چقدر از اثرات زيان‌آور و بيماري‌هاي ناشي از آلودگي سرب باخبريم‌ زندگي زير سنگيني فلز سرب‌

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: چقدر از اثرات زيان‌آور و بيماري‌هاي ناشي از آلودگي سرب باخبريم‌ زندگي زير سنگيني فلز سرب‌
جام جم آنلاين: وقتي واژه فلز سرب را مي‌شنويم، بي‌اختيار به ياد اگزوز خودروها و آلودگي سربي هوا مي‌افتيم؛ اما نمي‌دانيم منابع ديگري هم براي آلوده كردن محيط زيست با اين فلز خطرناك در اطراف ما وجود دارد و ما از آنها بي‌خبريم.گاهي به ما توصيه مي‌شود اگر در شهرهاي بزرگ زندگي مي‌كنيم، بهتر است هر روزه شير بنوشيم تا آلودگي‌هاي سربي روي بدن ما اثرات منفي نگذارد؛ اما آيا مي‌دانيم گاهي اين آلودگي‌ها آنقدر وسيع و گسترده هستند كه حتي مي‌توانند دام‌ها و شير حاصل از آنها را هم آلوده كنند؟

تنها راه حل، دوري از فلزات سنگيني همچون سرب؛ پناه بردن به كوهستان و روستاهاي دور از آلودگي، با آب و هواي خوب است. اما اگر مجبوريم همچنان در شهرهاي بزرگ زندگي كنيم، بايد بيشتر از اين فلز و آلودگي‌ها و بيماري‌هايي كه به دنبال دارد، بدانيم.

اين كه چرا فلزي مثل سرب تا اين حد مورد توجه است به سنگين بودن آن از نظر خصوصيات فلزي برمي‌گردد. فلزات سنگين به هر نحوي كه وارد طبيعت شوند، سلامتي انسان را تهديد مي‌كنند.

اين نوع فلزات غيرقابل تجزيه هستند و به دليل كاربرد گسترده در صنعت، سر و كار ما با آنها بسيار بيشتر از آن چيزي است كه فكرش را مي‌كنيم.

فلزي مثل سرب با ايجاد اثرات سمي شديد در انسان و ديگر جانداران نقش مهمي در آلودگي محيط زيست و سلامت انسان در قرن حاضر دارد. ورود سرب به محيط زيست با مصرف منابع مختلف و فراوان حاوي سرب، سبب آلودگي آب، خاك و هوا مي‌شود؛ از طرف ديگر، اثرات سمي آن در بدن جانداران در غلظت بالا يا بيش از حد طبيعي به اثبات رسيده است.

اين فلز پرمصرف‌

سرب فلزي نرم به رنگ خاكستري متمايل به آبي يا نقره كبود است. سالانه چيزي حدود 5/3 ميليون تن از اين فلز در سراسر دنيا مصرف مي‌شود. اين فلز بعد از آهن دومين فلز پرمصرف صنعتي است؛ هرچند ممكن است همه ما با شنيدن نام سرب بيشتر به ياد بنزين بيفتيم؛ اما بايد بدانيم بسياري از ابزار و لوازمي كه در خانه و محل كار با آنها سر و كار داريم، حاوي سرب هستند.

چيزهايي مثل كابل‌ها و مواد شيميايي و البته باتري‌هاي الكتريكي بالاترين مصرف سرب را به خود اختصاص داده‌اند. سرب قرمز به مقدار بسيار زياد در رنگ‌آميزي‌هاي فولادي و ساختماني و كرومات سرب به عنوان رنگ زرد، كاربرد دارد.

از جايي كه بيشتر ما انسان‌ها عادت داريم همه چيز را به شكل خالص و تصفيه شده دربياوريم، سربي را هم كه به طور طبيعي در پوسته زمين با غلظتي حدود 13 ميلي‌گرم بر كيلوگرم است، تصفيه مي‌كنيم و آن را به يك عامل آلودگي در محيط زيست خود تبديل مي‌كنيم.

در غير اين صورت، ماسه‌سنگ‌ها چيزي حدود 15 درصد و سنگ‌هاي آهكي چيزي حدود 5 درصد سرب به همراه دارند. سرب موجود در خاك‌ها، حدود 25 ميلي‌گرم بر كيلوگرم است؛ اما با وجود اين اثرات مخرب و جبران‌ناپذيري را روي كيفيت خاك مي‌گذارد. جذب ذرات سرب به وسيله ذرات رس موجود در خاك‌ها، تركيبات غيرقابل حلي را ايجاد كرده كه عناصر غذايي محلول را از دسترس گياهان خارج مي‌كنند.

