بررسي تاثيرات جنگ بر كودكان اميدي به اندازه هيچ

واضح آرشیو وب فارسی:شبکه فن آوری اطلاعات ایران: بررسي تاثيرات جنگ بر كودكان اميدي به اندازه هيچ
محبوبه حسين زادهاز ابتداي قرن بيستم تاكنون 250جنگ رخ داده است؛ جنگ ها و فجايعي مانند آنچه در كشورهاي مختلف مثل سودان، اوگاندا و افغانستان اتفاق افتاده است. در همه اين جنگ ها در درجه اول كودكان دختر، بعد همه كودكان و در درجه بعد زنان از آسيب پذيرترين اقشاري هستند كه بيشترين عوارض را متحمل مي شوند. كودكان در خانه هايي كه زندگي مي كنند و در مدارسي كه درس مي خوانند، كشته مي شوند و دختركان جنگ زده پس از جنگ هم مجبور به نگهداري از كودكان حاصل از تجاوز هستند. كودكان قرباني جنگ مي شوند و تصاويرشان از تلويزيون ها پخش مي شود و كودكاني كه در كشوري ديگر شاهد اين صحنه ها هستند، حامل دردهاي پنهاني خواهند شد و اتفاقات عجيب تري برايشان مي افتد. مجموعه اتفاقاتي كه براي كودكان در دوران جنگ رخ مي دهد؛ كشورها و سازمان هاي بين المللي را بر آن داشته است تا توجه ويژه يي به كودكان در معرض جنگ داشته باشند. «كودكان؛ قربانيان خاموش جنگ ها» موضوع نشست يك روزه يي است كه از سوي سازمان دفاع از قربانيان خشونت و در روز جهاني كودكان قرباني خشونت و تجاوزگري نظامي برگزار شد.كودكان جنگ، هيچ اميدي ندارنددكتر كتايون خوشابي عضو هيات علمي دانشگاه علوم بهزيستي، از عوارض روانشناختي ناشي از جنگ بر كودكان گفت؛ «از ابتداي قرن بيستم تاكنون 250 جنگ رخ داده است؛ جنگ ها و فجايعي مانند آنچه كه در كشورهاي مختلف مثل سودان، اوگاندا و افغانستان اتفاق افتاده است. در همسايگي ما در كشور عراق نيز اتفاقات ناگواري ناشي از جنگ رخ داده است. از سال 2003 تاكنون و بعد از حمله امريكا به عراق، حدود چهار ميليون انسان از خانه هاي خود آواره شده اند و نيمي از اين آوارگان را كودكان تشكيل مي دهند. در درجه اول كودكان دختر، بعد همه كودكان و در درجه بعد زنان از آسيب پذيرترين اقشار جامعه هستند كه در همه فجايع چه فجايع طبيعي و چه فجايع ناشي از دخالت انسان ها هميشه بيشترين عوارض را متحمل مي شوند.»كودكان عراقي در قربانگاه هاي خود كشته مي شوند؛ در خانه هايي كه زندگي مي كنند و در مدارسي كه درس مي خوانند، كشته مي شوند در حالي كه مشغول بازي فوتبال هستند. در مدارس مورد هجوم نظامي ها، غيرنظامي ها و شورشي ها قرار مي گيرند. آنان دزديده مي شوند تا براي آزادي از خانواده هايشان باج گيري شود. در دوراني كه اين كودكان گروگان گرفته مي شوند، اكثرشان مورد تجاوز قرار مي گيرند.خوشابي افزود؛ «نتايج تحقيقاتي كه يونيسف بر 600 كودك عراقي بين سه تا10ساله انجام داده است نشان مي دهد كه نيمي از اين كودكان در دوره سه ساله تحقيق دچار تروماها و فشارهاي رواني متعددي بوده اند. با يك دختر عراقي صحبت مي شد كه تعريف مي كرد چگونه پدر و مادرش را جلوي چشمانش كشته اند و عمويش او را به پرورشگاهي در بغداد سپرده بود و با گذشت دو سال از آن اتفاق، اين كودك هر روز صحنه كشتار را در ذهن خود مرور مي كرد. اين صحنه ها به راحتي از ذهن هيچ بشري نمي رود و اثرات عميقش را تا آخرين روزهاي زندگي اين افراد به جاي مي گذارد. پرفروش ترين اسباب بازي كه در كشور عراق به فروش مي رود سلاح هاي جنگي است و كودكان در بازي هايشان مدام صحنه هاي درگيري را كه شاهد بوده اند، تكرار مي كنند.»