين بهرامي نژاد، ارد عطاپور و... هستند.---نخست يك توضيح؛ اصطلاح «فضاي مابين»در عنوان، ربطي به زيبايي شناسي متفاوت پيتر آيزنمن در معماري و شهرسازي و فراعملكرد و فراعملكردگرايي او و جايگزيني پست مدرن و تراكم گرايي و از اين دست مفاهيم منهتني اش، دارد و ندارد. مقصودم عمدتاً پر كردن فضاهاي ساخته نشده بصري و مفهومي بين مستند و محيط پيرامون آن است.---مي دانيم يكي از بهترين راه هاي گفت وگوي غيرتكراري و بديع درباره چيزي انديشيدن به ساحت هاي نينديشيده آن و سخن گفتن از فضاهاي مابين كه رها شده باقي مانده اند و ساختن آنها است. چند مثال مي زنم كه به مستند و شهر ربط دارد و اميدوارم گفت وگوي ما افق هاي تازه، ايده هاي نو و طرح هاي جديد و فرم هاي خلاقي را در مورد ساختن فيلم هاي مستند شهري سبب شود. ساحت هايي كه تاكنون در قلمرو شهر و مستند شهري مورد توجه شهرشناسان و مستندسازان و انسان شناسان شهري و... واقع شده يعني آنچه درباره اش آثاري آفريده اند چه بوده است.1-1 - چيستي شهر، نگاه تاريخي به شهر، نگاه شهرسازانه به شهر، نگاه جامعه شناسي و انسان شناسي شهري و قس عليهذا، اينها ساحت هاي انديشيده شده سوژه ما است.1-2 - ساحت نينديشيده در اينجا و دست كم ميان ما و در آثاري كه خود توليد كرده ايم و پژوهش ها و مستند هايي كه درباره شهر به ثمر رسانده ايم، همان دوباره نگريستن به شهرهاي ماست با مفاهيم غيركليشه يي و نو، مثلاً بازخواني شهر، همچون يك هستي زنانه كه در ارتباط با فيلم مستند درباره آن حرف خواهم زد و در كتاب بينارشته يي«روايت/ شهر» كه به سفارش پژوهشگاه مردم شناسي نگاشته ام قبلاً از آن سخن رانده ام. به ويژه در سميناري كه يونسكو برگزار كرده بود، درباره «نوسازي به مثابه تخريب شهر/ خاطره» از همين منظر بحث كرده ام. به هر رو وقتي از سوژه شهر / زن حرف مي زنيم شهر را به مثابه پناه و بستر توليد آسايش از چشم و زاويه ديد مردانه يا يك موجوديت مستقل انساني همچون شهر/ خلاقيت، يعني وجودي پويا مي نگريم. اين نگاهي است كه همچون ساحتي نينديشيده، ايده ها، تصاوير و ساحت هاي دست نخورده خود را دارد. تحول نقش زنانه شهر تحت سيطره مديريت مردسالارانه «قدرت/ مرد» در دوران هاي مختلف و تعويق مرگ با سازكردن افسانه هاي شهرزادي براي شهريار و رسيدن به آستان دوران جديد و امكان شنيدن صداي مستقل شهر/ زن و بحران ها و چالش هاي اين دو وضع مدرن و ماقبل مدرن، اينها همه بستر توليد تفكر نويي براي مستند شهري امروزي و غيرتكراري است.1-2 - مثال ديگر درباره شهر باستاني، دولت/ شهر كهن، شهر ديني، شهر خيالي، آرمانشهر، جابلسا، جابلقا و شهر اسلامي است، ما حتي درباره شهر روشنگري و شهر و مدرنيته هم حرف زده ايم.2-2 - اما درباره شهر مجازي در طول شهر موجود در واقعيت عيني، و تصوير اين شهر و توليد مستند درباره آينده و هستي پست مدرنيستي آن در دل شهر بازمانده از گذشته و رابطه شهر/ خيال و تصوير مثالي شهرهاي كهن ما و هستي موزون و تصوير مردانه و ارگانيك از آنان با تصوير