عليه فقرا و به نفع اغنيا چگونه سوداگري در بازار جهاني غله اوج مي گيرد

واضح آرشیو وب فارسی:واحد مرکزي خبر: عليه فقرا و به نفع اغنيا چگونه سوداگري در بازار جهاني غله اوج مي گيرد
دومينيك بيارد / منبع؛ لوموند ديپلماتيك بنا بر نظر سازمان غذا و كشاورزي سازمان ملل متحد - فائو - كه در ماه ژوئن همايش ويژه يي در شهر رم برگزار كرد، بحران غذايي 37 كشور جهان را تهديد مي كند. نهاد هاي بين المللي در انتظار بد ترين وقايع هستند؛ بالا رفتن شمار شورش ها (كه تاكنون در كشورهاي جنوب چندين كشته بر جاي گذاشته است) و قحطي كه مي تواند ميليون ها انسان را دربر گيرد. كمك هاي مالي كه قرار است انجام گيرد در مقابل نياز هاي موجود ناچيزند. اين در حالي است كه از طرف ديگر موضوع نقش كشاورزي در توسعه اقتصادي مجدداً مطرح شده است.شورش عليه «گراني» در بوركينافاسو و كامرون و تظاهرات عليه بالارفتن قيمت نان در داكار (سنگال) نشان مي دهد مردم آفريقا بار عواقب بالا رفتن قيمت غله در سطح جهاني را بر دوش مي كشند. قيمت برنج وارداتي از آسيا هر روز به طرز خطرناكي بالا مي رود و قيمت ديگر غلات هم در بازار امريكا به بالاترين حد رسيده است.در آغاز هزاره سوم، امنيت غذايي مجدداً به معضلي نگران كننده از جمله در كشورهاي صنعتي تبديل شده است. ناظراني چون ژان زيگلر، كه تا همين چندي پيش گزارشگر ويژه سازمان ملل در رابطه با حق تغذيه بود، از خطر گرسنگي در غرب قاره سياه سخن راند. حتي در انگلستان، كه كشاورزي در دوران انقلاب صنعتي قرباني شده بود، وزارتخانه مسوول در آن كشور در گزارشي كه در ماه دسامبر 2006منتشر شد از خطرات مربوط به امنيت غذايي ابراز نگراني كرده است.اندكي كمتر از يك سال بعد از اين گزارش، مردم عليه گراني به خيابان ها ريختند، البته نه در لندن، بلكه در شهرهاي نيمكره جنوبي كره زمين؛ كشورهايي كه آنها نيز براي ادامه زندگي به واردات محتاجند، اما درآمدشان به هيچ وجه با انگلستان قابل مقايسه نيست. در اين فاصله قيمت شير، روغن، برنج و گندم سر به فلك كشيده و در بازار غله سوداگري بيش از هر جاي ديگر اوج گرفته است.تابستان 2007، هنگامي كه كشاورزان نيمكره شمالي مشغول درو كردن بودند، قيمت ها شروع به بالا رفتن كرد. در اتاق بازرگاني شيكاگو، محلي كه براي تعيين قيمت جهاني غله حكم مرجع را دارد، قيمت گندم بين ماه مه و سپتامبر از تني 200دلار (126يورو) به 400دلار (⊃2;µ⊃2; يورو) رسيد. همين اتفاق در پاريس رخ داد و گندم آسياب شده در ماه سپتامبر به بالاترين سقف قيمت، يعني تني 300يورو رسيد. در ميانه ماه مارس، هنگامي كه ايالات متحده تقريباً كاملاً ظرفيت صادرات خود را به پايان رسانده بود، قيمت ها باز هم بالاتر رفت. يك بوشل گندم (معادل 27كيلو) از سطح نمادين 13دلار فراتر رفت كه ركوردي تاريخي محسوب مي شود. در عرض يك سال، در بازار امريكا قيمت گندم 130درصد افزايش يافت.در كشورهاي پيشرفته، توليدكنندگان فرآورده هايي كه از آرد گندم استفاده يا غذاي دام توليد مي كنند و از بالا رفتن قيمت ها غافلگير شده اند به شدت اعتراض دارند. از سال ها پيش بين عرضه و تقاضا فاصله به وجود آمده است. ذخاير نهايي - آنچه در سيلوهاي كشورهاي توليدكننده قبل از برداشت محصول باقي مي ماند - كاهش مي يابد حال آنكه تقاضا بالا مي رود. بازار ديگر نه از طريق بالا رفتن عرضه، بلكه با استفاده از ذخاير انباشت شده در كشورهاي بزرگ صادركننده تعادل مي يابد.