كودكي كه با خشونت و بي رحمي بزرگ مي شود اين بي رحمي را نسبت به همنوعان خود نشان مي دهد. همان طور كه عضو هيات علمي دانشگاه علوم بهزيستي توضيح داد؛« كودكاني كه در معرض خشونت هستند دچار بي احساسي مي شوند. احساس همدلي در كودكان از حدود چهار يا پنج سالگي به بعد رشد مي كند و از 10سالگي كودكان اين احساس را دريافت مي كنند و مي توانند خود را به جاي ديگران بگذارند يعني اين احساس همدلي را پيدا مي كنند. اما اين احساس در كودكان در معرض جنگ رشد نمي كند، كودكي كه با خشم از دست دادن والدين و خواهر و برادرهايش بزرگ مي شود مي خواهد از دنيا و آنچه در آن هست انتقام بگيرد.»كودكان دختر و دختران جوان در جنگ ها، مجبور به تحمل شرايط سخت تري هستند؛ تجاوز و حاملگي ناخواسته ناشي از تجاوز. خوشابي ادامه داد؛ «دختران جوان بسياري در جريان جنگ ها مورد تجاوز قرار مي گيرند. در جريان نسل كشي كه در اوگاندا اتفاق افتاد، بسياري از كودكان دختر به دليل تجاوزي كه به آنها شده بود حامله شدند. مسلماً اين مادران نوجوان احساسي جز خشم، تنفر و بيزاري نسبت به كودكان شان كه ناشي از تجاوز است، ندارند و حتي ممكن است اين كودكان را در كوچه و خيابان رها كنند.»نتايج تحقيق ديگري روي بزرگسالاني كه در موصل درگير جنگ بودند يا در معرض جنگ قرار داشتند، نشان مي دهد كه 30 درصد آنان دچار عوارض اختلال استرس پس از حادثه هستند. يكي از شايع ترين مشكلاتي كه افراد درگير جنگ با آن روبه رو مي شوند، اختلال استرس پس از حادثه است. نتايج تحقيقات ديگري نشان مي دهد وقتي راجع به جنگ و صحنه هاي خشونت بار آن صحبت مي كنيم باز هم كودكان همان علائم اختلال استرس پس از سانحه را نشان مي دهند. خوشابي افزود؛ «با تصاويري كه از رسانه ها، تلويزيون و اينترنت پخش مي شود، كودكان دچار اين علائم مي شوند هرچند به اين مورد بي توجهي مي شود. اين تحقيقات پس از حادثه 11سپتامبر انجام شده و نشان مي دهد كودكاني كه شاهد اين تصاوير از تلويزيون بوده اند باز هم همان علائم را نشان داده اند؛ يعني اضطراب، احساس ناامني، ترس هاي شبانه و بسياري اختلالات ديگر. علامت شايع احساس ناامني كودكان، چسبندگي به والدين است. اكنون بحث بر سر اين است كه كودكان نبايد در معرض اين تصاوير قرار بگيرند چه برسد به اينكه به عنوان قربانيان اصلي جنگ در صحنه حضور داشته باشند.»اين استاد دانشگاه در توضيح علائم اختلال پس از سانحه در كودكان گفت؛ «اين علائم به دو گروه حاد و مزمن تقسيم مي شود. معمولاً بلافاصله بعد از اينكه كودك در معرض اين حوادث قرار مي گيرد، علائم شروع مي شود. شايد يكي از زودترس ترين علائم پسرفت است؛ يعني كودكان ديگر مدرسه نمي روند و اگر مدرسه بروند، به طور كيفي با همان بچه قبلي تغيير كرده اند و اين تغيير كيفيت چيزي جز همان احساس بي رحمي و خشونت نيست. گاهي اوقات در كودكاني كه در معرض خطر قرار مي گيرند، اين پسرفت خود را به صورت شب ادراري نشان مي دهد. ترس هاي دائمي و شديد از ديگر علائم هميشگي اين اختلال است. كودكان در هر لحظه منتظر اتفاق ناگواري براي خود و والدين شان هستند. احساس عدم امنيت هم هست كه خود را به صورت ترس هاي مختلف نشان مي دهد؛ ترس از تاريكي، حيوانات و ترس از قرار گرفتن در موقعيتي ناآشنا. كودكاني كه دچار اين علائم شده اند، تكرار