سرب در آب و خاك‌

متاسفانه سربي كه به هر شكل خاك، ذرات اتمسفر و ذرات خروجي از اگزوز وارد آب مي‌شود، غلظت خود را در آب‌هاي زيرزميني از 1 تا 60 ميكروگرم و در آب درياچه و رودخانه‌ها 1 تا 15 ميكروگرم افزايش مي‌دهد. البته غلظت سرب در آب‌‌هاي عمقي كمتر از آب درياچه‌ها و رودخانه‌هاست.

هواي شهرهاي صنعتي هميشه تا چندين برابر بيشتر از روستاها و كوهستان‌ها به سرب آلوده است. جز منابع طبيعي سرب ، منابع غيرطبيعي توليدكننده در محيط ، صنايع مختلف از جمله صنايع نظامي ، باتري‌سازي ، شيميايي ، كوره‌هاي ذوب سرب و بهتر از همه اين‌ها ، سرب حاصل از سوخت بنزين در وسايط نقليه هستند كه هر روز مقادير بسياري از اين فلز سنگين را وارد محيط طبيعي مي‌كنند.

از ماست كه بر ماست‌

هميشه مي‌گويند همه چيز در طبيعت سر جاي خود قرار دارد. درخصوص سرب هم معمولا منابع مختلف طبيعي آن هيچ‌گاه دردسرساز نيستند؛ اما منابع مصنوعي كه اتفاقا ساخته دست بشر هستند، آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري وارد مي‌كنند. بسياري از كشاورزان به طور كاملا نادانسته هر روزه مقادير زيادي سم را وارد طبيعت مي‌كنند، غافل از اين كه جز اثرات نامطلوبي كه سموم به طور بالقوه بر طبيعت مي‌گذارد، سرب موجود در آنها هم مشكل‌آفرين است.

غلظت بالايي از سرب را پسماندهاي شهري كمپوست شده و كمپوست نشده به همراه دارند. لجن و فاضلاب شهري با خصوصيات شيميايي نامساعد حجم بالايي از عناصر سنگين از جمله سرب را شامل مي‌شود.

استفاده از فاضلاب براي كشاورزي به اين دليل خطرناك است كه گياهان مي‌‌توانند تا حدود زيادي عناصر سنگين و از جمله سرب را جذب كنند. به همين دليل در بيشتر كشورها از آبياري مزارع كشاورزي و سبزي و صيفي با فاضلاب شهري جلوگيري مي‌شود.

كارخانه‌هاي ذوب فلزات و معادن هم تا حد بالايي سرب به محيط اضافه مي‌كنند و در نهايت تترااتيل و تترامتيل سرب براي افزودن به سوخت اتومبيل‌ها تقريبا 12درصد كل مصرف سرب را در صنعت به خود اختصاص مي‌دهد.

كودكان در خطر

از جمله منابع آلودگي سرب كه بويژه كودكان را در معرض خطر قرار مي‌دهد، رنگ‌هاي نقاشي و گرد و غبار موجود در خانه‌هاي قديمي است. اينها مي‌توانند منبع بالقوه‌اي براي تماس كودكان با سرب باشند. همچنين بايد تا حد امكان از تماس آنها با صفحات رنگين روزنامه و مجلات جلوگيري كرد؛ چرا كه اين دو مورد مقادير بالايي از سرب را مي‌توانند در دسترس قرار دهند. صنايع لحيم‌كاري و صافكاري هم توليد سرب مي‌كنند.

آلودگي آب و هوا و گياه‌

سرب در آب آشاميدني بندرت بيش از حد مجاز يافت مي‌شود و تنها در صورتي كه اسيديته آب به هنگام عبور از لوله‌ها اسيدي باشد، مي‌تواند مقاديري سرب را در خود حل كند. بيش از 80 درصد سرب در هواي آلوده شهرها از اگزوز اتومبيل‌ها خارج مي‌شود و ذراتي كه به اين ترتيب توليد مي‌شوند، اولا به صورت رسوباتي روي شاخ و برگ گياهان مي‌نشينند و مانع رشد و گسترش آنها مي‌شوند و ثانيا از طريق خاك به اندام‌هاي زيرزميني گياه نفوذ مي‌كنند و پس از جذب به وسيله گياه در سرتاسر بافت‌هاي آن پخش مي‌شوند.

ميزان سرب تثبيت‌شده روي برگ‌ها به صاف بودن سطح برگ، شدت باد و ميزان بارندگي محيط بستگي دارد. جذب نمك‌هاي غيرمحلول سرب هرچند به وسيله درختان بزرگ انجام نمي‌شود اما براحتي با ريشه‌هاي افشان و سطحي بوته‌ها و درختچه‌ها قابل جذب است.

عناصر سنگيني مثل سرب مي‌توانند بر فعاليت ميكروارگانيزم‌ها در خاك هم اثر بگذارند و باعث كاهش باروري و حاصلخيزي خاك شوند. در تحقيقاتي كه اخيرا دانشمندان انجام داده‌اند، مشخص شد كه سرب مي‌تواند بر فعاليت‌ ميكروارگانيزم‌هايي كه سلولز را در خاك تجزيه مي‌كنند، ‌اثر بگذارد. به اين ترتيب، اين فلز سنگين مي‌تواند مانع تجزيه مواد در خاك شود و چرخه‌هاي طبيعي را دچار مشكل مي‌كند.

