روش برداشت از قرآن از نگاه شهيد بهشتي

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: روش برداشت از قرآن از نگاه شهيد بهشتي
اين مصاحبه درآغاز به صورت نوار در اختيار علاقه مندان قرار گرفت و پس از پيروزي انقلاب اسلامي ، روزنامه جمهوري اسلامي اقدام به چاپ آن كرد.

پس از انجام اصلاحات توسط دكتر بهشتي ، حزب جمهوري اسلامي آن را به صورت كتاب منتشر كرد .

گروه گزارش ايرنا در آستانه سالگرد فاجعه هفتم تير و با توجه به درخواستهاي مكرر براي چاپ مجدد اين گفتگو كه با گذشت زمان ناياب شده است، اقدام به انتشار آن مي‌نمائيد.

بسم الله الرحمن الرحيم
س در بيست سال اخير گرايش به فهم قرآن موج گسترده‌اي پيدا كرده و تمايل شديدي به فهم قرآن پيدا شده است ، مخصوصا نسل جوان از اين حالت كه مي‌گفتند نزديك قرآن نيائيد چون نمي‌فهميد و درك نمي كنيد بيرون آمده‌اند وخودشان مي‌خواهند هر چه بيشتر از قرآن استنباط و برداشت كنند و مي‌بينند كه چه برداشت‌هاي زنده‌اي هم به دست آورده‌اند اما در عين حال انحرافات زيادي هم پيش آمده ، دسته اي از اين راه و دسته‌اي از آن راه ، از آن طرف تعبيرها وتفسيرها و توضيحات و پيش داوري‌هايي مي‌شود و از اين طرف هم موانع زيادي به وجود مي‌آيد. براي آن كه جوانان با همين امكانات ضعيفي كه دارند بتوانند خيلي خوب و اصيل ازقرآن استفاده كنند، چه بايد كرد و شما چه شيوه‌اي را پيشنهاد مي‌كنيد؟
ج چند سال قبل در بحث‌هاي تفسيري مكتب قرآن به مناسبت تفسير آيه كريمه -الذي انزل عليك الكتاب منه ء‌ايت محكمت هن ام الكتب و اخر متشبهت فاما الذين في قلوبهم زيغ فيتبعون ما تشبه منه ابتغاء الفتنه و ابتغاء تاويله و ما يعلم تاويله الا الله والرسخون في العلم يقولون ء‌امنا به كل من عند ربنا و ما يذكر الا اولوا الالبب >(‪ (۱‬بحث نسبتا گسترده و مفصلي ناظر به ابعاد روز داشتم كه خوشبختانه ضبط شده و توصيه مي‌كنم در درجه اول آن بحث را كه با آمادگي قبلي در چند جلسه ايراد شد و نوارش هم موجود است گوش كنيد و اگر مناسب دانستيد آن بحث گسترده را در اختيار جويندگان راه حق و علاقمندان به فهم قرآن قرار دهيد وگرنه اين پاسخ فشرده را كه در اين ديدار مي‌توانم به سئوالتان بدهم ، هر چند بدون تنظيم قبلي است و شك دارم كه آن جامعيت لازم را بتوانم در اين پاسخ به شما ارائه دهم ، در اختيارشان قرار دهيد. پاسخ به سئوال شما را بندبند مي گويم كه از هم مجزا باشد.

‪ ۱‬قرآن براي همگان قابل فهم است
در اينكه فهم قرآن كريم به يك گروه معين مختص نمي‌باشد، كمترين ترديدي راه ندارد. بي‌شك قرآن براي استفاده همگان آمده است و اين مطلبي است كه آيات قرآن روي آن تاكيد فراوان دارد. قرآن همواره تاكيد دارد كه اين كتاب ، كتاب هدايت براي متقين است . اين كتاب نور، روشنگر، مبين وآشكاركننده حقايق و وظايف است . خيلي روشن است كه قرآن مستقيما مورد استفاده كساني قرار مي‌گرفت كه پيغمبراكرم (ص ) بر آنها فرا مي‌خواند. در داستان‌هاي تاريخي ، مكرر داريم افرادي كه مسلمان نبودند و حتي مخالف اسلام بودند چند آيه از قرآن را گوش مي‌كردند، از همان معنايي كه از آيات مي‌فهميدند شور و هيجان و عشقي شديد نسبت به اسلام پيدا مي‌كردند و هدايت مي شدند. وقتي حكمي نازل مي‌شد، وقتي دستور جهادي مي‌آمد و به صورت آيه بر پيغمبر نازل مي‌شد، پيغمبر همان آيه را بر مردم مي‌خواند و مردم از همان آيه تكليف خود را مي‌فهميدند. در اين كه قسمت اساسي و اصلي قرآن ، نه فقط قسمت‌هاي اندكي از آن ، براي فهم همگان است كمترين ترديدي نيست . آيات قرآن و همه كساني كه با تاريخ و سيره آشنايي دارند، بر اين معني تصريح مي‌كنند. بنابراين قسمت عمده قرآن براي فهم عموم مردم است نه براي فهميدن گروهي خاص .