مكرر اين حادثه در ذهن شان صورت مي گيرد. در نقاشي ها و بازي هاي اين كودكان باز هم اين ماجرا تكرار مي شود. كودكان بارها راجع به اين موضوع صحبت مي كنند اما به دليل دردناك بودن اين تجربه به طور ناخودآگاه جزئيات را فراموش مي كنند. اين حادثه در كابوس هاي شبانه كودكان تكرار مي شود و صحنه هاي خشونت بار ديگري هم به آن اضافه مي شود و باز به خاطر همين كابوس ها، كودك دوباره دچار تروماهاي عاطفي مي شود.» چون دنياي كودكان در معرض جنگ با ديگران متفاوت شده است، وقتي در محيطي قرار مي گيرند كه ديگر كودكان اين تجربه را ندارند، منزوي و گوشه گير مي شوند. اين كودكان ديگر هيچ وقت به دوارن كودكي باز نمي گردند چون كودكي براي اينها مرده است؛ « اگر در مناطق جنگي، ديگر كودكان هم در معرض اين حوادث قرار بگيرند ميزان تروما كمتر است ولي وقتي كودك در محيطي قرار بگيرد كه ديگران اين تجربه را نداشته باشند، بيشترين آسيب را مي بيند به خصوص اگر محيطي كه در آن زندگي مي كند محيط حمايت گري نباشد.»پرخاشگري شديد در اين كودكان خيلي شايع است؛ پرخاشگري نسبت به همسالان، والدين و حيوانات. از دردهاي مختلف جسمي شكايت مي كنند در حالي كه هيچ كدام از اين علائم منشاء ارگانيك و جسمي ندارد. كودكان دچار اين احساس گناه مي شوند كه در حادثه مقصر هستند و مي توانستند جلوي مرگ عزيزان شان و اين حادثه را بگيرند. نااميدي هم از ديگر علائم شايع است.كودكان؛ قربانيان تصاوير جنگ علي زارعان مدير گروه كودك شبكه تهران، ديگر سخنران اين نشست بود كه به بررسي نقش رسانه در حمايت از كودكان قرباني جنگ پرداخت؛ «در دو سه دهه اخير، مهمان ناخوانده يي در خانه همه ما هست كه وقتي حرف مي زند همه سكوت مي كنند و احترام غيرانساني خارق العاده يي به اين موجود گذاشته مي شود. همه زندگي مان متاثر از اين موجود شده است. اين وسعت خارق العاده سيستم هاي ذهني ما و حتي جنگ هاي ما را به هم ريخته است؛ جنگ هايي كه ديگر جدا از اسلحه است.» او ادامه داد؛« سه دهه پيش وقتي جنگ ويتنام پيش آمد، اخبار با سانسور شديد و حجم اطلاعات محدود در اختيار مردم قرار گرفت و همين باعث شد كه خبرهاي بد به تدريج در اختيار مردم قرار گيرد و كمتر آسيب ببينند. اما اين تجربه در هر دو جنگ خليج فارس حالت عجيبي پيدا مي كند. حجم بالاي اخبار و پوشش لحظه به لحظه جنگ، جامعه جهاني را دچار جنگ كرد. قطعاً كودكان هم از اين اخبار مطلع مي شوند همان طور كه يك زن خانه دار هنگام آشپزي در جريان آخرين موشك شليك شده به اين كشور قرار مي گيرد. در اين شرايط نوع بازي هاي كودكان هم تغيير مي كند.»زارعان گفت؛ «ما دو نوع قرباني در جنگ داريم؛ قرباني اول كودكاني هستند كه درگير جنگ هستند و تصاويرشان از تلويزيون ها پخش مي شود و گروه دوم كودكاني هستند كه از تلويزيون ها شاهد اين جنايات هستند. كودكاني كه شاهد جنگ هستند، كودكاني كه ساعت ها تصاوير كشته شدگان جنگ را از رسانه ها مي بينند، حامل دردهاي پنهاني خواهند شد و اتفاقات عجيب تري برايشان مي افتد.»