اقتصاد - خشكسالي؛ بلاي كشاورزان ـ موهبتي براي مديران

واضح آرشیو وب فارسی:ایسکانیوز: اقتصاد - خشكسالي؛ بلاي كشاورزان ـ موهبتي براي مديران

اقتصاد - خشكسالي؛ بلاي كشاورزان ـ موهبتي براي مديران

بهزاد قره ياضي* :مصاحبه وزير محترم جهاد كشاورزي با جريده محترم كيهان (مورخ 5/4/87) در مورد خشكسالي و توليدات كشاورزي انگيزه تحرير اين چند سطر شد. حسب معمول، مطالب ارائه شده توسط وزير محترم در اين مصاحبه را مي‌توان به چند بخش زير تقسيم كرد: 1)‌ بي‌انصافي در مورد پيشينيان و متهم كردن آنها به كم كاري (مثال: از 40 سال خشكسالي فقط دو سال آن به دولت نهم بر مي‌گردد. ساير وزرا بايد پاسخ دهند كه در اين مدت چرا به فكر نبوده‌اند؟) 2)‌ فرافكني و انداختن تقصير به گردن پيشينيان و تشكل‌ها (مثال: عده‌اي وقتي متوجه مي‌شوند كه وزارت جهاد كشاورزي مي‌خواهد با انحصارات مقابله كند و منافع خود را در خطر مي‌بيند بحران‌سازي مي‌كنند) 3) ارائه آمار و اطلاعات ناصحيح و گزارش برخي اقدامات انجام شده (مثال: بيشتر مباحثي كه در آن عدد و رقم وجود داشته باشد مانند دوره مديريتي يا دوره خشكسالي منطبق با دوره مديريتي ايشان يا مباحث مربوط به تحقيقات) 4) ارائه وعده‌هاي جذاب و عوام فريب براي آينده‌اي موهوم (مثال: وعده احداث 300 سد زير زميني به منظور استحصال جريانات زير قشري آب) در اين نوشتار صرفا به بي‌انصافي وزير محترم در قضاوت عملكرد پيشينيان اشاره مختصري خواهد شد و بررسي ساير موارد به فرصتي ديگر موكول مي‌شود. وزير محترم جهاد كشاورزي در بخشي از مصاحبه خود گفت: «از 40 سال خشكسالي فقط دو سال آن به دولت نهم بر مي‌گردد. ساير وزرا بايد پاسخ دهند كه در اين مدت چرا به فكر نبوده‌اند؟ از سال 69 به اين طرف تنها دولتي كه بحث خشكي را مدنظر قرار داده دولت نهم بوده است... راندمان آبياري در برنامه اول توسعه 5/31 درصد، برنامه دوم 2/32 درصد، برنامه سوم 5/37 درصد، برنامه چهارم 40 درصد و در حال حاضر 5/41 درصد است. در كشور بايد از گذشته به اين مسئله پرداخته مي‌شد كه متاسفانه نشده است.»

گذشته از اينكه آقاي وزير احتمالا متوجه گذر زمان نبوده‌اند كه با وجود گذشت سه سال از وزارتشان مي‌گويند تنها دو سال از 40 سال به دولت نهم بر مي‌گردد، و گذشته از اينكه ايشان با گره زدن عملكرد خود به دولت نهم تلاش دارد تا مخالفت با عملكرد خود را به نوعي مخالفت سياسي با دولت نهم قلمداد نموده و به اين ترتيب خود را نجات دهد، موارد زير قابل تامل است:
1) اينكه در موقعيت‌هاي مختلف و بدون در نظر گرفتن نتايج اين نوع بي‌انصافي‌ها همه دولت‌هاي پس از پيروزي انقلاب اسلامي (دولت‌هاي مقام معظم رهبري، هاشمي رفسنجاني و سيدمحمد خاتمي) به كم‌كاري متهم شوند و گناه همه كاستي‌ها به گردن آنها انداخته شود تا عملكرد سه ساله آقايان زير سوال نرود، خود حكايت از بي‌انصافي در وزارت جهاد كشاورزي دارد. اين بي‌انصافي در برخي وزارتخانه‌هاي ديگر همين دولت مانند وزارت راه و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي ديده نمي‌شود.