زن/شهر، شهري با روح زنانه انقلاب ديجيتالي، شهر/ نمايش با درخواست هاي ليبراليستي و حق ديده شدن، حق توليد تصوير عريان كمتر سخن گفته ايم. رابطه تصوير شهر/خيال با تصوير شهر در مدرنيته، رابطه سينماي مستند چون فرزند به دنيا آمده از شهر جديد و خدمت آن با ديدني كردن و نمايش شهر به مثابه تصوير زنانه و هستي مستند و كلاً سينما به مثابه يكي از نيروهاي شهر در تقابل با قدرت/ مرد و در پرده قرار دادن و پرده نشيني شهر و عملكرد مستند همچون يكي از راه هاي احراز آزادي به طور كلي و آزادي مورد تماشا واقع شدن و بيان خود و... كلاً مورد غفلت ما واقع شده است و عدم تفكر مستقل، زيان فراواني به فيلم هاي مستند شهري ما وارد آورده و آنها را از انديشه و طرح نو محروم كرده است. اما بدون تفكر نو، هيچ اثر مهمي آفريده نمي شود و ما بايد همواره خلاقانه و بديع شهر را مورد تامل قرار دهيم تا كاري نو بيافرينيم. اينها همه ساحت هاي نينديشيده ماست.1-3- ديگر نمونه ساحت نينديشيده در اين مورد باز به شهر و مستند ربط دارد. ما درباره سينماي مستند و تولد آن در زهدان مدرنيته و به طور خاص تر درباره مستندهاي شهري جهان انواع گفتارها داشته ايم، ترجمه كرده ايم، خود نوشته ايم.2-3- اما درباره مستندها و مدرنيته شهر ايراني و مسائل آن كار چنداني نكرده ايم. ضمن آنكه حتي مقايسه يي درخصوص ارتباط شهر و مستندهاي شهري و تحولات شهرسازي و مدرنيزاسيون مان صورت نداده ايم و حتي براي آگاهي خود به مكالمه بين اين پديده ها و شهرسازي مدرن و مستند شهري در غرب و خاصيت آينگي فعال آن و به نقش آزادي توليد تصوير در رفع بحران زيبايي شناسي شهري (و انواع بحران هاي ديگر) در غرب نپرداخته ايم و تاثير آن را مورد پژوهش قرار نداده ايم.1-4- ما درباره اينكه شهر معاصر، اريكه سلطنت نفس و «خويشتن» انسان و به قولي محل نمايش تحول بيروني ميل است چيزهايي به تازگي خوانده و نوشته ايم (از منظر تجربه مدرنيته در همين دهه اخير).2-4- اما درباره رابطه روح الهي شهر قديم و نمايش مدرن نفس و ميل جنون آميز تخريب و دوپارگي و پاره پارگي شهرهاي خودمان (نظير اصفهان) در بستر مدرنيزاسيون هيچ نگفته ايم. تفكر به اين مفاهيم نو است كه تاثيري غيرمستقيم در توليد نو مستند شهري دارد.«شهر و مدرنيته» با اساس قرار دادن تجربه مدرنيته مارشال هرمن، به ويژه براي دانشجويان شهرسازي و سينماي مستند شهري، فضايي مقدماتي براي تفكري نو مي گشايد. مي كوشم با طرح چند نكته از آن نمونه ها تفكري متفاوت با كليشه هاي رايج فيلم هاي مستند شهري و رمزگشايي هاي سنتي ارائه بدهم و شما هم روي آن تامل كنيد و هم به آن رجوع كنيد. گفته و نقل شده كه شهر مكاني است كه صورت هاي مختلف تخيلات انسان امروزي و حتي جنون مدرن او در شرايطي ايده آل براي ابداع، تخريب و احياي مجدد ماهيت و معناي باطني و عميق اين پديدارها با هم رقابت مي كنند. كالبد و ماهيت شهر معاصر محصول اين معناي باطني و روح زمانه است. طي تعامل شهر و مدرنيته است كه از يك سو شهر به