‪ ۲‬كليدهاي فهم قرآن
همين قسمت عمده قرآن كه براي عموم قابل فهم است اولا به زبان عربي است . ثانيا به زبان عربي عصر پيغمبر است . ثالثا به صورت القاء شفاهي يك مطلب است نه به صورت يك نوشته ، يعني مثل سخني كه همين الان مي‌گويم ; سخني است روياروي كه به تدريج به مناسبت هاي گوناگون ، خطاب به مردم گفته شده ، نه به صورت كتابي كه مولف از اول تا به آخر تنظيم كرده باشد. مطلبي بر پيغمبر نازل مي شد و پيغمبر هم آن را به مردم القاء مي‌كرد، بعد اين مطلبي را كه پيغمبر به صورت شفاهي القاء مي‌كرد در حافظه‌ها يا در نوشته‌ها يادداشت و ضبط مي‌كردند.

پس اين سه نكته بايد مورد توجه قرار بگيرد: ‪ ۱‬قرآن به زبان عربي است . ‪ ۲‬به زبان عربي عصر پيغمبر است .

‪ ۳‬مطلبي است كه به صورت شفاهي القاء شده و بعدا به صورت سينه به سينه ضبط شده و هم نوشته و ثبت شده است . توجه به اين سه نكته مطالبي را پيش مي‌آورد كه همه كساني كه به فهم قرآن علاقمند هستند بايد به آن‌ها توجه فراوان كنند.

اول ، لزوم آشنايي با زبان عربي است . گفتيم قرآن به زبان عربي است . بنابراين براي فهم يك متن عربي ، بي‌شك مطالعه‌كننده بايد زبان عربي را به خوبي فرا گيرد. يادگيري خوب زبان عربي شرط اول مراجعه مستقيم به قرآن كريم است . متاسفانه در ميان دوستان بسيار خوب ، دوست داشتني و داراي حسن نيت ، مكرر ديده ام كساني را كه بدون تسلط بر زبان عربي و صرفا با آشنايي ابتدايي با صرف و نحو و با استفاده از كتاب‌هاي لغت و يا واژه نامه‌هاي قرآن كه اخيرا عربي به فارسي تهيه شده ، درصدد فهم معني آيات برمي آيند و گاهي اشتباهاتي مي‌كنند كه واقعا مضحك و خنده آور است اما چون اين ها دوستان بسيار خوب و با حسن نيتي هستند هروقت مراجعه كرده‌اند و به آن‌ها توضيح داده‌ايم كه در كارشان چه نقص‌هايي وجود داشته ، خيلي راحت قبول كرده اند.

براي فهم قرآن بايد به زبان عربي تسلط كامل داشته باشيم . بايد در حد يك فرد عرب با اين زبان آشنا بود زيرا اين كتاب به زبان عربي است . بنابراين آشنايي كافي با صرف و نحو و دانستن لغات لازم است . قدرت استفاده از كتاب‌هاي لغت باتوجه به اين نكته كه گاهي يك واژه ممكن است چندين معني داشته باشد و تشخيص اين كه در اين جا كدام معني مناسب است احتياج به تسلط نسبي در استفاده از كتاب‌هاي لغت دارد.