2)‌ به نظر نگارنده همه دولت‌هاي گذشته تلاش درخور تقديري در همه حوزه‌ها منجمله مقابله با خشكي و خشكسالي در بخش كشاورزي داشته‌اند. حتي در دولت نهم نيز صرف‌نظر از ندانم كاري‌هاي ناشي از اصرار وزير محترم جهاد بر فشار بي‌رويه بر منابع آبي، جايگزيني كشت و تخريب زير ساخت‌هاي توليد حبوبات، سيب‌زميني، چغندرقند و پنبه كارشناسان و مديران مياني و در يك كلام بدنه بخش كشاورزي و همه نظام در تلاش براي كاهش آثار زيانبار خشكي اقداماتي را انجام داده‌اند كه مورد تقدير است.
3) وزير محترم جهاد كشاورزي كه شخصا مسول بسياري از نابساماني‌هاي موجود بخش كشاورزي اعم از افزايش وابستگي به واردات محصولات كشاورزي و «ناخودكفاتر شدن» كشاورزي كشور هستند و چنانچه در نوشتار بعدي به آن پرداخته خواهد شد خود به جز تقاضاي اعتبار بيشتر براي واردات محصولات كشاورزي و يا سكوت در مقابل آن چيزي براي ارائه كردن ندارد مدعي شده است كه «بايد ساير وزرا پاسخ دهند كه در اين مدت چرا به فكر نبوده‌اند» و گويا ساحت مقدس ايشان مصون از پرسش و قطعا بي‌نياز از ارائه پاسخ است! اكنون با ذكر فهرستي از آنچه در حافظه نگارنده مي‌گنجد از وزير محترم مي‌خواهد ضمن ارائه توضيح در مورد چرايي تكذيب اقدامات مديران سابق و عدم‌تقدير از آنان بفرمايند كه چرا بسياري از اين اقدامات متوقف شده‌اند و ايشان در مقابل چه اقدامات قابل مقايسه‌اي را انجام داده‌اند؟ برخي از اقدامات دولت‌هاي سابق به شرح زير هستند.
4)‌ يقينا طولاني‌ترين دوره خشكي و خشكسالي در كشورمان مربوط به دهه 1370 است. در اين دهه پنج سال خشكي مستمر مي‌توانست بهانه و مستمسكي براي واردات محصولات كشاورزي و بروز خسارات جبران‌ناپذيري به بخش شود. با اين وجود تحت مديريت داهيانه مديران وقت (دولت آقاي هاشمي و وزارت دكتر عيسي كلانتري) اين دوران با كمترين آسيب و بيشترين بهره‌برداري علمي سپري شد و هرگز شاهد واردات محصولات كشاورزي آنگونه كه امروز و بدون هيچ محدوديتي به كشورمان سرازير مي‌شوند نبوديم. يادآوري اين نكته نيز مفيد است كه خشكي امسال به دنبال دو سال پرباران (ترسالي) رويايي براي كشاورزي كشورمان در سال‌هاي 1385 و 1386 صورت گرفته است. در نتيجه انتظار مي‌رفت شدت آسيب‌ها و خسارات بسيار كمتر و نياز به واردات منتفي باشد. اما افزايش سيل واردات (نظير واردات شكر كه بنيان توليد قند و شكر در كشور را متزلزل كرد)، حتي در همين سال‌هاي‌تر نيز صورت گرفته است.
5)‌ تاسيس موسسه تحقيقات ديم در مراغه، تربيت نيروي انساني كارآمد و راه‌اندازي آزمايشگاه‌هاي مختلف كه از دستاوردهاي دولت مقام معظم رهبري و وزارت دكتر كلانتري محسوب مي‌شود از جمله اقدامات اساسي و بنيادين دولت‌هاي قبل بوده است. راستي آقاي مهندس اسكندري چند موسسه تحقيقاتي به راه انداخته‌اند و يا در توسعه كمي و بهبود كيفي چند مورد از همين موسسات موجود تلاش كرده است؟ هيچ!. توليد بذور متحمل به خشكي، ارائه بسته‌هاي ترويجي و روش‌هاي كاشت، داشت و برداشت متناسب با مناطق خشك و سال‌هاي خشك و معرفي ماشين‌آلات كشاورزي مناسب با كشاورزي در مناطق خشك از اهم فعاليت‌هاي اين موسسه است. موسسه تحقيقات ديم بيشترين رشد خود را در سال‌هاي 1379 تا 1384 داشته و از آن سال با كمبود اعتبار و كاهش توجه از سوي وزارت جهاد كشاورزي مواجه بوده است.
