نماد فلسفه تطبيقي در ايران معاصر است

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: آشنايي با انديشمندان جهان اسلام / مهدي حائري يزديبه مناسبت درگذشت استاد دكتر مهدي حائري يزديآثار استاد «مهدي حائري يزدي» نماد فلسفه تطبيقي در ايران معاصر است
گروه انديشه: تأليفات و آثار متعدد مرحوم آيت‌الله دكتر «مهدي حائري يزدي» از آثار كلاسيك فلسفه تطبيقي در ايران معاصر به شمار مي‌آيد و او را به حق مي‌توان نماينده شاخص و معتبر سنت تفكر فلسفي اسلام به حساب آورد كه با تخصص و مهارت كافي در فلسفه غرب به گفت‌وگوي دو جانبه با شاخه غربي فلسفه مبادرت ورزيده است.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، 17 تيرماه برابر است با سالروز درگذشت حكيم متأله و فيلسوف عالي‌مقام، آيت‌الله دكتر «مهدي حائري يزدي»، در سال 1378 هجري شمسي.

آيت‌الله دكتر «مهدي حائري يزدي»، فرزند مؤسس‌ نامدار حوزه‌‌ علميه‌ قم،‌ آيت‌الله‌ شيخ‌ عبدالكريم‌ حائري ‌يزدي‌ بود. وي عرفان‌ و علوم‌ نقلي‌ و عقلي‌ را در محضر استادان‌ بزرگ‌ حوزه‌هاي‌ تشيع‌، آيات‌ عظام‌: امام خميني(ره)‌، آيت‌الله‌ سيداحمد خوانساري‌، ميرزا مهدي‌ آشتياني‌، آيت‌الله‌ بروجردي‌ و آيت‌الله‌ كوه‌‌كمره‌اي فراگرفت‌. وي‌ پس‌ از دريافت‌ درجه‌‌ اجتهاد به ‌‌عنوان‌ نماينده‌‌ آيت‌الله بروجردي‌ به‌ آمريكا هجرت‌ و مدارج‌ تحصيل‌ در فلسفه‌ غرب‌ را تا سطوح‌ بسيار عالي‌ طي‌ كرد.

دكتر حائري‌ يزدي‌ دوره‌‌ ليسانس‌ را در دانشگاه‌ جورج‌ تاون‌، فوق‌ ليسانس‌ را در هاروارد و دكتري‌ را در دانشگاه‌ ميشيگان‌ و تورنتو با درجه‌ ممتاز به‌ اتمام‌ رساند. رساله دكتراي وي «علم‌ حضوري‌؛ اصول‌ معرفت‌شناسي‌ در فلسفه‌‌ اسلامي»‌ است كه در سال‌ 1978 با نظارت‌ چند نفر‌ از استادان‌ برجسته‌ فلسفه‌ غرب‌: پروفسور فرانكنا، پروفسور ساوان‌، پروفسور اشميتز، پروفسور استيونسن‌، پروفسور لانگ‌ و پروفسور فايرودر ـ كه‌ جمعا مدت‌ 9 سال‌ به‌ طول‌ انجاميد ـ در دانشگاه‌ تورنتو كانادا به زبان انگليسي نوشته‌ شده‌ است‌. وي با نگاشتن اين‌ رساله‌ به‌ اخذ درجه‌ دكترا در رشته‌‌ «فلسفه‌ تحليلي‌» نايل‌ شد. دكتر سيدحسين‌ نصر بر اين‌ كتاب‌ كه‌ در سال‌ 1992 از سوي‌ دانشگاه‌ نيويورك‌ به‌ زبان‌ انگليسي‌ به‌ چاپ‌ رسيد، مقدمه‌اي‌ نگاشته‌ كه‌ در ضميمه‌ چهارم‌ كتاب‌ حاضر به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌.

