در گفتگو با صاحبنظران هنر صنعت فرش تبريز: صنعت فرش دستباف تبريز و گره‌هايي كه اميد گشايش در آنها نهفته است

واضح آرشیو وب فارسی:فارس: در گفتگو با صاحبنظران هنر صنعت فرش تبريز: صنعت فرش دستباف تبريز و گره‌هايي كه اميد گشايش در آنها نهفته است
خبرگزاري فارس: ورود گره در كارها به معني پيچيده و سخت شدن كار است، اما گره‌زدن در صنعت فرش يعني رونق و تحرك اين بخش كه متأسفانه مدتي‌ است اين صنعت در چنبره گره‌هاي كوري گرفتار شده كه گره زدن نقوش بر دار قالي را به چالش كشيده و صنعت چند هزار ساله كشور را دچار افول كرده است.

به گزارش خبرگزاري فارس از تبريز، فرش دستباف، هنري كه قرن هاي متمادي به عنوان ابزار معرفي ساختار قومي و فرهنگي به كار گرفته شده، در چهار سده گذشته علاوه بر ارزش هنري و فرهنگي به كالايي اقتصادي مبدل شده است.
ايرانيان به عنوان اولين هنرمندان اين صنعت در جهان شناخته مي‌شوند كه اين هنر را به جهانيان آموختند و به وسيله اين هنر، رسوم و آداب خود را به ديگر اقوام و ملل دنيا معرفي كردند.
قديمي‌ترين فرش جهان با نام "پازيريك"، ميراث ايرانيان است كه با قدمتي‬ 4500 ساله در گنجينه استالينگراد روسيه نگهداري مي‌شود.
اين هنر در وجود ايرانيان ريشه دوانيده و به خصوص در 400 سال اخير راه ترقي و پيشرفت خود را براي حضور در بازارهاي جهاني به سرعت طي كرد و تا چند دهه گذشته به عنوان كالايي هنري و تجاري بدون رقيب در عرصه بازارهاي جهاني يكه تازي مي كرد.
بااين حال، در دو دهه ‌اخير رقيباني در كشورهاي آسيايي براي‌ فرش دستباف ايران پيدا شد كه حضور اين كشورها، بازارهاي جهاني فرش‌ ايران را مورد تهديد جدي قرار داد. همين امر لزوم ايجاد تشكل‌هاي سازمان يافته براي توليد فرش دستباف با كيفيت بالا و منطبق با خواست خريداران جهاني را مضاعف كرده است.

*نگاهي به هنر و صنعت فرش آذربايجان شرقي
آذربايجان شرقي به عنوان بخشي كهن و تاريخي از سرزمين ايران داراي رشته‌هاي گوناگون و متنوع صنايع دستي است.
از مهم ترين صنايع دستي استان آذربايجان شرقي مي‌توان به قالي و گليم بافي اشاره كرد كه از شهرتي جهاني برخوردار است.
جاجيم بافي، رنگرزي سنتي و چاپ كلاقه‌اي، سوزن دوزي، سفالگري و سراميك سازي، فرآورده‌هاي پوست و چرم، هنرهاي مرتبط با چوب، حصيربافي، طراحي سنتي و نگارگري، صحافي، جلدسازي سنتي،گيوه دوزي و چاروق دوزي از جمله ديگر رشته‌هاي صنايع دستي اين استان است.

*** قاليبافي:
منطقه آذربايجان و به‌ويژه شهر تبريز از ديرباز در خلق قالي‌هاي نفيس، نقش عمده‌اي داشته است.
سابقه تاريخي هنري اين مردم به دوران مادها مي‌رسد. طراحي فرش در اين مرز و بوم، سابقه طولاني دارد و طراحان بزرگي در اين منطقه وجود داشته‌اند كه با خلق آثار گرانبها و باارزش، خدمات ارزنده‌اي به فرش ايران كرده‌اند.