سود هاي نجوميدو رويداد در سال 2007اين تعادل شكننده را برهم ريخت؛ از طرفي بالا رفتن تقاضا به دليل افزايش سوخت هاي گياهي، از سوي ديگر برداشت نامناسب به دليل مشكلات مربوط به آب و هوا. دو رويدادي كه تنش هاي ناشي از تقاضاي فزاينده كشور هاي در حال رشد مانند چين را باز هم افزايش داد. بالا رفتن توليد سوخت گياهي 10درصد توليد جهاني ذرت را به خود اختصاص داد. اما اين پديده تنها بخشي از مسووليت افزايش فاحش قيمت غله را برعهده دارد، چرا كه امريكاييان يعني توليدكنندگان اصلي سوخت گياهي براي پاسخ به اين نياز توليد ذرت خود را افزايش داده بودند.رويداد دوم نيز در سال 2007نقشي تعيين كننده ايفا كرد. خشكسالي در استراليا، كمبود آفتاب و بارش زياد در اروپا و بالاخره سرماي يخي در آرژانتين به توليد صدمه زد. هنوز نمي توان از قحطي صحبت كرد، اما در بازار غله كه خطوط مربوط به ذخاير نهايي تصميمات فروش يا خريد را تعيين مي كند، كاهش معني دار اين ذخاير موجب بالا رفتن قيمت ها در مجموعه مبادلات شد. گندم تقريباً در تمام نقاط جهان به مصرف مي رسد. مشخصات فيزيكي اين دانه باعث مي شود كه به مثابه تنها منبع تهيه خمير براي تهيه نان، ماكاروني يا بلغور از آن استفاده شود. گندم همچنين بالاترين حجم مبادله نسبت به بقيه غلات را دارد ـ يك پنجم توليدات جهاني گندم از قاره يي به قاره ديگر در گردش است ـ اما توليد براي بازار جهاني تنها در دست تعدادي از كشورهاي صادركننده قرار دارد. ايالات متحده و برخي كشورهاي اروپايي، استراليا، كانادا و آرژانتين از صادركنندگان بزرگ هستند.توسعه اقتصادي كشورهاي در حال رشد، همراه با شهري شدن آنها رفتار تغذيه يي بشر را عميقاً تغيير داده است؛ در مجموع بيشتر مي خوريم و به ويژه بيشتر گوشت مصرف مي كنيم. به عنوان مثال چيني ها در سال 2005پنج برابر سال 1980گوشت مصرف كرده اند. مي دانيم كه براي توليد يك كيلو گوشت مرغ، سه كيلو دان لازم است و براي توليد يك كيلو گوشت گوساله دو برابر اين مقدار. غله و دانه هاي غني جزء اصلي غذاي دام ها هستند.با بالا رفتن جمعيت جهاني و افزايش سطح زندگي در كشورهاي در حال رشد، تقاضاي داراي پشتوانه براي پرداخت، در رابطه با غلات الزاماً بالا مي رود. صادرات جهاني گندم بين سال 1960 تا اوايل 2000، سه برابر شد. مصر، انبار قديمي گندم رم در زمان عتيق، امروز نخستين واردكننده گندم است. افزايش واردات با قيمت مناسب طي ده ها سال در كناره مديترانه و آفريقاي زير خط صحرا، باعث از بين رفتن كامل كشاورزي محلي شده است. امروزه صورتحساب غذايي اين كشورها سرسام آور شده است. در يكي از گزارش هاي سازمان تغذيه و كشاورزي سازمان ملل متحد (فائو) كه در ماه ژوئن سال 2007انتشار يافت، آدام پراكاش، كارشناس اقتصادي، تخمين مي زند كه قيمت واردات غذايي در كشور هاي كمتر پيشرفته، نسبت به سال 2000حدود 90 درصد افزايش داشته است. چند ماه بعد روز ⊃1; نوامبر 2007، كارشناسان آژانس سازمان ملل از اين هم جلو تر مي روند؛ هانري ژوسران مدير بخش جهاني اطلاع رساني و نيروي ويژه در راس فائو، در همايشي در داكار اعلام كرد كه بين سال هاي 2006و 2007، صورتحساب غذايي براي كشورهاي آفريقايي بيش از يك سوم و شايد بيش از 50 درصد براي كشورهايي كه وابستگي بيشتري دارند، بالا رفته است.