- بازگشت به سنت وقف افتخارات گذشته جهان اسلام را تجديد می‌كند

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:

راسخون : سيدحسين اميديانی، معاون پيشين بقاع متبركه سازمان اوقاف و امور خيريه، پژوهشگر و نويسنده در حوزه وقف در ابتدای سخنان خود به ضرورت احياء مباحث اسلامی از جمله وقف اشاره كرد و گفت: احياء مجدد فرهنگ و تمدن اسلامی و عناصر تشكيل دهنده آن و تبادل نظر پيرامون اين مهم، جايگاه ويژه‌ای را در وضعيت فعلی مسلمانان و جهان معاصر به خود اختصاص داده است، به خصوص در شرايط كنونی كه تمدن حاكم بر جهان در ابعاد گوناگون دچار بحران‌های درونی و بيرونی متعددی است، اسلام بشارت دهنده پيام اخلاق، معنويت، صلح و آزادی و نجات بشريت و بازسازی فرهنگ و تمدن انسانی با سبقه الهی است؛ ترديدی نيست كه با توجه به رويدادهای دو دهه اخير جهان، به طور عمده و تحولات گسترده در جهان اسلام به طور اخص، شناسايی و كنكاش در خصوص موقعيت فرهنگ و تمدن اسلامی در مواجهه با ساير تمدن‌ها امری ضروری است. وی تأكيد كرد: بدون شك يكی از عوامل مهم شكوفايی فرهنگ و تمدن اسلامی تجلی روحيه انفاق، ايثار، فداكاری و نيكوكاری در قالب سنت حسنه وقف بوده است. اين استاد دانشكده علوم قرآنی تهران در تشريح مقوله وقف و تأثيرات آن اظهار كرد: سنت حسنه وقف مصداق بارزی از آيات شريفه 46 سوره كهف و 76 سوره مريم است كه می‌فرمايد: «وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّكَ؛ نيكيهاى ماندگار نزد پروردگارت از حيث پاداش بهتر و خوش‏فرجام‏تر است» و به عنوان يك رهنمود انسان‌ساز در فرهنگ مترقی در مجموعه احكام و تعاليم اسلامی به شمار می‌رود، كه همين سنت وقف آثار اخلاقی، فرهنگی و علمی و اقتصادی بی‌شماری را در توسعه اجتماعی داشته و امروز نيز همين عنصر وقف می‌تواند به عنوان يكی از عناصر فعال و زمينه‌ساز برای مشاركت آحاد جامعه در توسعه علمی ايران و ساير كشو‌رهای اسلامی مورد توجه قرار گيرد. اميديانی در ريشه‌يابی گرايش مردم به وقف عنوان كرد: ريشه اصلی فرهنگ وقف به همان بحث صدقه جاريه بر می‌گردد كه انسان‌های خيرانديش با پيروی از كلام خدا و تأسی به پيامبر گرامی اسلام با اهداف مشخص جهت رفع نياز‌های محرومان و نيازمندان جامعه اموال خود را برای مصارف مختلف وقف می‌كنند. كه اين تنوع مصارف نيز در جامعه ما تأثيرگذار بوده است. اين نويسنده و پژوهشگر حوزه وقف در تشريح تأثيرات عميق وقف بر دانش‌افزايی مسلمانان عنوان كرد: اصولاً حمايت از دانشمندان و جويندگان علم و به وجود آوردن مراكز بزرگ علمی از دارالعلم‌ها، دارالخزانه‌ها، بيت‌الحكمه‌ها، بيمارستان‌ها و دانشگاه‌ها اسبابی مهم را فراهم می‌كرد كه نيازهای پژوهشگران مسلمان برآورده شود و اين دانشمندان بتوانند فارغ از انديشه معاش به تحقيق، پژوهش، نگارش و ترجمه همت كنند و با سفر به دورترين نقاط عالم به داد و ستد علمی با فرزانگان روزگار بپردازند. وی ادامه داد: ما مدارس، كتاب خانه‌ها، بيمارستان‌ها، رصدخانه‌های بسياری نظير مجتمع علمی آموزشی ربع