* تبريز
تبريز يكي از مراكز بافندگي بسيار با اهميت ايران در زمينه قاليبافي است.
امروزه فرش‌هاي تبريز زينت بخش موزه‌هاي معتبر جهان و يا در مجموعه كلكسيونرهاي مشتاق جاي گرفته است .
از هنرمندان اين رشته مي‌توان به مير منصور، رسام ارژنگي، عبدالله باقري، احمد عماد، حبيب‌الله امين افشار، ميرزا تقي خياباني، جعفر پاكدست، عباسعلي اعلاباف، اكبر برگي، قلي نامي، محمد حسن نجف زاده معروف به «بنام تبريزي»، ايپكچي، اهرابي، جوان، سلماسي، ممقاني، تهرانچي، آنتيكچي و طباطبايي اشاره كرد.
نخستين عناصر و نقش سايه‌هاي سنتي ايران نظير اسليمي‌ها و ختايي‌ها قبل از آن كه از طريق مكتب اصفهان و فرهنگ دوره صفوي ابعاد جهاني يابند، از طريق نگاره‌ها و تذهيب و مرقعات بر روي فرش‌هاي شمال غرب ايران و تبريز ظاهر شدند.
نقشه‌هاي اين فرش‌ها اگر چه نام و نشاني بر خود ندارند ولي طرح و رنگ آنها را مي‌توان با آثار بهزاد و سلطان محمد و ديگر هنرمندان عصر مقايسه كرد.
به دنبال ركود پس از عصر صفوي، تبريز در اواخر قاجاريه، از اولين شهرهايي است كه تجارت فرش به طور گسترده در آن رواج مي‌يابد و بازار پررونقي براي شركت‌هاي اروپايي مي‌شود.
فرش‌هاي تبريز در 70سال اخير اغلب با طرح‌هاي گلداني، محرابي، شكارگاه، هراتي گل فرنگ، شاه عباسي، بندي، خشتي يا قابقابي، منظره بافي، قاب قرآني، افشان، اسليمي و بعضي از آثار و ابنيه اسلامي از كوچك ترين تا بزرگ ترين اندازه‌هاي ممكن بافته شده اند. از ديگر طرح‌هاي رايج در تبريز مي توان به ريز ماهي، لچك ترنج و بته اشاره كرد.
بافت انواع فرش‌هاي سنتي با طرح‌ها و رنگ هاي بديع و زيبا نمايشگر اوج تسلط طراحان و بافندگان بر فن بافت فرش است. چنين است تلفيق رنگ هاي سنتي و رنگ هاي متنوع ديگر كه به طور هنرمندانه صورت مي‌گيرد، هر چند كه ارزش رنگرزي گياهي قابل مقايسه با رنگرزي شيميايي نيست.
مورد ديگري كه به عنوان طراحي تابلو و عموماً تحت تأثير طراحي اروپايي در تبريز رايج شده است و ظاهراً بازار گرمي نيز دارد، جاي بحث دارد. اين تصاوير همراه بافتي نفيس و درخشان نتايج حيرت باري را به ارمغان آورده است.
مسئله ديگري كه در طراحي امروز نقشه‌هاي فرش در تبريز وجود دارد آن است كه به ظاهر طراحي و رنگ تا حدودي جنبه ذوق آزمايي شخصي پيدا كرده است و براساس ذوق، استعداد و توانايي تعدادي هنرمند و يا تحت تأثير عوامل بيروني طراحي مي‌شود.
با اطمينان مي‌توان گفت، اگر تبريز آسيب‌هاي ناشي از بحران تورم و كمبود مواد مورد نياز را از عرصه توليد دور سازد، تا ساليان طولاني فرش تبريز فرش غيرقابل رقابت در جهان باقي خواهد ماند و فرش‌هاي زيبا و نفيس آن كماكان در آن سوي مرزها فاتح بلامنازع بازارهاي فرش خواهد بود.