مدد تحول بيرون از نفس سوژه يي مدرن، به محلي براي توليد تجربيات گوناگون در زمينه شهرسازي بدل شده و در مراحل مختلف خود مجاز و واقع را درهم آميخته و در جهاني تماماً مصنوع دست آدمي، زيستن در بطن افسانه و خيال مدرنيستي را فراهم ساخته است (تا در ادامه آن مثلاً بر يك جهان و فضاي مجازي در ادامه اصفهان طبيعي همچون گسترش خيال، عمق و تصوير همچون غايت پاسخ به نفس و ميل و جنون انساني در چالش با روح سنتي شهر دست يابد. اينهاست راه هاي توليد مستندي سكني گزيده در زمان حال و رو به كنكاش آينده) ضمناً اين شهر، به مكاني آرماني براي تغذيه و غناي تخيلات سوژه مدرن بدل شده و از اين راه مدرنيته پي درپي با چهره يي نو و ماهيتي ثابت چونان بت عيار، شهر را به تماشا نشسته است و اين چرخه ميان آرمان و هستي مدرنيته و آرمان آن در شهر است كه اين را قوام مي بخشد.سينماي مستند، همان امكان تماشاي شهر به وسيله نفس مدرن و در فضاي مدرنيته است. سينماي مستند، اولين جهان مجازي از شهر مدرن را با تصوير متحرك محقق مي كند. فرآيندي كه به فضاي مجازي شهر در انقلاب ديجيتالي، اينترنت و... دست يافته است. در شهر و مدرنيته مي خوانيم نفس مدرن، شهر را چون امري بيروني تماشا نمي كند. ما چون جزيي لاينفك از شهر، شهر را تماشا مي كنيم. در اينجاست كه تمايل كل جهان به تماشاي شهر كه نقش مركزي در حيات اجتماعي ما يافته، معنا مي يابد. تصوير توسعه شهرسازي، صرفاً تصوير براي رفع نيازهاي آني نيست بلكه نياز به تماشاي قدرت ساختن سوژه مدرن است، يعني نمايش اينكه چگونه مي توان زندگي شهري مدرن را در قالبي جديد تصور، تجربه و تصوير كرد.خواست ذاتي مدرنيته يعني نقد و بازانديشي، سبب تحول مدام شهر و توسعه و تغيير نوسازي مدام آن مي شود. جدالي بي پايان ميان آنچه كه صلب به نظر مي رسد و آنچه كه ذوب مي شود. ---با اين توضيح بايد بگويم مي رسيم به مدرنيته و مدرنيسم و مدرنيزاسيون و تصوير شهر در آينه سه گانه جهان معاصر و تحولات آن. البته اين ساحت انديشيده شده يي است و حالا از آن حرف نمي زنم. روح عصر جديد، تكنولوژي و شهر و ايدئولوژي عصر تكنولوژي، يعني مدرنيسم به جلوه ساختماني و عملي آن يعني مدرنيزاسيون كه اساساً شهر زهدان آن است و مدرنيزاسيون متقابلاً سازنده شهر، همه و همه جزء ساحت هاي انديشيده شده اند. سوبژكتيويسم و شهر و مدرنيته، سوبژكتيويسم دكارتي - كانتي - هگلي كه پايه هاي فكري مدرنيته را قوام بخشيده اند نيز همچنين، نقش مركزي سوژه (فاعل شناسا و انساني) و شهر، تقابل مدرنيته و سنت و... هم به همين سان و همه به ويژه در غرب جانمايه كتاب و فيلم مستند بوده اند، حتي در فيلم مستند دريايي كه مي انديشد، ذهن مدرن سيال سوژه فيلم مستند قرار گرفته است. اما ما هرگز با آنكه در كانون يك چالش بزرگ زندگي مي كنيم از منظر نگاه مدرن به تصوير متضاد فلسفه الهياتي همچون شالوده شهر سنتي با فلسفه اومانيستي چون زيربناي فكري تغييرات در سينماي مستند فكر نكرده ايم تا با اين ژرف ساخت فكري، به دنبال