مدير گروه كودك شبكه تهران افزود؛ «رسانه ها اثر خارق العاده يي در خشونت دارند همان طور كه مي توانند خشونت را مهار كنند. نتايج يك تحقيق نشان مي دهد 14تا 15سال بعد از حضور يك رسانه تصويري در يك كشور جهان سوم، ميزان جرائم در آن دو برابر مي شود. اين خبر خوبي براي يك صاحب رسانه نيست يعني ما با ارائه تصاويري خشونت بار، كودكاني را كه 15سال بعد وارد عرصه جامعه مي شوند وارد گود جنگ و خشونت كرده ايم. امروز اين اثر 15ساله به ما تذكر مي دهد كه 15سال بعد نزديك است. نكته ديگر اين است كه رسانه ها به صورت تدريجي خشونت را ترويج مي كنند. كارتون هاي پر از زد و خورد در تمام شبكه ها پخش مي شود. كودكان ما مدام يك جنگ تدريجي را تجربه مي كنند. در جنگ هاي كنوني يك نفر با پرتاب يك موشك، 100نفر را به قتل مي رساند و اين تجربه از طريق تصاوير تكثير مي شوند. يعني همه ما در تجربه قتل شريك مي شويم و كودكاني كه شاهد اين تصوير هستند شديداً تحت تاثير قرار مي گيرند.»وقتي تصويري از گسترش جنگ براي كودكان ارائه مي دهيم بايد آنتي بيوتيك هاي لازم را هم ارائه دهيم. زارعان گفت؛« كشورهاي دنيا به اين فكر رسيده اند كه كودكان را از شبكه هاي خبري دور كنند. شبكه هاي كودك و نوجوان دنيا به صورت روزافزون در حال گسترش است. در سه ماه گذشته پنج شبكه كودك و نوجوان جديد در سطح دنيا راه اندازي شده است و شبكه هاي ديگر هم مكمل كودك خواهند داشت. هدف اين شبكه ها اين است كه كودكان را از آن چيزي كه مربوط به آنان است بهره مند كنند و از آن چيزي كه مربوط به آنان نيست دور كنند و اين مي تواند مسكني براي عوارض جنگ ها باشد.»حمايت قانوني از كودكان ضعيف استحمايت حقوقي از كودكان در معرض جنگ، موضوعي بود كه دكتر نجفي توانا حقوقدان به آن پرداخت. اولين زمزمه هاي حمايت از حقوق كودكان بعد از پايان جنگ جهاني اول در سال 1923مطرح شد و اولين اعلاميه حقوق كودك براي حمايت از كودكان در برابر جنگ در سال 1924به تصويب رسيد و در سال 1946پس از پايان جنگ جهاني دوم صندوق كودكان يونيسف هم تاسيس شد.حمايت از كودكان در معرض جنگ، موضوعي بود كه دكتر نجفي توانا به آن پرداخت؛ «كودكان بالقوه آسيب پذيرند به همين دليل در بحث آسيب شناسي كيفري آنان را آسيب پذيران بالقوه مي ناميم. شانس آسيب پذيري كودكان به عنوان بزه ديده خاص از ساير افراد بيشتر است حتي از زنان و افراد كهنسال. به همين دليل در اكثر نظام هاي كيفري دنيا سعي مي شود مقررات حمايتي در خصوص اطفال پيش بيني شود كه فقط مربوط به بزه ديدگان نيست بلكه حرمان عاطفي، تربيتي، فرهنگي و قضايي را شامل مي شود. اهميت آسيب ديدگي كودكان به حدي است كه عدم توجه به اين مسائل مي تواند باعث سلب حضانت والدين شود. بنابراين كودك بيشتر از اين منظر در حقوق بشردوستانه مورد توجه است كه نه تنها نبايد نسبت به او تعرضي صورت گيرد بلكه بايد حمايت ويژه يي از او صورت گيرد.»در كنار آسيب ديدگي طبيعي و ناشي از سن، به ويژه در دوران رشد رواني قبل از 15سالگي، بعضي از شرايط اين آسيب ديدگي را مضاعف مي كند مانند جنگ، توفان، زلزله و بسياري از موارد طبيعي و غيرطبيعي كه اين آسيب پذيري را از بالقوه بودن به بالفعل تبديل مي كند و به همين دليل اكثر كشورهاي دنيا در اين موارد قوانين حمايتي را براي كودكان پيش بيني كرده اند.او ادامه داد؛ «جنگ به صورت مستقيم و غيرمستقيم بر كودكان تاثير مي گذارد؛ اثرات مستقيم جنگ يا تبلور خشونت به صورت سازماني شامل تاثيرات جسمي، رواني، خانوادگي، تحصيلي، عاطفي و فرهنگي است اما اثراتي كه در قالب قوانين آنها را توجيه كرده و برايشان تعريف داريم عبارتند از قتل، ضرب و جرح، آزارهاي جسمي و جنسي، بردگي، قاچاق انسان، قاچاق اعضاي بدن، مهاجرت اجباري، آوارگي، پناهندگي و حاشيه نشيني. متاسفانه بيشترين قربانيان در ميان قربانيان جنگ افرادي هستند كه در زندگي اجتماعي جزء اقشار آسيب پذير هستند.»