اميرخاني به دنبال رئاليسم بومي

واضح آرشیو وب فارسی:مهر: گزارش نقد رمان رضا اميرخاني/"بيوتن" رماني تك صدايي است / اميرخاني به دنبال رئاليسم بومي
نشست نقد رمان "بيوتن" نوشته رضا اميرخاني عصر ديروز با حضور نويسنده اثر و فرزان سجوي، اميرعلي نجوميان و محمدرضا بايرامي در شهركتاب مركزي برگزار شد.

به گزارش خبرنگار مهر، در ابتداي اين نشست رضا اميرخاني با اشاره به تجربه نوشتن كتاب، گفت: در قرن نوزدهم و زماني كه هندسه اقليدسي همه جهان را فرا گرفته بود، رياضيداني وجود داشت به نام "ريمان" كه به همراه عده اي ديگر مقابل اين هندسه ايستادند و هندسه نااقليدسي هم زماني شكل گرفت كه ريمان نظريه اش را درباره عبور يا در واقع عدم عبور دو خط موازي از كنار هم مطرح كرد. من در اين رمان (بيوتن) بيش از آنكه گرفتار تجربه رماني بوده باشم گرفتار تجربه ريماني بوده ام.

به دنبال رئاليسم بومي ام

وي با تاكيد بر اينكه مي كوشد در آثارش به تجربه اي بومي و تازه از رئاليسم دست يابد، افزود: رئاليسم بومي يا رئاليسم ايراني بايد جايي براي تاويل هاي نويسنده داشته باشد و تعمد من هم در اين گونه نگارش رمان ام ناشي از همين مورد و در واقع ناشي از ساختار فكري ما دارد. به عقيده من ضعف ورود نويسنده در داستان يك نقطه قوت است و من با انجام اين كار اتفاقاً مي خواهم تاويل هاي گوناگون را وارد رمان كنم. البته در اين قصه تجربه گرايي نويسنده جايگاهي دارد.

در ادامه، فرزان سجوي - زبان شناس و منتقد ادبي - سخنش را بر مبناي بحث تئوريك نشانه شناسي فرهنگي آغاز كرد و گفت: اساس بحث من مواجهه اي است كه ميان "خود" و "ديگري" يا آنچه در اين رمان فرهنگ و نافرهنگ تلقي مي شود، شكل مي گيرد. به هر حال هر فرهنگي خودش را طبيعي، بهتر و بديهي و ديگري را ناشناخته، بدوي و وحشي تلقي مي كند. ما زبان را شفاف مي دانيم و هميشه هم فكر مي كنيم كوه، كوه است و نيازي هم به توضيح و تعريف ندارد كه اين نكته همان فرآيند شكل گيري يك نوع "ما"ي فرهنگي است كه بر ديگري مسلط مي شود.

سجودي با ارائه تعريفي از فرهنگ، گفت: فرهنگ مجموعه اي از نظام هاي نشانه اي است كه دست به كار توليد معاني مي زند و بر همين اساس است كه مي توانيم از فرهنگ تهراني، نيو هارلمي، منهتني، نيويوركي و ... اسم ببريم. پروتاگونيست اين داستان ("ارميا" يكي از شخصيت هاي رمان) دائماً در مواجهه با كساني از يك فرهنگ ديگر و در حال ساخت گفتماني است كه پيوسته سعي مي كند نظام هاي نشانه اي انديشه اي خودش را به ياد بياورد يا آنها را در مقابل ديگري به كار بگيرد.

داستان "بيوتن" در يك مرز بينا فرهنگي حركت مي كند

اين منتقد ادبي اضافه كرد: البته اين رابطه قطبي نيست و اتفاقاً در اين رمان پيوستاري است از خود، ديگري و ديگري دور. كتاب به ديگري دور يعني خود آمريكا خيلي نزديك نمي شود بلكه فضاي كتاب فضاي بينابيني است كه قلمرو نزديكي است يعني كساني مانند آرميتا، خشي، رضي، جاني، سوزي و راننده كاميون (از شخصيت هاي داستان). اين قلمرو يك مرز بينا فرهنگي است و حتي زباني كه اين افراد با آن صحبت مي كنند آميزه اي است از فارسي و انگليسي كه تائيدي است بر اين فضا.

وي تاكيد كرد: برخورد افراد رمان از نوع كنار هم زيستن است اما در پاسخ به اين سوال كه اميرخاني اين مواجهه را چگونه به تصوير كشيده است، بايد سه گونه را در مواجهه هاي بين فرهنگي تمييز داد؛ نه خود نه ديگري (كه نشان از بحران رماني است)، خود و نه ديگري (كه نشان از بنيادگرايي است) و هم خود هم ديگري كه پوياترين گونه مواجهه است. ارميا با يك "ما"ي بسته و محدود وارد اقيانوسي مي شود كه يك "ديگري" نيست بلكه ديگري هاي متعددي است؛ اعراب نيويورك، خود آمريكايي ها، ايراني هاي مقيم نيويورك و... اما دامنه گفتماني ارميا آن قدر كوچك و محدود است كه حتي قطعه 48 شهدا را هم دربر نمي گيرد.