رشيدی تبريز، رصدخانه مراغه، نظاميه‌ها و ديگر مراكز آموزشی را در دنيای اسلام می‌توانيم برشمريم كه هزينه‌های آنها از راه وقف تأمين می‌شد؛ در واقع وقف پشتوانه پايان ناپذيری است كه می‌توانست در هر شرايطی اين مراكز را پابرجا نگه دارد تا كار تعليم و تربيت بر زمين نماند. نويسنده مقاله «نقش فرهنگ وقف در شكوفايی علم و دانش در تمدن اسلامی» در ادامه سخنان خود به ذكر سخن «ابن خلدون» در زمينه تأثيرات شگرف وقف در جامعه مسلمانان پرداخت و گفت: اكثر محققين و مورخين به نقش موقوفات اسلام در توسعه علم و دانش اشاره كرده‌اند، مثلاً مورخ بزرگ ابن‌خلدون كه بين سال‌های 732 تا 808 هـ‌ق زندگی می‌كرد در اين مورد گفته است: نمی‌دانم خداوند چه عنايتی به مشرق زمين مبذول فرموده ولی گمان می‌كنم رواج بازار دانش و پيوستگی سند تعليم در دانش‌ها و ديگر صنايع ضروری و كمالی در آن سرزمين (سرزمين‌های اسلامی) به سبب فراوانی عمران و ترقی تمدن و كمك كردن به طالبان دانش از راه وظايف و مقرری‌هايی است كه از اوقاف برای آنها تأمين می‌شود و در نتيجه توسعه يافتن اوقاف و موقوفات موجبات رفاه طالبان را علم فراهم می‌كند. وی تأكيد كرد: يكی از دلايلی كه باعث شده ما در گذشته شكوفايی علم و دانش را داشته ‌‌باشيم، موقوفاتی است كه به عنوان پشتوانه مراكز علمی وجود داشته‌اند. اميديانی در تشريح دلايل گرايش مردم در گذشته به وقف عنوان كرد: چون در گذشته وزارتخانه‌ها وجود نداشته‌اند، مردم از محل درآمد موقوفات مراكز علمی و درمانی و .... را تأمين می‌كردند، وقف به عنوان يك منبع مستمر مالی برای مراكز علمی همواره پشتوانه مردمی داشته است و خود مردم با وقف اموالشان در اين موارد پيش قدم می‌شدند. اگر تاريخ موقوفات را از آغاز تاكنون به صورت تحليلی و دقيق بررسی كنيم معلوم می‌شود كه چه ثمرات فرهنگی، علمی، بهداشتی، درمانی و ...در جوامع اسلامی داشته و چه عالمان و دانشمندان بزرگی از رهگذر همين موقوفات به مقامات بلند علمی نائل آمده‌اند و چه خدماتی در پيشرفت فرهنگ و تمدن بشر انجام داده‌اند. وی تصريح كرد: امروزه نيز زمينه‌های فراوانی برای وقف اموال وجود دارد كه از آن جمله می‌توان به وقف برای تأسيس مراكز پژوهشی و علمی، تشويق دانش‌پژوهان برتر و نخبگان، تأمين فضاهای آموزشی، آزمايشگاهی و تحقيقی اشاره كرد. وی با اشاره به تأمين بيش از يك‌سوم فضاهای آموزشی كشور توسط واقفان، گفت: بيشتر اين افراد در ذكر انگيزه خود از عمل به وقف، باقی گذاشتن باقی الصالحات از خود را مطرح می‌كنند و اين مسئله به همان فرهنگ قرآنی بازمی‌گردد و نياز جامعه نيز اكنون اين است كه به فرهنگ قرآنی بازگرديم. اگر خيرين جامعه در اين موارد و موارد مشابه، وارد عمل شوند شاهد خواهيم بود كه در زمان كوتاه و به نحو مطلوب بسياری از نيازهای جامعه ما مرتفع می‌شود. اين استاد دانشگاه تأكيد كرد: اگر ما به همان فرهنگ قرآنی وقف بازگرديم می‌توانيم افتخارات علمی گذشته جهان اسلام را به دست آوريم. وی درباره دلايل نياز به موقوفات در عصر حاضر با وجود فعاليت