اثرات غيرمستقيم جنگ شامل خشونت پذيري و خشونت گرايي است؛ «حتي جنگ هاي مجازي هم همين طور است، بازي هاي كامپيوتري بدون رعايت حقوق مخاطبان، فرزندان ما را قرباني خشونت مي كند. با همين بازي ها خشونت براي كودكان ما مشروعيت پيدا مي كند و در اين شرايط است كه كودكان طالب خشونت مي شوند. فرزند خشونت پذير امروز پدر خشونت گرايي فردا است.»نجفي توانا ادامه داد؛ «فحشا از ديگر اثرات غيرمستقيم جنگ است، وقتي فردي چندين بار مورد تجاوز قرار گرفت اين امر برايش عادت مي شود و اعتماد به نفس و كرامت انساني را از دست مي دهد. در جرم شناسي مي گوييم حالت برچسب زني باعث مي شود كه فرد خودش را با آن برچسب اجتماعي هم آوا كند. سومين اثر غيرمستقيم جنگ، هدايت افراد به سمت بزهكاري است. رابطه جنگ و بزهكاري هميشه رابطه يي مخرب بوده است حتي در جنگ هاي تدافعي. در جنگ ها، كودكان رهاشده در اختيار باندهاي توزيع مواد مخدر قرار مي گيرند.»او گفت؛ «در مقررات داخلي متاسفانه جز الحاق به چند كنوانسيون بين المللي كه البته آن را عملي هم نمي كنيم سازوكار مناسبي نداريم. حمايت قانوني از كودكان در كشور ما حمايتي است بسيار ضعيف. در آخرين قانوني هم كه در سال 81 توسط شوراي نگهبان تصويب شد والدين از مجازات مستثني شدند. مسلماً اگر هر فردي فرد ديگري را مورد آزار و اذيت قرار دهد مجازات مي شود اما بحث اينجاست كه اين والدين هستند كه به دليل ناآگاهي و ناتواني كودكان شان را مي كشند ولي مجازات نمي شوند. بحث ديگر بحث سن مسووليت كيفري است كه در ايران براي پسران 15سال و براي دختران 9سال است. اين در حالي است كه سن اشتغال، انجام معاملات و... با اين سن همخواني ندارد.»در حيطه قوانين بين الملل خوشبختانه حمايت از كودكان قابل توجه بوده است. نجفي توانا افزود؛« اولين مورد حمايت ها، حمايت هاي عمومي است و دومين مورد حمايت هاي خاص كه از جمله در كنوانسيون چهارم ژنو به آن اشاره شده است. حمايت هاي عمومي مربوط به حقوق عمومي اشخاص است كه در اسناد بين المللي براي غيرنظاميان و نظاميان تسليم شده به كار مي رود مانند حق حيات، شكنجه نشدن، مورد تعرض قرار نگرفتن و نسل كشي نشدن. در مورد حمايت هاي خاص، اولين توصيه يي كه اين كنوانسيون هاي بين المللي مي كنند اين است كه به كودكان احترام بگذاريد و اين احترام يعني پاسداشت و نگهداري ارزش هايي كه اگر رعايت نشود به رشد طبيعي طفل صدمه مي خورد. در ساير موارد در اين كنوانسيون ها حمايت هاي خاصي در نظر گرفته شده است از جمله كمك رساني و مراقبت، حمايت هاي جسمي و فرهنگي، حمايت از كودكان دستگير شده، معافيت از اعدام، منع انتقال كودكان، نگهداري كودكان در كنار والدين بازداشت شده، بحث تشخيص هويت، ممنوعيت كار اجباري، جيره غذايي اطفال و عدم به كارگيري كودكان براي جنگ هاي نظامي.» نجفي توانا تاكيد كرد؛« در ايران هم بايد مراقب كودكان خودمان باشيم.
چهارشنبه 29 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: شبکه فن آوری اطلاعات ایران]

[مشاهده در: www.iritn.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 282]