- علم دینی علمی است که تحت ولایت دین مدیریت شود

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:

رییس فرهنگستان علوم اسلامی در همایش مطالعات اسلامی در علوم انسانی که از سوی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، به بررسی دیدگاه های مختلف در زمینه نسبت میان علم و دین پرداخت. وی اظهار داشت: موضوع بحث ما آن نظریاتی در مورد دین است که برای دین یک حقیقت قدسی قائلند، از منظر قائلین به این نظریات، سه دیدگاه در نسبت بین دین و تمدن وجود دارد؛ کسانی که معتقدند دین دخالتی در تمدن سازی ندارد و ما اگر بخواهیم به تمدنی برسیم که تکامل نیازهای بشر را ارضا کند، ناچار باید به یک تمدن بشری از نوع تجدد و مدرنیته دست یابیم از این رو با تمدن موجود فعال در عرصه های مختلف اجتماعی که همان مدرنیته است همگام می شوند.گروهی دیگر معتقدند که ما باید مدرنیته را پذیرفته و به سمت جریان مدرنیزاسیون حرکت کنیم و اگر هم بناست تعاملی هم بین دین و تجدد و واقع شود، تعامال تحول در حقیقت دین به نحو جریان مدرنیسم است حجت الاسلام میرباقری ادامه داد: گروه دوم معتقدند که می توان بین دین و تمدن تعاملی برقرار کرد و تمدن موجود بشر را با دین آشتی داد و گروه سوم کسانی که به مدرنیته اسلامی معتقدند یعنی تمدن باید بر پایه های اسلامی ایجاد شود و یا اگر تمدنی اسلامی بوده باید به نقطه کمال خود برسد. رییس فرهنگستان علوم اسلامی با اشاره به سه عنوان تمدن سکولار، تمدن مدرنیته(مدرنیته اسلامی) و تمدن اسلامی در این دیدگاه ها ابراز داشت: این دیدگاه ها در موضوعات متخلفی همچون دین شناسی و تجدد شناسی و نگاه معرفت شناسانه اختلاف نظر دارند. وی گفت: از بین این سه نگاه، کسانی که طرفدار تجددند و نسبت دین و تمدن را یک تعامل جدی نمی دانند، به علم دینی هم معتقد نیستند یعنی بین دین و علم به مفهوم جدیدش گسست قائلند، قائل به تعارض هم نباشند، قائل به تمایزند. این افراد اگر هم به علم دینی معتقد باشند می گویند علم باید معرفت اسلامی را تحت تأثیر قرار دهد مانند نظریه قبض و بسط که در آن معارف دینی تابع متغیرهای اصلی یعنی معرفت های غیر دینی است. حجت الاسلام میرباقری افزود: از این دسته، آن ها که قائل به علم دینی هستند رویکردهای متفاوتی دارند از جمله اینکه علم موجود در مقابل مبدأ گسست پیدا کرده و اگر یک ادبیات انضمامی به علم موجود اضفه کنیم می شود علم دینی. وی گفت: فلسفه علم گرایانه که به خصوص اخیرا خیلی رشد کرده، معتقد به تحول در روش علوم انسانی است مانند پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: تعدد در مقیاس فلسفه چگونگی که می گوید معرفت های اجتماعی باید بر محور دین متحول شوند مبنای نگاه سوم را تشکیل می دهد یعنی دین باید محور منظومه معرفتی جامعه باشد که فرهنگ اسلامی به این معتقد است یعنی تنها به تغییر روش علوم معتقد نیست بلکه می گوید همه معرفت های اجتماعی به عنوان یک منظومه معرفتی باید در محور دین هماهنگ سازی شوند و علاوه بر مدیریت تحقیقات، نظام روش تحقیق نیز باید متحول شود. وی خاطرنشان کرد: کسانی که قائل به علم دینی هستند و معتقدند همه علوم اعم از پایه و غیر پایه، صورت های دینی و غیردینی دارند، هم در معرفت شناسی و هم نظریه کشف به معنای رئالیستی خام را قبول ندارند. حجت الاسلام