دولت‌‌ها در زمينه‌های علمی گفت: معمولاً بودجه‌های دولتی در طی ساليان مختلف ممكن است كم و زياد شود، مثل چند سال اخير كه جهان با بحران اقتصادی روبه رو بوده است ولی مكان‌های علمی و دانشگاه‌هايی كه درآمد آنها از محل موقوفات تأمين می‌شود ــ چون موقوفه‌ها ثابت و پابرجا است ــ به كار خود به راحتی ادامه می‌دهند چرا كه موقوفه مستقل است و منتظر بالا رفتن و يا پايين آمدن درآمد دولت نيست. وی با بيان اين مطلب كه كشورهای غيراسلامی در رابطه با وقف از كشورهای اسلامی الگوبرداری كرده‌اند، عنوان كرد: موقوفات جديدی كه در كشورهای غير‌اسلامی وجود دارد الگوبرداری از موقوفات كشورهای اسلامی مثل ربع رشيدی‌ها، نظاميه‌ها و ... بوده‌ است اما متأسفانه ما در كشورهای خودمان ــ به خصوص در سال‌های اخير ــ نسبت به وقف كم‌توجهی كرده‌ايم. وی در پاسخ به اين سؤال كه دلايل اين بی‌توجهی چه بوده است؟ با تأكيد گفت: تغيير جهت در وقف نبايد صورت گيرد، يكی از مسائلی كه امروزه دستگاه‌های مديريتی اوقاف، متوليان و سازمان اوقاف هم به‌ لحاظ شرعی و هم به لحاظ اخلاقی بايد مورد توجه قرار دهند اين است كه نيات واقفان را عيناً انجام دهند. چرا كه افرادی كه در قيد حيات هستند، اگر ببينند موقوفات به دليل سليقه مسئولان تغيير كاربری داده شده است، تمايل خود به وقف را از دست می‌دهد. اميديانی اظهار كرد: لذا يكی از مهمترين اقدامات اين است كه موقوفات گذشتگان عيناً مطابق نيات واقفان مورد استفاده قرار گيرد تا باعث اعتماد واقفان جديد شود، نام نيك ديگران زائل نكن/ تا بماند نام نيكت پايدار وی ادامه داد: همچنين بايد از طريق رسانه‌ها به معرفی و تبليغ وقف پرداخته شود، مثلاً سوژه‌هايی با مضمون وقف برای ساخت فيلم و سريال در نظر گرفته شود. اين پژوهشگر وقف با ابراز تأسف از اينكه پژوهش‌های كمی در مورد وقف انجام شده است، عنوان كرد: وقف از موضوعاتی است كه به‌رغم ظرفيت وسيع آن در مباحث كاربردی، علمی، پژوهشی، اقتصادی و ... ، كمتر مورد پژوهش و تحقيق قرارگرفته است و به جز ابعاد فقهی شايد بتوان گفت تحقيقات كمی در رابطه با آن صورت گرفته است، اگر به مقوله وقف به صورت همه جانبه نگريسته شود و اهميت اين سنت نبوی آشكار شود، قطعاً سهم عمده‌ای در تحول ساختارهای فرهنگی و توسعه علمی كشور ايجاد خواهد‌كرد. وی تصريح كرد: نظام كاربردی وقف در شئون مختلف اجتماعی از گستردگی و تنوعی برخوردار است كه حتی بيان فهرست آن‌ فرصت زيادی را می‌طلبد، تأثير وقف در گسترش دانش و علومی كه باعث شكوفايی تمدن عظيم اسلامی در قرون مختلف شد و ديگر آثار و بركات اين سنت پايدار، يك تجربه كارساز و مفيد است كه بايد برای مسئولان و دست اندركاران برنامه‌ريزی توسعه كشور و احياء تمدن اسلامی، پيشرفت و آبادانی و تشكيل مدينه فاضله اسلامی مورد توجه ويژه قرار گيرد، چرا كه ساختار و نهاد‌های وقف بر ساختار و كاركرد نهادهای ديگری مثل نهادهای علمی، آموزشی، درمانی و غيره تأثير مستقيم دارد./2759/

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 393]