دوم ، قرآن به زبان عربي عصر پيغمبر است . همه كساني كه با زبان آشنا هستند مي‌دانند كه در ميان همه ملت ها، زبان دچارتحول و تطور مي شود. ممكن است يك لغت در ‪ ۱۳۰۰‬سال قبل يك معني خاصي داشته و امروز يك معني جديد پيدا كرده باشد. يا اينكه امروز هم آن معني و هم معاني جديد بكار رود. بايد مراقب بود كلماتي كه در آيات قرآن وجود دارد در عصر نزول آيات ، معناي رايجش كدام بوده است . اگر كلمه اي بود كه امروز يك معني پيدا كرده و اين معني خوشايند ماست و ما دوست داريم كه اين كلمه در آيه اين معني را بدهد و حال آن كه اين معني اصلا در آن موقع نبوده ، كاربرد اين كلمه بر اين معني در عصر قرآن واقعا غلط است . يكي از دوستان كه در طبيعت شناسي قرآن كار مي‌كرد آياتي راجع به طبيعت قرآن استخراج كرده بود و با تصاوير و توضيحاتي كه بر آن‌ها اضافه كرده بود، براي من آورد تا من هم نظري بدهم ، ديدم روي برخي از كلمات تكيه‌هايي كرده كه اصلا اين جور تكيه كردن معني ندارد. مثلا نوشته بود كه آيه -الم نجعل الارض كفاتا> (‪ (۲‬به حركت زمين اشاره دارد. او در مراجعه به فرهنگ لغت ديده بود كه كفات به معني پرنده تيز پرواز است و آيه را ترجمه كرده بود: -آيا ما زمين را به صورت يك موجود تيز پرواز قرار نداده‌ايم > و بعد استدلال كرده بود كه از نظر قرآن زمين حركت مي كند. ملاحظه مي‌كنيد كه اين آقا به فرهنگ‌هاي لغت عربي مراجعه كرده و كفات را به معني پرنده تيز پرواز يافته است . به او گفتم كه اولا بايد ديد آيا كفات در عصر قرآن و در محيط نزول قرآن هم به معني پرنده تيز پرواز به كار رفته يا اين يك معنايي است كه به تدريج در ادوار بعدي پيدا كرده است . ثانيا شما بايد توجه كنيد كه اين آيه متصل به آيه بعدي است . -الم نجعل الارض كفاتا. احياء و امواتا > آيا زمين را براي اموات و احياء كفات قرار نداده‌ايم ؟ يعني احياء و امواتا دنباله كفاتا قرار مي‌گيرد. بنابراين معني پرنده تيز پرواز براي زنده‌ها و مرده‌ها چيست ؟ آيا معني روشني دارد؟ با مراجعه به فرهنگ‌ها معلوم مي‌شود كه كفات در اصل عبارت است از زميني كه در برگيرنده چيزهاي ديگر باشد آيا ما زمين را شيي ء در برگيرنده قرار نداديم ؟ در بر گيرنده زنده‌ها و مرده ها؟ زنده‌هايي هستند كه در زير زمين لانه مي‌سازند، مثل خرگوش و موجودات ديگر. و لاشه جانداران هم ، معمولا درون زمين دفن مي‌شود يا لايه‌هايي از سيل مي‌آيد و روي پيكرهاي مرده را مي‌پوشاند و از همين‌ها سنگواره‌ها به وجود مي‌آيد. بنابراين ، اين كه انسان ببيند كفات به معني پرنده تيز پرواز به كار رفته و چون الان در پي اين است كه حركت زمين را از آيه‌هاي قرآن استفاده كند، فورا اين را حمل بر اين معنا بكند ، شيوه درستي نيست و بايد از آن خودداري شود. بايد معلوم شود آيا كفات در عصر پيامبر(ص ) هم به اين معني به كار مي‌رفته يا اين يك معني جديد است ؟ به خصوص كه اين معني در كتاب‌هاي لغت پيشين وجود ندارد و اين خود دليلي است كه اين يك معني جديد مي‌باشد و در عصر پيغمبر(ص ) نبوده است . بنده الان مشغول سخن گفتن هستم و از عبارات و كلماتي استفاده مي‌كنم و اين كلمات را به همان معنايي به كار مي‌برم كه امروز فهميده مي‌شود. حالا اگر سيصد سال ديگر عين اين سخنراني من وجود داشت و اين كلماتي كه من به كار مي‌برم ، آن روز در معناي ديگري به كار رود، آيا كسي مي‌تواند بگويد فلاني اين منظور امروزي را مي‌خواست بگويد؟ اين كه درست نيست . پس بايد كلمات را به همان معاني به كار ببريم كه در آن عصر به كار رفته است .

سوم ، مطالب قرآني به صورت شفاهي گفته شده است . هر مطلب شفاهي و حتي همه مطالب كتبي ناظر به شرايط محيطي و اجتماعي زمان خودش مي باشد. يعني نمي‌تواند ناظر به شرايط محيطي و اجتماعي زمان خود نباشد. زيرا در يك جو و فضايي سخن مي‌گويد و يا در اين جو و فضا دارد چيز مي‌نويسد. بنابراين وقتي درون اين جو دارد مطلبي مي‌گويد يا مي نويسد، يك سلسله قرائن هست كه به فهم مقصود گوينده و نويسنده
سه شنبه 4 تير 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 450]