كشورهاي بزرگ صادركننده بيشترين سود را از اين وضعيت مي برند. در راس آنها، ايالات متحده ركورددار درآمد كشاورزي صادراتي است؛ 85ميليارد دلار (53ميليارد يورو) در سال 2007. بنا به تخمين وزارت كشاورزي ايالات متحده، درآمد سال 2008از اين هم بالاتر خواهد بود. در فرانسه درآمد توليدكنندگان غله دوبرابر شده است. شركت هاي واسطه كه خود را كمتر به معرض نمايش مي گذارند، در اين دوران سود هاي نجومي برده اند.در آن طرف زنجيره، در كشورهاي در حال رشد كه واردكننده محض هستند، عصبانيت بالا مي گيرد. شورش هايي در مكزيك در گرفت. در سنگال، مراكش و موريتاني نيز به همين ترتيب. در اين كشور ها كشاورزي محلي كفاف نياز ها را نمي دهد. در حالي كه بالا رفتن قيمت خريد مايحتاج روزمره هنوز براي خريدار كشورهاي پيشرفته كه هزينه غذايي حدود 14درصد مخارج ماهانه را تشكيل مي دهد، قابل تحمل است، تحمل آن در كشور هاي آفريقاي زير خط صحرا كه اين هزينه به 60درصد مخارج بالغ مي شود، غيرممكن مي شود.كشورهاي در حال رشد و صادركننده كه از اين اوضاع بركنار نمانده اند نيز براي ثابت نگه داشتن قيمت هاي داخلي در حدي قابل قبول، جلوي صادرات را گرفته اند. آرژانتين و روسيه ماليات بر صادرات بسته اند و حجم مبادلات را زير كنترل برده اند. نتيجه اين تصميمات تنش هاي جهاني را باز هم افزايش داده است. كشورهايي كه بيشتر از اين اوضاع صدمه ديده اند واردكنندگان محض هستند و چنانچه وضع مالي شان اجازه دهد، يارانه توزيع مي كنند. در ماه سپتامبر گذشته در مراكش، بالا رفتن قيمت نان بنا به تصميم سنديكاي نانوايان، باعث برپايي تظاهرات خشونت بار در بسياري از شهرها شد. دولت از بيم اينكه خشونت خياباني به شورش تبديل شود، ترجيح داد بالا رفتن قيمت نان را لغو و بسياري از ماليات هاي مربوط به واردات گندم را حذف تا نانوايان را نيز راضي كند. دولت تونس حتي از نانوايان خواسته است وزن نان را كاهش دهند قيمت آن بالا نرود.بنا به نظر كارشناس كشاورزي، مارك دوفوميه، كوچك ترين حادثه غيرمترقبه يي در رابطه با وضعيت آب و هوا مي تواند قحطي به بار آورد. در اين صورت به دليل كاهش خطرناك ذخاير كمك رساني جهاني، ياري در اين شرايط باز هم دشوار تر خواهد بود. اين كارشناس كشاورزي در مقايسه يي مي گويد؛ « هنگامي كه قيمت گندم بالا مي رود، كمك غذايي كاهش مي يابد، كشورهاي شمال هنگامي دست و دلبازند كه داراي مازاد توليد باشند در اين صورت كمك رساني ذخاير را كاهش مي دهند و باعث كمك به حفظ قيمت هاي داخلي مي شوند. اما وقتي قيمت ها بالا بروند، آنها ذخاير را به هر كه پول داشته باشد مي فروشند.» ارقام شوراي بين المللي غله اين گفته را تاييد مي كنند؛ در سال 2006ـ 2005 ، 7/4 ميليون تن گندم در چارچوب كمك غذايي اهدا شد؛ اين رقم در سال هاي 2006-2007، به 7/3 ميليون تن كاهش يافت. شعله «شورش هاي گرسنگي» خاموش نخواهد شد. تا زماني كه عرضه به تقاضا پاسخ ندهد، قيمت ها بالا خواهد رفت. براي تغيير دادن گرايش كنوني، دولت ها مي توانند همان طور كه سرمقاله نويس تونسي پيشنهاد مي كند به «مصرف شهروندي» فراخوان دهند و مثلاً از مردم بخواهند كمتر بلغور گندم، نان و به ويژه گوشت بخورند. اين فراخوان در كشورهايي كه سفره روزانه روز به روز رنگين تر مي شود گوش شنوا نخواهد يافت. در مورد آنهايي كه به اين غذاها هنوز دسترسي ندارند، چيزي نگوييم. مثلاً در چين، وزير بهداري به زنان توصيه مي كند براي جذب بيشتر كلسيم، بيشتر لبنيات مصرف كنند اما وقتي صحبت از لبنيات مي شود بايد به دام فكر كرد...