دكتر حائري‌ يزدي‌ در طول‌ عمر پربركت‌ خود در دانشگاه‌ها و مؤسسه‌هاي‌ علمي‌ مختلف‌ به‌ تدريس‌ پرداخت؛ از جمله‌: تدريس‌ الهيات‌ و فلسفه‌ در دانشكده‌ الهيات‌ دانشگاه‌ تهران‌ كه‌ در خلال‌ سال‌هاي‌ 1344 الي‌ 1348، فلسفه‌ ابن‌‌سينا و صدرالمتألهين‌ را براي‌ شاگردان‌ خود تدريس‌ مي‌كرد؛ تدريس‌ فلسفه‌ اسلامي‌ در مدرسه‌‌ سپهسالار (شهيد مطهري‌)؛ تدريس‌ در «مركز تحقيقات‌ اديان‌ جهاني‌» وابسته‌ به‌ دانشگاه‌ هاروارد در طول‌ سال‌هاي‌ 1964 و 1965؛ تدريس‌ فلسفه‌ اسلامي‌ و ادبيات‌ فارسي‌ در دانشگاه‌ مك‌‌گيل‌ در سال‌هاي‌ 1969 تا 1971؛ تدريس‌ فلسفه‌ و فقه‌ اسلامي‌ در دانشگاه‌ ميشيگان‌ در خلال‌ سال‌هاي‌ 1971 و 1972؛ تدريس‌ ادبيات‌ فارسي‌ ـ تاريخ‌ بيهقي‌ ـ در دوره‌ فوق‌ ليسانس‌ دانشگاه‌ تورنتو در سال‌هاي‌ 1974 و 1975؛ تدريس‌ در مؤسسه‌ تحقيقات‌ قرون‌ وسطي‌ وابسته‌ به‌ دانشگاه‌ تورنتو با عنوان‌ «تعليمات‌ بنيادين‌ فلسفه‌ بوعلي‌ سينا» در خلال‌ سال‌هاي‌ 1975 و 1976؛ تدريس‌ در دانشگاه‌ جورج‌ تاون‌ با عنوان‌ «مبادي‌ عناصر الهي‌ در جوامع‌ اسلامي‌» در سال‌ 1979؛ تدريس‌ در دانشگاه‌ تورنتو در زمينه‌ فلسفه‌ اخلاق‌ در سال‌هاي‌ 1979 و 1980؛ تدريس‌ فلسفه‌ و توابع‌ اين‌ علم‌ در دانشگاه‌هاي‌ دولتي‌ نيويورك‌، دانشگاه‌ آكسفورد، دانشگاه‌ مونترال‌ كانادا، انجمن‌ حكمت‌ و فلسفه‌ ايران‌ و تدريس‌ در منزل‌ خويش‌ براي‌ دانشجويان‌ دكترا‌ و دانش‌پژوهان‌ ويژه؛ عضويت‌ در «مؤسسه‌ جهاني‌ فلسفه‌ اخلاق‌» و مؤسسات‌ علمي‌ ديگر و شركت‌ و ايراد سخنراني‌ در ده‌ها سمينار و همايش‌ علمي‌ در ايران‌، آمريكا و مناطق‌ مختلف‌ جهان‌.

آثار و تأليفات استاد حائري‌ يزدي:

هرم‌ هستي‌: حائري‌ «بحث‌ هستي‌شناسي‌ را دانش‌ برترين‌ و برترين‌ دانش‌هاي‌ انساني‌» به‌ معناي‌ «فراگيرترين‌» دانش‌ها به‌ لحاظ‌ خصوصيت‌ مفهوم‌ وجود مي‌دانست‌. وي به‌ بخش‌بندي‌ ويژه‌اي‌ در مسئله‌ هستي‌ قائل‌ بود كه‌ عبارت‌ بود از « اطلاق‌ قسمي‌» و «اطلاق‌ مقسمي‌». در اين‌ زمينه‌ «وجود مطلق» و «مطلق‌ وجود» را متمايز از يك‌ديگر دانسته‌ و بر مبناي‌ اين‌ شناسايي‌، معتقد بود كه‌ بسياري‌ از مشكلات‌ فلسفه‌ شرق‌ و غرب‌ آسان‌ شده‌ و «راه‌ انديشه‌ هستي‌ را براي‌ استنباط‌ و درك‌ واقعيت‌ يكتايي‌ هستي‌ هموار ساخته‌ است‌». تئوري‌ هرم‌ هستي‌، بخش‌ ويژه‌اي‌ از تز دكتراي‌ استاد فقيد بوده‌ است‌ كه‌ در رشته‌ فلسفه‌ تحليلي در دانشگاه‌ تورنتو كانادا دفاع‌ شده‌ و با تحسين‌ فراوان‌ از سوي‌ اساتيد بنام‌ فلسفه‌ با درجه‌ ممتاز پذيرفته‌ شده‌ است‌. تئوري‌ هندسي‌ هرم‌ هستي‌ و انتولوژي‌ توحيدي‌ زيربناي‌ تمام‌ تئور‌ي‌هاي‌ ديگر استاد در مباحث‌ جهان‌شناسي‌ و جامعه‌شناسي‌ و حقوق‌ بشر و انسان‌شناسي‌ و سياست‌ مدرن‌ و مباحث‌ نفس‌ است‌ و لذا از اهميت‌ بنيادي‌ در ميان‌ آثار استاد برخوردار است.