بيش‌فعالي در كودكان‌

مطالعه‌اي كه روي غلظت سرب در خاك محيط‌هاي شهري و رفتار كودكان در اين محيط‌ها انجام شد،‌نشان داد غلظت سرب خاك با ميزان سرب خون در بدن كودكان هماهنگي و مطابقت دارد. در اين آزمايش مشخص شد كه با افزايش غلظت سرب در خون، رفتار كودكان با بيش‌فعالي همراه است.

مواد غذايي، راه ورود

مقدار سرب در غذاهاي مختلف متفاوت است. در غذاهاي خام مثل نان،‌ سبزيجات،‌ ميوه و گوشت معمولا مقدار سرب كم است. كساني كه در مناطق آلوده از سبزيجات محلي يا خانگي استفاده كرده‌اند، مقدار سرب خونشان 28 درصد بالاتر از ديگركساني بوده است كه از اين سبزيجات استفاده نكرده‌اند.

سرب جانداران را مسموم مي‌كند

سرب به 2 روش وارد بدن انسان و حيوانات مي‌شود و در آنها مسموميت ايجاد مي‌كند؛ يكي از طريق ورود به زنجيره غذايي از راه تغذيه از عناصر اين زنجيره و ديگري از طريق تنفس هواي آلوده به سرب. از طريق تغذيه غلظت‌هايي از سرب وارد بدن انسان و جانداران مي‌شود. هر چند در گذشته، عده‌اي از محققان تنها سرب موجود در هوا را مسوول آلودگي و سميت سرب در انسان و جانداران مي‌دانستند، اما امروزه معتقدند روزانه 33 درصد سرب وارد شده به بدن افراد شهرنشين از هواست و عده‌اي هم سهم هوا را فقط 20 درصد مي‌دانند. عوارض مسموميت سرب در انسان شامل بالا رفتن ميزان سرب در خون انسان و ايجاد مسموميت در دو نوع حاد و مزمن است.

در اثر مسموميت مزمن، بيماري‌هايي نظير قولنج سربي، فلج عصبي، فلج، ورم كليه، كم‌خوني، بالا رفتن فشار اسيد اوريك در خون، نقرس سربي و سقط جنين در انسان و حيوانات باردار بروز مي‌كند. از مهم‌ترين عوارض مسموميت حاد با سرب، انسفالوپاتي و ضايعات مغزي است. در ميان حيوانات، آلودگي سرب در دام‌هاي محلي تا حد زيادي مورد توجه دانشمندان بوده است؛ چرا كه انسان به طور مستقيم از فرآورده‌هاي آنها استفاده مي‌كنند.

محققان با اندازه‌گيري سرب در پشم و خون گوسفنداني كه در مزارع آلوده به سرب مي‌چريده‌اند، بين مقدار سرب در پشم و غلظت سرب در خون رابطه مستقيمي پيدا كرده‌اند. ماهي‌هاي آب شيرين قادرند سرب را به صورت يون در خود جمع كنند. بسياري از نرم‌تنان هم قادرند مقدار زيادي سرب آب دريا را در بافت‌هاي نرم خود ذخيره كنند.

به طوري كه مقدار ذخيره شده سرب در صدف آنها 1000 بار بيشتر از سرب موجود در دريا بوده است. پرندگان تا حدودي در مقابل سرب از خود مقاومت نشان داده‌اند، اما در مقابل سگ‌ها، علامت‌هايي از ضايعات مغزي از خود بروز داده‌اند.

علامت‌هاي مسموميت با سرب در گاوها در حد بحراني، كوري، بزاق‌آوري مفرط، انقباض ماهيچه، ساييدگي دندان‌ها، انعكاس كم و مرگ ناگهاني است. در گوسفندان هم اگر مقادير كلسيم، فسفات يا سولفات در بدن كافي نباشد، سميت سرب، شديد بوده و به مرگ منجر خواهد شد.

و در نهايت اين كه...

عنصر سنگين سرب از طريق منابع مختلف به محيط‌زيست وارد مي‌شود و اثرات سمي آن در بدن انسان و ديگر جانداران تاييد شده است. بنابراين ضرورت دارد در استفاده از منابع حاوي سرب، دقت و بررسي لازم صورت گيرد و از ورود بي‌رويه آن به محيط‌زيست جلوگيري شود. در چند سال اخير با حذف سرب از سوخت وسايل نقليه، كمك بالايي به پاكسازي محيط شده است كه به نظر مي‌رسد بايد تلاش‌هاي بيشتري در اين جهت صورت گيرد.

عاصفه اله‌وردي‌
سه شنبه 11 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 345]