6)‌ توسعه روابط علمي بين‌المللي به ويژه عضويت در CGIAR كه متشكل از 16 موسسه بين‌المللي تحقيقات كشاورزي است از ديگر اقدامات بوده است. اين اقدام به همت دكتر حسن حبيبي و حمايت آيت‌الله هاشمي رفسنجاني به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد. اين موسسات با همكاري ايران، پروژه‌هاي متعددي را در مورد افزايش بهره‌وري آب و مقابله با خشكي و خشكسالي اجرا كرده‌اند كه اعتبارات بخشي از آنها نيز از خارج تامين شده است. در راس اين همكاري‌ها بايد به تاسيس دفتر موسسه بين‌المللي مديريت آب در ايران (IWMI) در دوره سيدمحمد خاتمي، تصويب و اجراي پروژه حوزه آبخيز كرخه در دوره مهندس حجتي و نگارنده، همكاري با سيميت و ايكاردا براي تهيه بذور متحمل به خشكي و ساير همكاري‌ها اشاره كرد. متاسفانه در دوره آقاي اسكندري روابط علمي بين‌المللي مختل شده است. در اجلاسي كه اخيرا در بن تشكيل شده بود، يكي از همكاران همين موسسات بين‌المللي در مورد پيشرفت امور از اينجانب سوال كرد. اينجانب ضمن تاكيد بر اينكه همه چيز همچون گذشته پيش مي‌رود رئيس يكي از موسسات تحت پوشش وزارت جهاد كشاورزي را كه در اجلاس حاضر بود معرفي كردم و از وي خواستم با ايشان صحبت كند كه متاسفانه با واكنش تند او مواجه شدم. وي مي‌گفت هرگز تمايلي به ديدن وي ندارد زيرا او حتي ادب ندارد به دهها نامه الكترونيك من پاسخ دهد! به اين ترتيب درحال حاضر تكليف همكاري‌هاي بين‌المللي كه در گذشته و هريك با مرارت‌هاي زيادي فراهم شده بود مشخص مي‌شود.
7)‌ در اواخر دهه 1370 مركز تحقيقات شوري در يزد ايجاد شد كه تحقيقاتش در همپوشاني كامل با معضلات خشكي كشور قرار داشت. اين مركز نيز همچون ساير مراكز تحقيقات كشاورزي كشور از عدم‌حمايت و كمبود اعتبارات رنج مي‌برد.
8‌) در سال 1380 و با وجود آنكه كشور با خشكسالي مواجه نبود، كميته‌اي تحت عنوان «كميته ملي مقابله با خشكي و خشكسالي كشاورزي» در معاونت زراعت (مهندس شريعتمدار تشكيل شد. اين كميته با حضور نمايندگاني از وزارت كشور، سازمان هواشناسي، اساتيد برجسته‌اي از دانشگاه‌هاي مختلف (نظير دكتر امين عليزاده از مشهد)، سازمان مديريت و برنامه‌ريزي وقت و موسسات تحقيقاتي تحت پوشش سازمان تحقيقات و آموزش كشاورزي تشكيل شد و موجب شد تا موضوع خشكي و خشكسالي تا پايان دوره مهندس حجتي هرگز از دستور خارج نشود. توجه به خشكي در اين دوره كه اصولا كشور با خشكسالي شديدي مواجه نبوده است در خور تحسين و تقدير است. اين كميته به محض روي كار آمدن مهندس اسكندري برچيده شد. شايد يكي از دلايل اصلي اين كار انتقاد برخي از اعضاي كميته از عملكرد غيرعلمي وزير و برخي مديران ارشد وي و امضاي نامه مشهور 54 نفر از استادان دانشگاه‌ها در مورد معضلات بخش كشاورزي كشور بود كه امضاي دكتر عليزاده نيز در پاي آن ديده مي‌شد. به اين ترتيب اين قبيل استادان برجسته كشور تنها با ارسال يك نامه دلسوزانه‌اي كه درآن نسبت به بروز وضعيت اسفباري كه اكنون در آن قرار داريم هشدار داده شده بود تبديل به «اخراجي‌هاي وزارت جهاد كشاورزي» شدند!
