- نوروز، آمیزه ای از شور و شعور انسانی

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:

راسخون: نوروز به عنوان يك سنت ديرپاى ايرانى، از آداب، رسوم و عادات اجتماعى بسيارى تشكيل يافته است كه هريك از آنها در طى ساليان دراز در فرهنگ ايرانى اسلامى ما، تاثير بسيار برجاى گذاشته‌اند و بر غناى فرهنگى ما افزوده‌اند. شايد به همين جهت است كه اين مراسم پرشكوه با وجود گذشت سال‌هاى بسيار، رنگ فراموشى بر خود نگرفته و سينه به سينه و نسل به نسل در ميان مردمان ما منتقل شده و امروز به دست ما رسيده است. نوروز، سنتى موافق با مذهب تشيع ‌ ‌ نوروز به لحاظ تاريخى بسيار كهن‌تر از آنست كه تا به امروز مطرح شده است. ريشه هاى نوروز را بايد از پنج هزار سال پيش در سرزمين سومر باستان و تمدن‌هايى كه همزمان با آن در فلات ايران وجود داشتند جست‌وجو كنيم. ما در فرهنگ عامه امروزمان نمايش‌هايى داريم كه نشانه‌هايى از صورت‌هاى نمايشى سومر باستان و منطقه خراسان بزرگ را در آنها مى‌توان پيدا كرد. ‌ ‌نوروز جشنى است برخاسته از فلات ايران و به هيچ قوم و مذهب معينى بستگى ندارد. نوروز با آرياييها وارد ايران نشده است. بلكه آرياييها آن را از مردم فلات ايران گرفته‌اند. بنابراين نوروز يك جشن سرزمينى است نه جشنى متعلق به قوم يا مذهبى معين. برخى گمان مى كنند كه نوروز يك جشن زردشتى است در حالى كه اصلاً چنين نيست زردشتيان نيز همانند بقيه مذهب نوروز را به عنوان يك جشن ملى پذيرفته‌اند. ‌ ‌ نوروز جشنى فرهنگى است و با زندگى مردم پيوند دارد. چيزى در آن وجود ندارد كه اقوام و مذاهب مختلف با آن مخالفت كنند، به اين جهت نوروز با « پيدايش اسلام » به ويژه در مذهب شيعه، مهر تاييد خورد و پيوند همچنين ارتباطى كه نوروز با مذهب شيعه دارد خيلى بيشتر از ارتباطى است كه با مذهب زردشت دارد. در كتب اسلامى به كرات روايت‌هايى به چشم مى‌خورد كه حكايت از نيكويى رسم نوروز در بينش ائمه اطهار(ع) دارد. از جمله اين كه روايتى وجود دارد كه روز عيد غدير را كه حضرت على ( ع)به ولايت منصوب شد همزمان با روز عيد نوروز اعلام مى دارد. مرحوم علامه مجلسى نيز در كتاب سماء والعالم از قول امام جعفر صادق (ع) روايت كرده است كه روز اول فروردين حضرت آدم آفريده شده وآن روز، روز فرخنده‌اى براى طلب حاجت و برآورده شدن آرزوهاست ... كسب دانش ، مسافرت و خريد وفروش در آن روز خجسته وبيماران رو به بهبودى مى گذارند و... نوروز، عامل وحدت و همبستگى ملى ‌ ‌ نوروز، كهن‌ترين و گسترده‌ترين آيين مشترك همه سرزمين‌هاى حوزه فرهنگ ايرانى است و به اين لحاظ از بزرگ ترين و بارز ترين جلوه هاى ميراث مشترك فرهنگى مردمان اين سرزمين به شمار مىآيد. ‌ ‌ استمرار بدون انقطاع نوروز، طى چند هزار سال، در گستره سرزمين ايران، تعلق همگانى مردمان اين منطقه را به نوروز سبب گرديده و آن را در اين پهنه وسيع، به نقطه اشتراك گروه‌هاى قومى و اعتقادى گوناگون تبديل كرده است. امروزه اين نقطه اشتراك در محدوده كشور ايران، يك عامل مهم تحكيم وحدت ملى است و در گستره سرزمين‌هاى حوزه فرهنگ ايرانى، عامل همبستگى منطقه‌اى به شمار مى رود.