و به حجم كشتي صادركننده غله براي تغذيه گله ها. بر اساس محاسبات آماري، تقاضا در سال هاي آينده باز هم بيشتر مي شود.بايد پديده احتكار را نيز به حساب آورد. يك شركت فرانسوي داراي اطلاعات كارشناسي در رابطه با مواد اوليه كشاورزي به نام فينانس آگري در پاييز سال 2007در نامه يي به همه دست اندركاران اين رشته نوشت؛ «از كارگزاران فعال بازار متحرك كشاورزي باشيد. تماشاگر نباشيد. اطلاعات كسب كنيد.» اين آگهي بازرگاني بيانگر انقلابي است كه در حال حاضر در بازارهاي مربوط به محصولات كشاورزي در جريان است. اين بازارها كه در ابتدا براي جلوگيري از خطر تغييرات در قيمت بر پاشده بودند، به ميدان شكار محتكران تبديل شده اند، محتكراني كه به طور مرتب به مثابه سرمايه گذار يا طرف مذاكره در اين بازار حضور دارند يا آنهايي كه گاه و بيگاه وارد بازار مي شوند همچون كشاورزان. ورود سرمايه گذاران و كارگزاران مذاكره قيمت به اين بازار نرخ كالا ها را بالا برده و باعث سيال شدن آنها شده است.امروز شاخص هاي كشاورزي كه بيانگر تحولات نرخ كالاها هستند، نزد صندوق هاي سرمايه گذاري داراي ارج فراواني شده اند. بين پايان سه ماهه اول سال 2007و پايان سه ماهه چهارم اين سال، يعني هنگامي كه بازارهاي غله به اوج رسيده بودند، حجم مبادلات سرمايه كه توسط صندوق هاي سرمايه گذاري وارد در بورس، روي مواد كشاورزي در سطح اروپا انجام شد، پنج برابر شد. بنا به گفته بركپ (شعبه بانك انگليسي بركلي، كه در سرمايه گذاري تخصص دارد) حجم سرمايه گذاري در اين زمينه از 156ميليون دلار (⊃1;⊃1; ميليون يورو) به 911ميليون دلار (583ميليون يورو) افزايش يافت. مطابق همان منبع، مقدار سرمايه گذاري هايي كه در بازار كشاورزي ايالات متحده انجام شده، افزايش بازهم بيشتري داشته است يعني بين سه ماهه اول سال 2007 و سه ماهه چهارم اين سال، هفت برابر شده است.رشد روزافزون جمعيتي بيش از پيش مصرف كننده مواد غذايي و گوشتخوار و ارزيابي زير قيمت محصولات كشاورزي نسبت به ديگر مواد اوليه مي تواند در درازمدت همراه با بالارفتن قيمت اين محصولات باشد. در حالي كه بازار آهن و انرژي از پنج سال پيش در رونق است، براي محصولات كشاورزي، تازه در ابتداي راه هستيم.عامل جذاب ديگر براي سرمايه گذاران، همگرايي قيمت مواد انرژي زا و سوخت گياهي است. در اين فضاي ديوانه وار صعود قيمت ها، توليدكنندگان نيز درصدد بهينه سازي سود خويش هستند. يك تحليلگر وابسته به يكي از شركت هاي بزرگ مذاكره قيمت مي گويد؛ «بالا بودن قيمت ها موجب تقويت روحيه فردگرايي در كارگزاران است.» در فرانسه بسياري از قرارداد ها، به ويژه در رابطه با تحويل آرد آسياب شده و جو آماده براي صنعت آبجوسازي زير پا گذاشته شد چرا كه توليدكنندگان به اين نتيجه رسيدند كه بيشتر به سودشان است كه محصولات خود را مستقيماً به صاحبان صنايع بفروشند، لذا به تعاوني هاي طرف قرارداد غرامت پرداخته و قرارداد را فسخ كردند.