تصوير نو اين چالش در مستند برآييم. تصويري كه در يك جا مركز / خدا و در جاي ديگر كانون / نفس انساني در برابر هم مثلاً شهري چون اصفهان را به عرصه رويارويي هاي بصري جذاب بدل مي كنند. ما مي دانيم هر يك از اين جهان هاي ذهني شهر خود را آفريده اند و ما با نمونه هاي آن سر و كار داريم.1- شهر همچون اتصال ارگانيك، منسجم و ريشه دار زمين به آسمان، خدا / شهر، نمونه وار اصفهان قديم است كه آثاري از آن مانده و زنده است.2- شهر نفس، جنون و ميل نوآفريني مدرن نيويورك است كه چه مستقيماً و چه از طريق سينماي مستند و تصاوير گوناگون و كتاب ها به آن مي انديشيم و درباره آن فيلم ساخته اند.3- شهر مدرنيته ايراني- الگو و مركز - تهران است كه به ويژه در چند سال اخير شهرسازان و مستندسازان درباره آن نوشته اند و فيلم هايي ساخته شده است.4- شهر چالش جاري خدا / شهر و انسان / شهر، اصفهان امروزي است كه به نحو بي رحمانه يي شهر / خدا در معرض تخريب نوسازي نفس به شيوه مغشوش مدرنيزاسيون ايراني قرار گرفته است و موضوع هاي تكان دهنده يي براي ثبت بي نظير مستند است كه به درد ما، آيندگان، شهرسازان، جامعه شناسان، انسان شناسان و متخصصان توسعه مي خورد و متاسفانه بسيار نسبت به اين ضبط بصري لاابالي هستيم.مسلماً شهر مدرن محصول غلبه وضعيت مدرن، توسعه علم و تكنولوژي، صنعت و تفكر مدرن، محصول عملكرد مدرن است كه موزون با يكديگر در عرصه جامعه (اقتصاد، سياست، فرهنگ، اخلاق و...) روي داده است.حاكميت فرآيند مدرنيزاسيون عقل و علم مدرن و تحقق روياها و ساختن و رابطه شهر و سرعت و اتومبيل و تحولات مكان و پيدا كردن نسبتي ابزاري با مكان به وسيله انسان مدرن- كه در سنت، نسبتي وجودي داشت- جملگي تصوير تحولات و ثبت بصري شان را چون ضرورتي در جامعه مدرن مطرح مي سازند. ساحت نينديشيده براي ما و سينماي مستند ما، تصوير مدرنيته مستند و مستند شهر مدرنيته ايراني و چالش هاي آن است كه تنها در دهه اخير با زيربناي نه چندان قوي فكري شروع به توليد آن كرده ايم در حالي كه بدون تفكر نيرومند هيچ مستند جدي و مهمي توليد نشده است و توليد نخواهد شد. انديشيدن مستندسازان ما به اين نكته ها ضروري است؛ - وجوه اشتراك و تمايز شهرها و كشورهاي توسعه يافته در مدرنيزاسيون ايراني- شهر وضعيت «اينً آن ديگر» كه در آن شناوريم (واقعيت و تصور آرمانشهر، شهر و شارستان)-كنكاش در تقابل ها كه از فروريزي ميراث صفوي به اشكال گوناگون تقابل ما و امر مدون در سياست و امور نظامي، اقتصاد، فرهنگ، هنر، استبداد و آزادي شروع و به ويژه در دوران قاجار به صراحت رسيد.- توجه به جزييات روزمره زندگي و بحران ها براساس اين ساحت هاي انديشيده شده و تامل بر آنان براي كشف ساحات نينديشيده.---اكنون با توجه به كليت بحث ساحت هاي نينديشيده، مي توانيم روي جزييات مستند شهري و محيط پيرامون وزمان / فضاي شهر و عناصر تشكيل دهنده شهر كنجكاوي كنيم و دريابيم چه سوژه هاي نو بيكراني در زندگي ايراني و متحول و جوشان ما وجود دارد چه درباره طبيعت شهري، چه انسان شهري، چه جامعه شهري، چه پوسته شهري و چه شبكه هاي شهري ما، هر يك ده ها و ده ها سوژه نو و پرچالش در خود نهفته دارند.