نوروز، گنجينه اى عالى از آداب و رسوم، ميراث فرهنگى و هويت معنوى ‌درباره پيدايش جشن فروردين يا جشن بهار افسانه‌هاى بسيارى نقل شده است كه جنبه اساطيرى دارند اما محققان آن را از مراسم كهن ايرانيان آريايى دانسته اند كه با تصرفات و تغييراتى از عصرى به عصر ديگر انتقال يافته است. امروز، ايرانيان همچنان پيوند عميـق خـود را بـا نـوروز حفظ كرده‌اند. مراسم نوروز داراى ويژگى‌هاى در خور توجهى است. ازجمله اين كه طولانى‌ترين جشن ايرانيان است و دو هفته به طول مى‌انجامد، مجموعه‌اى از مراسم و سنت‌ها را به همراه دارد و از اين رو پرمايه‌ترين جشن است. خانه تكانى كه با تميزى و نظافت عادى خانه تفاوت دارد، سبزه درست كردن به نيت برداشت محصول خوب و اميد بركت و فراوانى، چهارشنبه سورى، يعنى دور كردن آفت و بلا از خانه و كاشانه، روز خيرات براى رفتگان و زيارت اهل قبور ) پنجشنبه آخر سال و شب آخر سال ( چيدن سفره هفت سين ، دعاى تحويل سال نو، ديد و بازديد و بالاخره سيزده بدر به عنوان نمادى از راندن ديو سرما از شهر و روستا. ‌ ‌در تمامى آيين‌هاى نوروز به گفته استاد غلامحسين زرين‌كوب يك جنبه دائماً تكرار شونده وجود دارد و آن هم پيكار ميان نور و ظلمت است و از همين روست كه حفظ و معرفى اين مراسم به عنوان يكى از غنى‌ترين نمونه‌هاى ميراث شفاهى و معنوى ايران اسلامى و منبع اصلى هويت فرهنگى به جامعه بشرى ضرورى به نظر مى‌رسد. ميراثى كه به همان اندازه ميراث مادى اهميت دارد و بخشى از حافظه بشرى است و بايد به بهترين وجه، حفظ شود. تاثير نوروز بر هنر ‌ ‌ در زندگى مردمان روزگاران پيشين، چيزى به نام هنر، كه تنها هنر باشد، شناخته نبوده، و هنر جدا از زندگى، معنا و مفهومى نداشت. شكل بهتر، زيباتر و نيرومندتر هر پديده با صفت هنر و هنرى، توصيف مى‌شد، و هنر در خوبى، زيبايى و قدرت متجلى مى‌گرديد. در واقع هرچه عنصرى از نيكى در خود داشت، هنر ناميده مى‌شد. بنابراين بن مايه و جانمايه نيكى، كه زيبايى را نيز در خود نهفته دارد، وجه مشترك هنرها و آيين‌ها است. از اين رو هميشه ، هنرها در قالب آيين‌هاى گوناگون رخ مى‌نمايند و رسم و آيين، هر اندازه فراگيرتر و بزرگتر باشد و هر اندازه با عرصه‌هاى گوناگون زندگى بيشتر پيوند بخورد، زمينه‌هاى بروز هنر، در آن بيشتر است و ظرفيت بيشترى براى بروز هنرها دارد. نوروز به عنوان يك رسم بزرگ ايرانى همواره چنين بوده و هست. محمد ميرشكرايى، از جمله نويسندگانى است كه به واكاوى سنت نوروز پرداخته است، با اشاره به مطالب فوق مى نويسد: در نوروز هر كس مى‌خواهد تا آنجا كه در توان دارد، در هر چيز و در هر كار بهترين‌ها را پديد آورد، و نيكى‌ها را در بهترين و زيباترين قالب، بنماياند. چنين است كه نوروز با زايش هنر توام شده و چنين بوده است كه هنرهايى از گونه نمايش، موسيقى، آواز، سخنورى، شعر، سرود، نگارگرى و هنرهاى دستى، چه در سطح محلى و چه در سطح ملى در گستره جهان ايرانى همه از نوروز متاثر بوده‌اند و در كنش متقابل خود با نوروز، بر آن اثر داشته اند و در استمرار نوروز تا به زمانه ما، همچنان با آن همراهند. تحويل سال و تحول آدمىنوروز و تغيير سال، خواسته يا ناخواسنه آدمى را به ياد كارنامه يك ساله خويش و اعمال و رفتارى كه از او در طول يك سال سر زده است، مى‌اندازد. دكتر عليرضا رهنما، از اساتيد رشته معارف اسلامى مى گويد: هر يك از ايرانيان در لحظه تحويل سال حتى اگر شده، براى چند لحظه به گذشته خويش مى نگرند و در دل با خود آرزو مى‌كنند كه اى كاش در سال آتى امكان پرهيز از برخى صفات و خوى‌هاى نامستحسن براى آنها محقق شود و اين شايد معناى حقيقى « حول حالنا الى احسن الحال » باشد كه هر يك از ما در پاى سفره‌ى هفت سين خانه‌مان مى‌خوانيم. در گفته‌ى بزرگان آمده است كه نوروز آن روزى است كه در آن، وجود آدمى نو شود. در متون ادبى نيز شاعران و نويسندگان به كرات تحويل سال و تحول آدمى را به هم گره زده‌اند كه مجموع آنها دلالت بر نقش شگرف نوروز در توجه انسان به وجود خويش و به‌سازى خويشتن دارد. ‌ ‌ نوروز، عيدى دادن و افزايش محبت ‌ ‌ هديه و «عيدى» دادن به مناسبت نوروز رسمى كهن است، كتاب‌هاى تاريخى از پيشكش‌ها و بخشش‌هاى نوروزى - پيش از اسلام و بعد از اسلام - خبر مى دهند، هديه از پادشاهان و حكمرانان به رعيت و بالعكس، از پادشاهان و حكمرانان به وزيـران، دبيـران، كارگزاران و شاعران، از بزرگتران خاندان به كوچكترها، به ويژه كودكان. در شرع مقدس، هديه دادن از آن جهت كه منجر به نزديكى قلوب و افزايش محبت ميان خلايق مى‌شود، بسيار سفارش شده است. لذا عمل به اين سنت حسنه در ايام نوروز، درخور توجه بسيار است. رسم هديه دادن نوروزى را، ابوريحان بيرونى از گفته آذرباد، موبد بغداد چنين آورده است: »... نيشكر در ايران، روز نوروز يافت شد، پيش از آن كسى آن را نمى‌شناخت. جمشيد روزى نى اى ديد كه از آن كمى به بيرون تراوش كرده، چون ديد شيرين است، امر كرد اين نى را بيرون آورند و از آن شكر ساختند و مردم از راه تبريك به يكديگر شكر هديه كردند، و در مهرگان نيز تكرار كردند، و هديه دادن رسم شد ...«