میرباقری با اشاره به نسبت بین علم و اختیار اظهار داشت: گروهی معتقدند معرفت انسان تابع کیف اختیار اوست و انسان متناسب با کیف اختیار خود جهان را می فهمد که در این صورت اراده انسان محدود فرض می شود. از نظر ما آنجا که وارد علم به معنای نظریه پردازی و نمونه سازی برای تفسیر جهان می شویم، بی تردید کیفیت اختیار انسان در کیفیت فهم جهان مؤثر است یعنی انسان جهان را یا مؤمنانه می فهمد یا کافرانه اما به جای فهم اختیاری ما معتقد به تقدم اختیار در فهم هستیم. وی گفت: یک پارادوکس جدی وجود دارد که فهم مقدمه است یا اختیار؟ انسان چگونه چیزی را که نمی فهمد بخواهد و بالعکس؛ اگر قائل به مفهوم کشف رئالیستی خام باشید، علم دینی واقعا بی معناست چرا که یا اکتشاف هست یا نیست اگر هست، علم است و اگر نیست، نیست، دینی و غیردینی ندارد مگرانکه بگوییم هرکجا اکتشاف حاصل شد همان دین است. رییس فرهنگستان علوم اسلامی یادآور شد: دیدگاه دوم، در حوزه غرب شناسی، نگاه سیستمی به تمدن دارند و آن را یک مؤلفه گسیخته نمی داند، نمی شود علم غرب را جدای از فرهنگ و فلسفه غرب و دستاوردهای باطنی که در غرب اتفاق افتاده، تفسیر کرد، به نظر من علم مدرن فقط در زادگاه خودش که غرب است متولد می شود و ممکن نبود چنین علمی در دنیای اسلام متولد شود. وی با بیان اینکه نگاه موحدانه به جهان، در تحلیل فرآیندها دخالت دارد اظهار داشت: همه نظام علمی عالم را که دانش تحلیل می کند، مبتنی بر یک نظام و غایتی است، در حالی که فلسفه غرب مبتنی بر چیستی و چرایی مادی است، معظوف به غایت هست منتهی غایت مادی، در غرب فرض کرده اند که مبدأ و غایت را حذف کرده و شروع کنیم در صورتی که اینکه غایت عالم را از تحلیل فرآیندها جدا می کنیم غلط است. حجت الاسلام میرباقری گفت: خدا نیست در محفوظات علم فعلی غربی است و هم مبانی نظری دارد و هم مبانی ارزشی و مادی؛ علم موجود، غیر از این لایه آشکاری که دارد، عین تمدن غرب است. وی ابراز داشت: نگاه ما به دین هم دقیقا این گونه است؛ ما دین را توحید، ولایت و شریعت(اعم از اخلاقی، اعتقادی و احکامی) می دانیم، دین را یک سلسله گزاره نمی دانیم که بگوییم این گزاره ها زبانش چه زبانیست؟ و چه کاری به گازره های علمی دارد، یک جریان ولایت الله است هم به لحاظ عقل هم به لحاظ نقل. یعنی این نظریه، نگاهش به دین نگاه حداکثریست نه بدان معنا که دین را ناظر حداکثری می داند بلکه دین را ولی حداکثری می داند و تمدن غرب را نیز یک تمدن به هم پیوسته سکولاریست می داند که روحش لیرالیزم، اومانیزم و سکولاریزم است و لایه رویی اش، عقلانیت پیچیده غرب است و کلش جریانی است که گرایش به سمت تمدن انسان است که نگاه معرفت شناسی و علوم پایه اش هم همینطور است و البته معنایش این نیست که هیچ کار مثبتی در غرب انجام نشده است. رییس فرهنگستان علوم اسلامی تأکید کرد: دعوای ما در نسبت میان دین و علم، بیشتر معرفت شناختی است ما باید هم دین را بشناسیم و هم علم را تبارشناسی کنیم که منطق تحلیل و زمینه هایش چیست البته همراه با یک نظریه معرفت شناسی که بلافاصله علم شناسی به یک نظریه معرفت شناسی منتهی می شود. وی گفت: نگاه های دیگری هم هست که دین را حداقلی و تمدن را غیردینی می داند و معتقد است تمدن اصلا دینی شدنی نیست، در حوزه معرفت شناختی هم بیشتر به