*فرش را افسانه نكنيم
هنر قاليبافي با تنوع ها وگستردگي هاي خود از هنرهاي قديمي و اصيل ايراني به شمار مي رود.
قاليبافي علاوه بر ارزش هاي مادي و اقتصادي كه به دنبال دارد كرد،از ميراث فرهنگي و هنرهاي ملي اين مرز و بوم نيز است.
اما افسانة فرش «پازيريك»، سابقه طولاني فرش را در ايران تا مرز 25 قرن پيش از ميلاد دانسته اند و سواي قدمت و قداستي كه به اين كالاي زيباي ايراني بخشيد، نظريه بسياري از محققان را مبني بر اينكه نخستين بار فرش را سلجوقيان و ساير اقوام مهاجر به ايران آورده اند، درهم ريخت و نشان داد كه 25 قرن پيش بافت فرش در حدي بسيار پيشرفته و داراي رنگ و بافت و روحبخش در ايران رايج بوده است .
فرش ايران اكنون رقباي جديدي همچون چين، پاكستان و افغانستان دارد كه با او بر سر گرفتن بازارهاي كوچك و بزرگ دنيا در حال ستيزند و بايد قبول كرد كه آنها توانسته اند در اين زمينه موفق ظاهر شوند.
سهم فرش ايران در بازارهاي جهان طي دو دهه گذشته از ۶۷ درصد به رقمي در حدود ۲۰ درصد تنزل پيدا كرده است.فرش دستباف يك محصول سنتي به شمار مي رود و مراجعه به بازارهاي قديمي براي خريد آن امري معمول به نظر مي رسد.
از ويژگي هاي بارز توليد صنعت فرش دستباف در ايران تنوع و تعدد طرح ها، نقش ها و رنگ آميزي آنها، در مقايسه با توليد ساير كشورهاي رقيب است.
به دليل پراكندگي مناطق توليد فرش در ايران، توليد اين محصول از فرهنگ ها و آداب و رسوم اقوام مختلف رنگ گرفته كه سبب تنوع در توليد فرش ايران شده است. با وجود اين خصوصيت، فرش دستباف ايران و عدم توانايي رقابت ساير توليدكنندگان فرش، در اين زمينه، بسياري از كشورها به ناچار مجبور به كپي برداري از طرح ها و نقوش ايران شده اند.
برگزاري هشتمين نمايشگاه فرش تبريز بهانه اي شد تا به ميان غرفه داران اين نمايشگاه رفته و جوياي نيازهاي صنعت فرش شديم.
« هر سال دريغ از پارسال، سال قبل وضع بهتر بود، اين روزها داد و ستد زيادي صورت نمي گيرد». اين جملات و حرف هاي مشابه آن، حرف بسياري از تجار، قاليبافان و غرفه داران اين نمايشگاه بود.
يعقوب فرشبافان، يكي از صاحبان غرفه عرضه فرش هاي نفيس تبريز كه 25 سال از عمر خود را صرف توليد و فروش فرش اصيل تبريز كرده است، مي گويد: در اين دوره از نمايشگاه با تمام توان شركت كرده ام چون معتقدم اين نوع نمايشگاه ها نماد اصالت و فرهنگ اصيل ملي و هنري كشورمان است.
وي اظهار داشت: فرش ايران در همه دوره ها با نام فرش تبريز شهره عام و خاص شده است كه متأسفانه در سال هاي اخير اين جايگاه مورد تهديد قرار گرفته است.
فرشبافان دليل عمده به وجود آمدن اين مشكل را دوري فرشبافان از اصالت آن براي كسب درآمد بيشتر عنوان كرد و افزود: نشاط و شادابي يكي از ويژگي هاي بارز فرش اصيل تبريز است در حالي كه امروزه براي جلب نظر مشتري، آن اصالت و شادابي خود را به مرور زمان از دست داده است و مطابق نظر مشتري و براي تناسب رنگ بين فرش و پرده اولويت را به پرده داده و فرش را متناسب با آن انتخاب مي كنند كه اين ضرر جبران ناپذيري به صنعت فرش تبريز مي زند.
وي ادامه داد: انگيزه من براي شركت در اين نمايشگاه معرفي فرش تبريز است نه فروش و برداشت سود.
فرشبافان ادامه داد: تبليغات ضعيف برگزاري اين دوره از نمايشگاه فرش كاملاً مشهود و ملموس بود به نحوي كه در رسانه ملي كم ترين تبليغاتي در اين خصوص به عمل نيامد.
اين توليد كننده فرش، استقبال از نمايشگاه فرش امسال تبريز را نسبت به سال هاي گذشته بسيار زياد خواند و اظهار داشت: مطمئن هستم شهروندان تبريزي به خاطر عشق و علاقه اي كه به فرش تبريز دارند در نمايشگاه حضور يافته اند.
نادر رهبر يكي ديگر از غرفه داران نمايشگاه فرش از استقبال مردم ابراز رضايت كرد و گفت: دلايل متعددي سبب شده است كه شهروندان فقط براي بازديد به نمايشگاه بيايند و خريد بسيار كم انجام دهند.
وي پايين بودن قدرت خريد مردم را يكي از اين موارد خواند و افزود: براي نخستين بار است كه در نمايشگاه فرش تبريز شركت كرده ام در حالي كه حتي يك سال هم نمايشگاه فرش تهران را از دست نداده ام.
رهبر اظهار داشت: برگزاري نمايشگاه فرش در تبريز با تهران تفاوت بسياري دارد، اگرچه تبريز مهد توليد فرش نفيس دستباف است ولي فروش در نمايشگاه تهران بسيار بيشتر است.