نگاه قهرمان داستان به آمريكا توريستي است و نه جدي

سجوي گفت: بنابراين ارميا هر چقدر تلاش مي كند نمي تواند وارد تعامل و گفتگويي بشود به خاطر اينكه نظام بسته اي دارد و دنياي بيرون از او حاوي ديگري هاي متعددي است. ايراد ارميا اين است كه نگاهش به آمريكا توريستي است و به همين خاطر نمي تواند عمقي به مواجهه فرهنگي اش با آن بدهد؛ به خاطر اينكه اتفاقاً مسائل خودش هم جدي نيست. اين رمان بسيار تك صدايي، اقتدارگرا و مسلط است و "ما"ي گفتماني رمان هميشه فكر مي كند در وسط جهان ايستاده است اين در حالي است كه ما مي بينيم ادبيات به دليل نقد آگاهانه توانسته بر اين تك صدايي در گفتمان ادبي غلبه كند با ابزارهايي مانند تغيير راوي، روايت هاتي متعدد، نگاه هاي مختلف به رويدادها.

اين منتقد ادبي اضافه كرد: تنها صداي موجود در اين رمان تك صداي ارمياست و صداهاي ديگران پيوسته در حاشيه و تحت تاثير ارميا شكل مي گيرد. رمان نگاه مردسالار و خودمحوري به ديگري هاي نژادي دارد با اين توجيه كه آن ديگري ها براندازند.

در ادامه اين نشست اميرعلي نجوميان - نشانه شناس و منتقد ادبي - سخنش را با نقد نشانه شناسي پساساختارگرايانه "بيوتن" آغاز كرد و با نقل قولي از "هومي بابا" - استاد ادبيات انگليسي دانشگاه هاروارد - گفت: رمان بيوتن از تقابل هاي سلبي و صلبي و يقين ها به سوي تعليق و سرگرداني - البته به معني مثبت آن - و به اصطلاح نويسنده "خوابگردي" حركت مي كند گرچه به قول هومي بابا اين تقابل ها تنها شايد در فضا و نقطه سومي قابل حل باشند؛ زماني كه "خود" با "ديگري" يا ديگري هايش روبرو مي شود.

شخصيت پردازي در بيشتر جاهاي "بيوتن" كليشه اي است

وي با اشاره به پنج سازوكار تشخيص نشانه ها در متن كه عبارت اند از حركت نشانه در متن، حركت يك نشانه از يك سوي تقابل به سوي ديگر تقابل، زمينه يابي جدي نشانه ها، جابجايي نشانه ها و حضور دو نشانه متقابل در كنار يكديگر، گفت: شخصيت پردازي در بيوتن در بيشتر جاها كليشه اي و تيپي است كه به دليل اين است كه ما در رمان هميشه تصاوير محدود و بسته اي از شخصيت ها مي بينيم. همچنين سنت يا مدرنيته، دوران جنگ و دوران پس از جنگ، شرق و غرب، ماديت و روحانيت، ايمان و عقل از جمله تقابل هاي رمان اند. در متن ما با دو حركت عمده واسازانه مواجهيم؛ يكي مادي شدن روحانيت و ديگري روحاني شدن ماديت.

آنچه به نظر نقطه ضعف "بيوتن" شمرده مي شود، نقطه قوت آن است

در پاين اين نشست محمدرضا بايرامي - نويسنده - با مهم ارزيابي كردن رمان بيوتن گفت: اين رمان براي من نويسنده يا مخاطب كه شايد بتوان آن را در زمره ادبيات مهاجرت محسوب كرد، به گونه ديگري بود؛ يعني كساني كه قبلاً اين گونه مي نوشتند يا دچار حس تعلق و نوستالژيك بوده اند يا شخصيت ها را در فرهنگ موجود غرب حل كرده اند. اتفاقي كه در بيوتن روي داده، اين است كه نويسنده داستاني را نقل مي كند كه در آستانه ورود از يك فرهنگ به فرهنگ ديگري است و به همين خاطر به عقيده من چيزهايي كه شايد به نظر نقطه ضعف داستان شمرده شود، اتفاقاً نقطه قوت آن هستند.

وي اضافه كرد: بيوتن به همه خواسته هاي خواننده جواب نمي دهد اما بعضي از انتظارات او را برآورده مي كند. يكي از تعريف هاي رمان بر اساس قراردادي است كه نويسنده با مخاطب مي بندد؛ شايد نقطه ضعفي كه در اين اثر اميرخاني وجود دارد اين است كه او اين قرارداد را خوب نبسته است. ارميا مي خواهد از چيزي فرار كند كه نمي تواند. او تصويري دارد از اتفاقاتي كه بر او گذشته و اين باعث مي شود كه به يك نوع سرگرداني برسد؛ اصل مسئله هم همين است.

بايرامي در پايان گفت: اميرخاني با سه گانه اش راه خود را پيدا كرده كه نوعي در هم آميختگي زبان كوچه و بازار است و مي توان گفت شيوه شخصي خودش را اگر نه صد درصد اما تا حدودي پيدا كرده است.

در اين نشست نويسدگان و مترجماني مانند تهمورث ساجدي، هوشنگ مرادي كرماني، فرخنده حاجي زاده، محمدرضا قانون پرور و... حضور داشتند.
چهارشنبه 5 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: مهر]

[مشاهده در: www.mehrnews.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 549]