اندیشه های پوزیتیویستی توجه دارد که در آن علم دینی نداریم یا علم است یا جهل، آنچه اسمش را رفاه می گذارند، رنج پنهانی بشر است در حالی که ما می گوییم علم دینی ممکن است، علم دینی علمی است که به لحاظ محتوا و برنامه ریزی سازمانی اش تحت ولایت دین و فرهنگ متکامل واقع شود، ما نه به دنبال نقلی کردن علوم هستیم و نه توقیفیکردن آن، علم باید به حجیت برسد؛ در مقابل کسانی که می گویند علم و تمدن هر دو سکولارند و علم نه ضد دین، که غیر دینی است. این ها نگاهشان به دین حداقلیست و در معرفت شناسی هم یا قائل به کشف هستند با نسبیت مادی، می گویند علم، ظهور ماده است. حجت الاسلام میرباقری تصریح کرد: دیدگاه سوم، نگاهیست که دین را حداقلی نمی داند اما دین را به ولایت الله و نسبت بین ولایت و تمدن هم تفسیر نمی کند، نسبت بین الوهیت را با مناسبات اجتماعی بشر نمی سنجد، در حوزه غرب شناسی، غرب را غیرسیستمی می شناسد و نگاه ساده انگارانه به موضوعات می کند و معتقد است عدالت، پیشرفت، امنیت، رفاه، و.... همه بسطیند، دین را بیشتر در قالب شریعت می داند و می گوید مشروطه همان تبعیت از قانون است و تبعیت از قانون تبعیت از شریعت است.نگاه معرفت شناسانه اش هم نگاه رئالیستی به مفهوم خامش است، طبیعتا بر اساس این نگاه علم دینی و غیردینی معنا ندارد یا علم یا جهل در حالی که دین اعم از نقل و عقل است. وی افزود: با توجه به این مقدمات، حاصل نسبت دین و علم در یک جا این است که علم مطلقا دینی و غیردینی نداشته و دین در علم دخالتی ندارد، در جای دوم این است که دین در علم دخالت دارد اما به صورت تهذیبی که باید علوم خصوصا علوم انسانی را تهذیب کرد و برخی نگاه فلسفه علمی است و معتقدند علم، پیش فرض فلسفی دارد و فلسفه غرب غیردینی است یعنی اگر فلسفه مبتنی بر فلسفه الهی شکل گرفت، علوم دینی می شوند، این ها قدم های مثبتی است اما کافی نیست و آفاتی هم دارد؛ آفت نگاه اول اینکه کم کم ممکن است به نگاه تأییدی تبدیل شود در حالی که رویکرد تهذیبی نباید به رویکرد تأییدی تبدیل شود، مثلا در روانشناسی اسلامی، همه انچه غرب گفته را تأیید کرده و تنها در کنارش چند روایت ضمیمه کرده که به نوعی تأیید ان هم محسوب می شود. باید از تهذیب گزاره ها به تهذیب نظریه ها برسد. رییس فرهنگستان علوم اسلامی بیان داشت: حاصل نگاه دوم نیز، حاکمیت فلسفه بر تمدن است در حالی که بنا بود دین حاکم شود، در این صورت فیلسوفان حاکم بر عقلانیت تخصصی بشر می شوند و فلسفه فیلسوفان مسلمان مبنا می شود، نگاه سوم روش تحقیقی است ولی باید توجه داشت که نمی توان روش علوم را بدون تغییر روش سایر حوزه های معرفتی در جامعه تغییر داد، باید هماهنگ با هم باشند وگرنه بین حوزه های معرفتی چالش می شود لذا محصولش هم هماهنگ نخواهد بود.بنابراین نظام اولی و دومی باید متحول شود که بر اساس یک روش پایه و مادر مبتنی بر فلسفه الهی متحول شوند. از سوی دیگر توجه داشته باشیم که نفی رئالیسم، ما را به سمت یک نسبیت گرایی خطرناک می کشاند. وی گفت: دین اگر بخواهد علم را سرپرستی کند، باید روش تحقیقش را هم سرپرستی کند، در دوره گذار ممکن است بشود از آخر و از کارکردها و ساختارها و محتوا شروع کرد اما در بلندمدت این روش پاسخگو نیست. /2759/

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 217]