9)‌ يكي از مصوبات كميته ياد شده پيشنهاد تشكيل يك مركز مديريت امور خشكسالي منطقه اكو به اين سازمان بود كه مورد موافقت وزراي ذيربط قرار گرفت. سازمان خواربار جهاني FAO نيز با تامين 400 هزار دلار اعتبار به كمك آمد و در نهايت اساسنامه اين مركز با كمك متخصصان داخلي و بهره‌گيري از امكانات بين‌المللي تحت عنوان National strategy and action plan on drought preparedness, management and mitigation in the agricultural sector تهيه شد. اين اثر در سال گذشته به همت و با مقدمه‌اي از معاون فعلي وزير محترم جهاد كشاورزي آقاي دكتر جهانسوز منتشر شده است. در اين مقدمه چند مرتبه از مهندس شريعتمدار و پيشينيان تقدير به عمل آمده است كه در تعارض آشكار با بي‌انصافي‌هاي وزير محترم قرار دارد. ترجمه فارسي اين اثر تحت عنوان «استراتژي ملي و برنامه عمل براي آمادگي، مديريت و كاهش خشكسالي در بخش كشاورزي ايران» نيز آماده انتشار است.
10)‌ يكي ديگر از اقدامات كميته ملي ياد شده انتشار «فصلنامه مقابله با خشكي و خشكسالي» به مدت پنج سال بود كه انتشار آن در دوره آقاي مهندس اسكندري متوقف شد. انتشار تك‌نگاشت و كتاب در مورد خشكسالي و خشكي نيز از اقدامات ديگر كميته ملي ياد شده بود كه آن هم به دست فراموشي سپرده شد.
11)‌ يكي از بررسي‌هاي مهمي كه توسط اين كميته صورت گرفته بود تعيين تاثير كاهش حتي يك ميلي‌متر بارندگي روي توليدات زراعي كشور بود. متاسفانه اين يافته‌هاي علمي آقاي دكتر سلامي با اظهارات غيرعلمي مهندس اسكندري مبني بر كم تاثير بودن مجموع عوامل اقليمي نظير خشكي و شوري بر توليدات زراعي و به ويژه خودكفايي گندم در تعارض كامل قرار داشت. بنابراين انحلال كميته ياد شده مي‌توانست مفري محسوب شود.
12) توجه به آبخوانداري و آبخيزداري در دوره‌هاي رياست جمهوري مقام معظم رهبري و آقاي هاشمي به اوج خود رسيد. استاد پروفسور كوثر با حمايت مهندس فروزش (وزير جهاد سازندگي وقت) اقدامات گسترده‌اي را براي نمونه‌سازي و اجراي پروژه‌هاي وسيع آبخوانداري انجام داد. نتيجه يكي از اين پروژه‌ها كه تبديل بيابان «گره بايگان فسا» به يك جنگل انبوه بود بارها و بارها مورد بازديد مسوولان جمهوري اسلامي و ميهمانان خارجي قرار گرفت. بازديد‌هاي تفصيلي آقاي هاشمي و تشويق وي در اين مورد مثال‌زدني است. تاسيس مركز تحقيقات آبخيزداري در وزارت جهاد سازندگي سابق و تربيت نيروهاي تخصصي كارآمد از ديگر اقداماتي بود كه در اين حوزه صورت گرفت.
13) توجه ويژه‌اي كه در دوره آقاي خاتمي به افزايش بهره‌وري آب به ويژه توسعه آبياري تحت فشار صورت گرفت قابل تقدير است. هم اكنون بيش از 700 هزار هكتار از اراضي كشور تحت آبياري تحت فشار قرار دارد. كاري كه با آهنگ رشد بسيار بالايي در سال‌هاي 1383 و 1384 ادامه داشت، در دوره آقاي اسكندري از آهنگ رشد آن كاسته شد. به هر حال به نظر مي‌رسد كه حدود 150 هزار هكتار نيز در دوره آقاي اسكندري به اين روش آبياري اختصاص يافته باشد.