فيليپ مانژن مدير تعاوني هاي فرانسه اين عكس العمل را قابل فهم مي داند؛ «دهقانان تاكنون با چنين شكل بالا رفتن قيمت ها مواجه نشده بودند. قيمت ها در طول 15 ماه سه برابر شده اند، اين امر به ويژه بعد از سه سال سخت، باعث مي شود بالاي ابرها پرواز كنند.» با اين حال او چنين تحول قيمت هايي را محكوم مي كند. به نظر او در مقابل تمركز تقاضاي صنعتگران و بي عملي دولت، همبستگي توليدكنندگان، تحت پوشش جنبش تعاوني مي تواند بسيار مفيد باشد.مطابق ارزيابي شوراي بين المللي غله، كشاورزان در حال آماده كردن عكس العمل هستند؛ در سال 2008قرار است سطح كشت گندم ´ درصد افزايش يابد. افزايشي معادل آنچه در سال 1996-1995 به دنبال بالا رفتن قيمت ها در بازار غله انجام گرفت. اما اگر همه دان ها را در نظر گيريم، كمتر كشوري داراي امكانات فني و به ويژه زمين مساعد براي بالا بردن سطح كشت است. جيم سلاتر سرمايه گذار انگليسي مي گويد؛ «زمين محل سرمايه گذاري براي آينده است.» بعد از كسب سود فراوان در بازار آهن، او سرمايه گذاري در كشاورزي را توصيه مي كند و بر سرمايه گذاري در برنامه هاي آبرساني ارجحيت مي بخشد.خست كشور هايي كه كمك رساني مي كنندروسيه با دشت هاي وسيع سيبري شرقي و اوكراين با زمين هاي سياه معروفش در نظر دارند كشاورزي خود را توسعه دهند. اما آب و هواي نيمه منجمد اين كار را با شك همراه مي كند. سرما مي تواند از اين سال به آن سال، به يكباره بهره دهي را پايين آورد. بر عكس آرژانتين و برزيل مي توانند چمنزار ها و جنگل ها را به زمين كشاورزي تبديل كنند. دوفوميه مي گويد؛ «هنوز امكاناتي براي بالا بردن بهره دهي وجود دارد كه مردم نمي شناسند.» بيش از اروپا كه در آن بهره وري هر هكتار بالاترين نرخ را در سطح جهان دارد، آينده كشاورزي صادراتي، بدون شك در كشورهاي نويني است كه هزينه توليد نيز در آنها پايين است و هنوز بهره وري نازلي دارند. آينده يي كه مستلزم گسترش دانه هاي از لحاظ ژنتيكي تغيير يافته نيز است، كه هم اكنون در آرژانتين در همه جا حاضرند و براي محيط زيست مشكلات بي شماري مي آفرينند، مثل جنگل زدايي در برزيل.اما در مورد كشور هايي كه بيش از ديگران از بحران غله صدمه ديده اند، تنها راه چاره، تولد نوع ديگري از كشاورزي محلي است. كشور مالي كه كشاورزي خود را تقويت كرد، امروز نسبتاً محفوظ مانده است. به كمك سرمايه گذاري در توليد برنج در دلتاي نيجر و ذكاوت كشتكاران پنبه اين امر ممكن شد. پنبه كاران كه از قيمت هاي پيشنهادي شركت هاي عرضه كننده براي خريد هر كيلو بذر پنبه ناراضي بودند، به كشت ذرت خوشه يي و ذرت در زمين هاي خود پرداختند. در بوركينافاسو، كشور همسايه، به جاي پنبه سويا كشت شد. در مقابل خست كشورهايي كه كمك رساني مي كنند، برنامه تغذيه جهاني به حمايت از توليدات داخلي مي پردازد و خريد از بازارهاي داخلي را گسترش مي دهد. در غرب آفريقا سهم اين نوع توليدات از 13درصد در سال 2005به 30درصد در سال 2007رسيده است.بالارفتن قيمت غله، مجدداً معضل نقش كشاورزي در توسعه را به ميان مي كشد. اين بحث بايد در قلب اصلاحات سياست كشاورزي مشترك اروپا و مذاكرات دوحه جاي داشته باشد. ريشخند تاريخ در آن است كه بانك جهاني كه در تضعيف كشاورزي كشور ها با تشويق ليبراليزه كردن اقتصاد نقش داشت، امروزه اين بخش را در مركز تلاش ها براي زدودن فقر در برنامه 2008خود در رابطه با توسعه قرار داده است.
يکشنبه 16 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: واحد مرکزي خبر]

[مشاهده در: www.iribnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 174]