---جست و جوي فيلمساز و مستندساز شهري ما در اجزاي هر يك از اين پنج عنصر مي تواند سرچشمه آگاهي تازه در فيلمي جذاب باشد.بلعيده شدن شهر ارگانيك به وسيله مدرنيزاسيون و نيمه كلانشهرها، تاثير زمان دروني و بيروني در شهر، جست وجوي شهر خاطره در حال ويراني در ساكنان شهر در يك مستند مي تواند بسيار تكان دهنده باشد.توجه به شهرهاي ما از منظر پديده شناسي مدرن، انسان شناسي، شهرسازي مدرن مي تواند مستندهاي فراواني توليد كند. همه و همه اين مباحث معطوف به تذكر اهميت تفكر، نگاه و پژوهش نو در مستندهاي شهري است. بدون اين تفكر مستندهاي ما ميان مايه و سينماي ما تنها گاه و بيگاه قابل توجه خواهد بود كه آن هم مربوط به همين نگاه نو و رابطه اش با تجربه فرحي و ساختار بديع و تازه يي است كه از انديشه نو مي رويد. ما بدون تفكر هيچ كار مهمي توليد نخواهيم كرد. حتي براي توليد آثار جذاب عامه پسند مستند، نيازمند تفكر پيچيده ايم. اين جريان لااباليگرايانه، متظاهر و ميان مايه كه كم سوادي خود را در پس مخالفت با پيچيده سازي و روشنفكري نهان مي سازد تنها به حديث نفس مي پردازد. در فيلم خوب نبايد فلسفه بافي كرد اما براي ساختن خوب فيلم حتماً بايد مجهز به تفكر ژرف و پرسش هاي بنيادين و تاملات حتي فلسفي بود. آدم سطحي درباره شهر نمي تواند مستند ماندگار بسازد. هر چند براي فيلم خوب متفكر بودن كافي نيست. بايد فيلمسازي را خوب دانست و خوب آموخت و با نگاه نو به تجربه هاي تازه يي دست يازيد. فضاهاي ساخته نشده فراواني بين فضاهاي ساخته شده وجود دارد كه منتظر فيلمسازان مستند خلاق شهري ماست.---قسمت هاي ديگر سخنراني ميراحسان معطوف به طرح مساله شهر اصفهان و سوژه هاي نو مربوط به منظر ترانسپارنسي و قابليت هاي عبور دادن نور بود و نيز اشاره به شبكه هاي فضايي، اهميت نگاه در شالوده فيلم مستند شهري، روانكاوي مدرنيزاسيون شهري ما، شهر / خانه و تخريب در شهرهاي قديمي ما، احساس خشنودي و ناخشنودي، سيماي شهرهاي ما (راه، لبه، گره، محله و نشانه) و اهميتش براي فيلم مستند، توجه به مفاهيمي چون بحران سيماي شهر؛ ناروشني، ناسادگي، نااستمرار، ناچيرگي فرم، ناآگاهي بر حركت و... نكات ديگر سخنراني توجه به سيماي ساختمان ها، صدا و بوي شهر، خوانايي شهر، شهر در دورنما، رابطه قدرت و فضاي شهري، روايت و شهر، انواع ساختارهاي مستند شهري (توضيحي، مشاهده يي، توصيفي، تعاملي، انعكاسي، تركيبي و...) بود و فيلم هاي گزارشگر شهري و... هم نكاتي ديگر كه جنبه يي تازه داشته و سرمنشاء ايده هاي جديدي در ساخت مستند شهري و توجه به جزييات دور و بر و محيط پيرامون زندگي روزمره مي توانند به حساب آيند، در اين سخنراني مطرح شد. منبع؛ رجوع شود به مرتضي هادي جابري مقدم، شهر و مدرنيته و پيتر آيزنمن و...
چهارشنبه 19 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 291]