ديد و بازديد نوروزى يا صله رحم از جمله آيين‌هاى نوروزى، ديد و بازديد، يا «عيد ديدنى» است. رسم است كه روز نوروز، نخست به ديدن بزرگان فاميل، طايفه و شخصيت‌هاى علمى و اجتماعى و منزلتى مى‌روند. در بسيارى از اين عيد ديدنى‌ها، همه اعضاى خانواده شركت دارند. كتاب‌هاى تاريخى و ادبى، تنها از عيد ديدنى‌هاى رسمى دربارى‌ها و اميران و رييسان خبر مى‌دهند. رسمى كه هنوز هم خبرگزارى‌ها و رسانه‌ها، به آن بسنده مى‌كنند. «ديدن»هاى نوروزى كه «بازديد»ها را به دنبال دارد و همراه با دست بوسى و روبوسى است، در روزهاى نخست فروردين، كه تعطيل رسمى است، و گاه تا سيزده فروردين بين خويشاوندان و دوستان و آشنايان دور و نزديك، ادامه دارد. ديدار دوستان و آشنايان، سنتى است كه از آن در دين مبين اسلام با عنوان صله رحم نام برده شده و مورد تاكيد فراوان قرار گرفته است و البته براى آن پاداش بسيار نيز در نظر گرفته شده است. نوروز، ايام فراغت و گردشگرى ‌ ‌ يكى از مهمترين شيوه‌هاى گذراندن اوقات فراغت، ايرانگردى و جهانگردى است. ‌ ‌سرشت انسان با سفر و آشنايى با سرزمين‌هاى دور دست و ساكنان آن در آميخته است. انسان از دير باز براى رهايى از تنهايى و سختى و عادت يكنواخت و مكرر زندگى خود دست به سفر مى‌زده است، در ميان انگيزه‌هاى مختلف سفر نياز روانى همچون حسن كنجكاوى بشر در كشف حقايق تازه بيش از همه برانگيزاننده توده‌هاى انسانى در امر مسافرت و جابجايى است. در مذهب تشيع، از سفر با عنوان سير در آفاق و انفس ياد شده است و حاصل آن، افزايش معرفت و شناخت انسان معرفى شده است. يقيناً براى ما ايرانى‌ها عيد نوروز با ابعاد فرهنگى گسترده خود و آداب و رسوم متنوع مربوط به آن از بهترين جاذبه‌هاى جهانگردى به شمار مىآيد كه مى‌تواند گردشگران زيادى را از نقاط مختلف جهان به سوى خود جلب كند از سوى ديگر، نوروز براى خود ايرانيان فرصتى بسيار مناسب جهت عزيمت به سفر و ديدار سرزمين‌هاى داخل و خارج از كشور است.

حرف آخراز آنچه گفته شد، چنين برداشت مى‌شود كه نوروز، سنتى آميخته به انواع خوبى‌ها و زيبايى‌هاست و به هر وجه، از زشتى و بدى به دور است. شايد عده‌اى گلايه كنند كه نوروز با خود دردسرها و گريبانگيرى‌هايى نيز به همراه دارد. آنچه مسلم است، نوروز بدان شكل و سياقى كه گذشتگانمان بنا نمودند، سنتى بس نيكو بوده است و آنچه امروز در كام برخى تلخى مىآفريند،ناشى از بدعت‌ها، خرافه ها و ت جملاتى است كه بعضاً خودمان به دور خود تنيده ايم. به اميد آنكه در طى ايام به رسوم و خلق و خوهاى خويش، بيشتر نگريسته و با تعمق در آنها، بد و نيكش را گزينش نماييم. /1052 /1002

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 296]