14)‌ جالب است كه خود آقاي اسكندي در بخشي از مصاحبه خود از افزايش راندمان آبياري از 5/31 درصد در برنامه اول توسعه به 40 درصد در ابتداي برنامه چهارم ياد مي‌كند ولي بلافاصله با فراموش كردن اينكه تمام اين افزايش راندمان و تمام اين دوران مربوط به دولت‌هاي قبل مي‌شود ادامه مي‌دهد: در كشور بايد از گذشته به اين مسئله نيز پرداخته مي‌شد كه متاسفانه نشده است. پس چه كسي اين افزايش راندمان را ايجاد كرده شما؟ شما كه خود مدعي هستيد راندمان آبياري در حال حاضر 5/41 درصد است و در واقع اقرار مي‌كنيد كه در طي سه سال گذشته ساليانه تنها نيم درصد به راندمان آبياري افزوده‌ايد چگونه مي‌توانيد مدعي پيشينيان خود باشيد كه به هر حال در همان ادوار نيز مسووليت‌هاي اجرايي سنگيني داشتيد و «حكم» از آنان قبول كرده ايد. اين قدر بي‌انصافي در مورد افرادي كه شما را مطرح كرده‌اند و به شما حكم داده‌اند واقعا مثال‌زدني است!
15) واردات بذور اصلاح شده زودرس (گريز از خشكي و خشكسالي) سيب‌زميني (مانند بذر مارفونا) و بذور گندم و كلزاي متحمل به خشكي از كانادا و سيميت از اقدامات ديگر مقابله با خشكسالي بود كه متاسفانه اين كار نيز مختل شد. در سال 1385 ادعاي عجولانه رئيس جديد پژوهشكده بيوتكنولوژي وزارت جهاد كشاورزي در مورد توليد انبوه ميني تيوبر سيب‌زميني (كه بنيان آن در دوره نگارنده گذاشته شده بود)، موجب شد تا معاون وقت وزير دستور توقف واردات بذر سيب‌زميني از خارج از كشور را صادر نمايد و در نتيجه كشورمان را كه تا سالي 240 هزار تن سيب‌زميني صادر مي‌كرد به وارد‌كننده سيب‌زميني از پاكستان مبدل نمايد! در اثر همين بي‌تدبيري‌ها بود كه سطح زير كشت كلزا نيز از قريب به 200 هزار هكتار در سال 1383 به كمتر از 150 هزار هكتار در سال جاري كاهش يافته است.
*‌ متخصص بيوتكنولوژي كشاورزي
* *‌ قسمتي از كتيبه داريوش- دروازه ملل تخت جمشيد

مقايسه‌اي گذرا بين اقدامات پيشينيان براي مقابله با خشكسالي و اقدامات مورد ادعاي امروز وزارت جهاد كشاورزي نشان مي‌دهد كه در دوره‌هاي قبل براي مقابله خشكسالي و كاهش اثرات آن، از قبل (وحتي در زمان ترسالي) مطالعه و برنامه‌ريزي صورت مي‌گرفته و بيشتر راهكارها بر اساس نتايج تحقيق و در يك كلام «دانايي محور» بوده است. اما اقدامات مورد ادعا در مصاحبه وزير محترم (صرف‌نظر از بخش‌هايي كه به صورت وعده‌هايي موهوم به آينده واگذار شده‌اند)، به‌‌طور عمده از نوع «مطالبه اعتبارات بيشتري از پول بادآورده نفتي براي جبران آثار خشكسالي» (پرداخت خسارت به كشاورزان و واردات محصولات كشاورزي از خارج) است. نگارنده قضاوت در مورد «خادمانه بودن» هريك از اين اقدامات را بر عهده خواننده محترم مي‌گذارد. خواننده محترم خود به انگيزه‌هاي فرافكني وزير محترم پي خواهد برد! يقينا اقدامات انجام شده پس از پيروزي انقلاب شكوهمند اسلامي كه دستاورد رهبري داهيانه امام راحل و جانشين برحقشان حضرت آيت‌الله خامنه‌اي، تلاش مديران متعهد دلسوز بخش، كاركنان و كارشناسان و از همه مهم‌تر كشاورزان سختكوش ميهنمان است بيش از آني است كه در حافظه ضعيف نگارنده يا در حوصله اين نوشتار بگنجد. اين ثمرات انقلاب شكوهمندمان را ناچيز نشماريم و به خاطر پوشانيدن ضعف‌هاي مديريتي خود پيشينيان و دستاوردهاي فني آنان را زير سوال نبريم و مردم را نسبت به توانايي‌هاي فني و دستاوردهاي عظيم انقلاب شكوهمند اسلامي بدبين نكنيم و همه باهم دعا كنيم كه «خداوند اين كشور را از دشمن، از خشكسالي و از دروغ محفوظ دارد!»* *
دوشنبه 17 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ایسکانیوز]

[مشاهده در: www.iscanews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 177]