آگاهي‌ و گواهي‌: اين‌ كتاب‌، ترجمه‌ و شرح‌ انتقادي‌ رساله‌ تصور و تصديق‌ صدرالدين‌ شيرازي‌ است‌ كه‌ ضمن‌ نقد نظريه‌هاي‌ صدرالدين‌، ديدگاه‌ها و تئوري‌هاي‌ تأسيسي‌ و بديع‌ استاد حائري‌ درباره‌ دو موضوع‌ مهم‌ «تصور» و «تصديق‌» كه‌ در مبحث‌ «علم‌» و فلسفه‌ مطرح‌ مي‌شود، بيان‌ شده‌ است‌. درباره‌ محتواي‌ اين‌ كتاب‌ به‌ اجمال‌ مي‌توان‌ گفت‌ كه‌ مقوله‌ علم‌ در فلسفه‌ اسلامي‌ در ابواب‌ و فصول‌ مختلف‌ مورد بررسي‌ قرار مي‌گيرد. گاه‌ در علم‌النفس‌ و گاه‌ در مبحث‌ مقولات‌ به‌ عنوان‌ يكي‌ از اقسام‌ كيف‌ نفساني‌ و گاه‌ در وجود ذهني‌ به‌ عنوان‌ نحوه‌ و نشئه‌اي‌ از وجود از تقسيمات‌ اولي‌ علم‌، تقسيم‌ آن‌ به‌ تصور و تصديق‌ و به‌ تعبير و ترجمه‌ مرحوم‌ استاد حائري‌ «آگاهي‌ و گواهي‌» است‌. «تصور» عبارت‌ است‌ از علم‌ و ادراك‌ ساده‌ بدون‌ حكم‌ و «تصديق‌» معرفتي‌ است‌ كه‌ بنا به‌ رأيي‌ همراه‌ حكم‌ است‌ و بنا به‌ رأيي‌ ديگر همان‌ حكم‌ و اذعان‌ است‌. صدرالمتألهين‌ شيرازي‌ رساله‌اي‌ موجز و مختصر در اين‌ زمينه‌ نگاشته‌ است‌ با عنوان‌ «التصور و التصديق»‌ كه‌ به‌ مسائل‌ و مشكلات‌ مربوطه‌ پرداخته‌ و مرحوم‌ استاد حائري‌ يزدي‌ آن‌ را به‌ فارسي‌ روان‌ و شيوا برگردانده‌ و حواشي‌ و تعليقات‌ ارزشمند و شرح‌ و نقد عالمانه‌اي‌ بدان‌ افزوده‌ است‌.

كاوش‌هاي‌ عقل‌ نظري: اين كتاب با مقدمه‌اي با عنوان «نيم‌رخي از فلسفه اسلامي كنوني» آغاز شده و داراي 14 فصل با عناوين: مقدمه‌اي بر فلسفه، تقسيمات فلسفه، علم مابعدالطبيعه، تعريف وجود، مفهوم و مصداق، اشتراك معنوي و لفظي، مفهوم كلي و جزئي، مفهوم وجود، اصالت وجود، اقسام وجود، علم، اتحاد عاقل و معقول، خداشناسي تطبيقي و بررسي بعضي لغات فلسفه است. روش تطبيقي دكتر حائري در اين كتاب اين است كه پس از تحرير مسائل فلسفه غربي با اصطلاحات مخصوص فلسفه اسلامي، وارد ماهيت بحث مي‌شود و ميان يكي از فلاسفه بنام غرب و يكي از شاخصين فلسفه اسلامي آتش بحث را دامن مي‌زند. مؤلف كاوش‌هاي عقل نظري معتقد است كه فلسفه غربي و فلسفه اسلامي، آن‌طور كه اكنون در اذهان عمومي شايع است، در دو قطب مخالف نيستند؛ زيرا آنها نه در حقيقت مسائل و نه در روش‌هاي تعليمي، تفاوت آشكار و سازش ناپذيري ندارند، و برعكس اين شهرت، امكانات بسياري موجود است كه سازش و تفاهم عميقي ميان اين دو گروه تفكر انساني برقرار گردد و ريشه‌ ناسازگاري‌هاي شرق و غرب از ميان برداشته شود.