وي كه 17 سال است در عرصه فرش فعاليت مي كند با اشاره به چالش هاي پيش روي هنر صنعت فرش كشور گفت: يكي از مهم ترين دلايلي كه صنعت فرش از رونق افتاده است عدم صادرات به كشورهاي اروپايي است.
رهبر با اشاره به اينكه وضعيت كنوني اين صنعت بسيار نگران كننده است افزود: با روند فعلي آينده صنعت فرش در كشور در هاله اي از ابهام قرار دارد.
محمد رضا عيوضي كه توليدكننده و تاجر فرش است نيز مي گويد: عدم بازار يابي مناسب و عدم بهره گيري از شيوه هاي نوين تجارت، بازار فرش را دبا ركود مواجه كرده است.
وي اظهار داشت: تبليغات نيز در حوزه صنعت فرش جايگاه خود را پيدا نكرده است به نحوي كه براي برگزاري چنين نمايشگاهي در مركز توليد فرش جهان، كم ترين تبليغاتي انجام نگرفت.
عيوضي با ناعادلانه خواندن فضاي رقابتي بين تجار ساكن تهران و تبريز تأكيد كرد: پايتخت نشين ها از امكانات فراواني بهره مي گيرند در حالي كه شهرستاني ها با حداقل ها سر مي كنند.
وي با بيان اينكه نخستين بار است كه در نمايشگاه فرش تبريز شركت مي كند، دليل حضورش را چنين بيان كرد: دعوت دوستان و همكاران علت حضورم در اين نمايشگاه بود ولي هم اكنون كه آخرين روز نمايشگاه است هنوز نتوانسته ام هزينه اي را كه صرف كرده ام را به دست آورم.
جليل جباري ديگر غرفه دار هشتمين نمايشگاه فرش تبريز گفت: نبود نيروي انساني دليل كاهش توليد و فرار توليد كنندگان فرش به سمت ساير حوزه هاي اقتصاد است.
وي ادامه داد: كارگران قاليباف فعاليت در حوزه ساختمان سازي را به قاليبافي ترجيح مي دهند، به همين دليل در عرصه توليد با كمبود نيرو مواجه ايم.
جباري تبريز را داراي ظرفيت بالاي توليد فرش دستباف دانست و اظهار داشت: در بين توليدات ما، تابلو فرشي با 200 رنگ كار شده وجود دارد و از اين قبيل فرش هاي هنري در بازار فرش تبريز كم نيست، به همين دليل ظرفيت رقابت در اين بازار بسيار زياد است.
صادق نجفي، رئيس سازمان بازرگاني استان آذربايجان شرقي نيز در خصوص برگزاري نمايشگاه فرش مي گويد: اين نمايشگاه در راستاي هرچه بيشتر شناساندن هنر صنعت فرش دستبافت تبريز در كشور و ساير بازارهاي جهاني برگزار مي شود و هر ساله با استقبال فعالان عرصه فرش رو به رو است.
وي در خصوص سهم فرش در صادرات غيرنفتي استان مي گويد: در دو ماهه اول امسال 15 ميليون دلار فرش دستبافت از استان به 10كشور دنيا صادر شد.
نجفي گفت: اين مقدار فرش دستبافت به وزن 415 تن به كشورهاي آمريكا، آلمان، امارات، اسپانيا، سوريه، ايتاليا، فرانسه، عربستان سعودي، عراق و تركيه صادر شده است.
نجفي با اشاره به اقدامات صورت گرفته از سوي دولت نهم در راستاي بهبود وضعيت قاليبافان اظهار داشت: حمايت ها از سوي دولت براي ارتقاي وضعيت قاليبافان در طول سه سال گذشته بي نظير بوده است.
دبير كارگروه توسعه صادرات غيرنفتي استان آذربايجان شرقي با بيان اينكه بيمه تكميلي قاليبافان، پرداخت تسهيلات ارزان قيمت، احداث كارگاه‌هاي بزرگ و مجهز، ارائه آموزش‌هاي بهبافي و توسعه نمايشگاه‌هاي دائمي از جمله اقدامات موثر دولت نهم در حوزه فرش دستبافت است، تأكيد كرد: اكنون فرش دستبافت كشور و از همه مهم تر، آذربايجان شرقي در بازارهاي جهاني حرف اول را مي‌زند و اين دستاورد اهميت دادن دولت به اين هنر است.
فرش تبريز كه اكنون تنها نام اين شهر را با خود يدك مي كشد و بيشتر در شهرها و روستاهاي اطراف آن تا شعاع چند 10كيلومتري توليد مي شود از بيشترين تنوع در رنگ، نقشه و حتي اشكال و اندازه هاي بافت در توليدات داخلي برخوردار است.
فرش دستباف مي تواند به عنوان يك منبع سرمايه گذاري نيز مورد استفاده قرار مي گيرد كه در اين راستا نيازمند سرمايه گذاري و همت بيش از پيش دولت و سازمان هاي حمايتي را مي طلبد تا بار ديگر فرش دستباف ايراني جايگاه والاي گذشته خود را بازيابد.
گزارش از امير كريم زاد شريفي- وحيد زينالي – خبرنگاران فارس در تبريز
انتهاي پيام/ع
سه شنبه 18 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: فارس]

[مشاهده در: www.farsnews.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 219]