كاوش‌هاي عقل عملي: اين كتاب در 5 بخش اصلي تدوين شده است. عناوين اين بخش‌ها به اين صورت است: 1. رابطه ديالكتيك هستي با ديالكتيك فلسفي 2. هستي شناختي بايستي و استي 3. منطق صورت بايستي‌ها و استي‌ها 4. منطق ماده بايستي‌ها و استي‌ها 5. بحثي از متون كلام اسلامي. به نظر مؤلف، در سيستم انديشه اسلامي، ميان هستي و استي تفاوتي بنيادي وجود دارد كه نمي‌توان و نبايد در هيچ‌يك از تفكرات انساني آن را ناديده انگاشت. در اين سيستم، قضايايي كه با محمول هستي شكل مي‌يابند تنها قضايا و مسائل هستي شناختي را بنياد مي‌كنند، اما قضايايي كه از نسبت‌هاي استي ترتيب مي‌يابند به علوم ميانه و پايين تعلق مي‌گيرند. مرحوم حائري معتقد است كه براساس انديشه اسلامي، بحث‌هايي كه در انديشه‌هاي اخلاقي از واقعيات و هستي‌هاي محمولي اخلاق به ميان مي‌آيد يا آنچه به عنوان مبادي تصوري اين ماهيات و حقايق بسيط اخلاقي طرح و بررسي مي‌گردد، همه در عداد مسائل فلسفه اخلاق و از حوزه علم اخلاق بيرون است. اما بحث‌هايي كه از نوع مسائل اخلاق دستوري است و با نسبت‌هاي استي شكل مي‌گيرد، همه از گروه مسائل علم اخلاق به شمار مي‌رود و نمي‌توان آنها را ذيل عنوان فلسفه اخلاق قرار داد.

هم‌چنين كتاب‌هاي جستارهاي فلسفي، فلسفه تحليلي، سفر نفس و نظريه شناخت در فلسفه اسلامي - كه تقريرات دروس ايشان است ـ نيز از ديگر آثار مرحوم دكتر مهدي حائري است.

مرحوم دكتر حائري يزدي را مي‌توان نخستين كسي در نظر آورد كه هم با تعليمات كلاسيك اسلامي، اعم از معقول و منقول پرورش يافتند و با تفكر بزرگاني نظير بوعلي و فارابي و سهروردي و ملاصدرا و ابن‌عربي و خواجه‌نصير و ديگران آشنايي و معرفت عميق حاصل كردند و هم علاوه بر آن، خود را در درياي گسترده انديشه‌هاي فلسفي فيلسوفاني نظير كانت و هگل و دكارت و راسل غوطه‌ور ساختند و براي نخستين‌بار در مقام استادي مجتهد در فلسفه اسلامي، درباب مسائلي بحث و تأليف اثر كردند كه اساساً در بستر فلسفه و فرهنگ مغرب‌زمين نشو و نما كرده و در سنت هزارساله فلسفه اسلامي پيشينه نداشته است. از اين رو، به خصوص تأليفات و آثار متعدد مرحوم حائري يزدي در حوزه مباحث فلسفه تطبيقي، حول محور موضوعات و مسائل فلسفه غرب و اسلامي، اهميت و برجستگي ويژه و قابل اعتنا دارد.

حائري يزدي را به حق مي‌توان نماينده شاخص و معتبر سنت تفكر فلسفي اسلام به حساب آورد كه با تخصص و مهارت كافي در فلسفه غرب به گفت‌وگوي دو جانبه با شاخه غربي فلسفه مبادرت ورزيده است. وي با پرسش‌هايي دست و پنجه نرم مي‌كند كه بر زمينه چالش‌هاي عقلي و فكري مغرب‌زمين پديد آمده‌اند و از همين روست كه آثار وي هم براي پژوهندگان و دانشجويان فلسفه اسلامي و هم براي طلاب و دانش آموختگان مكاتب و مدارس فلسفي غرب قابل فهم و مفيد تواند بود.

سرانجام دكتر مهدي‌ حائري ‌يزدي‌ پس‌ از 76 سال‌ و بيش‌ از نيم‌‌قرن‌ تلاش‌ علمي‌ و فكري‌، در ظهر پنج‌شنبه‌ 17 تيرماه سال 78 درگذشت.*

*منابع: كاوش‌هاي عقل نظري، دكتر مهدي حائري يزدي، با پيشگفتار دكتر محقق داماد، مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران؛ كاوش‌هاي عقل عملي، دكتر مهدي حائري يزدي، مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران.
يکشنبه 16 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 431]