تأملي بر حكم دادگاه شهر لاهه در مورد معاونت‌ در كاربرد سلاحهاي شيميايي توسط عراق‌

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: تأملي بر حكم دادگاه شهر لاهه در مورد معاونت‌ در كاربرد سلاحهاي شيميايي توسط عراق‌
اشاره:استفاده رژيم عراق از سلاح‌هاي شيميايي در طول هشت سال تجاوز مسلحانه به جمهوري اسلامي ايران و نيز عليه مردم عراق قربانيان زيادي را به جاي گذاشت. حكم دادگاه استيناف شهر لاهه در تاريخ 9مي 2007 با احراز قضائي استفاده مكرر رژيم بعث از سلاح‌هاي شيميايي در سالهاي 1980 تا 1988 و محكوميت فرانس فان آنرات به اتهام ارسال پيش‌سازهاي شيميايي به اين كشور در زمان جنگ پيامهاي زيادي در خود دارد كه با تأمل در آن حكم قابل استنباط مي‌‌باشد.‌

مقدمه‌

به رغم آنكه ممنوعيت استفاده يا تهديد به كاربرد زور در روابط بين‌المللي (بند4 ماده2 منشور ملل متحد) نمونه اعلاي قاعده آمره حقوق بين‌الملل قلمداد مي‌شود و فلسفه‌ وجودي سازمان ملل متحد و وظفيه‌ اصلي ركن اجرايي آن (شوراي امنيت) حفظ صلح و امنيت جهاني و مقابله با هرگونه تهديد صلح، نقص صلح و اعمال تجاوزكارانه مي‌باشد اما وقوع جنگهاي مسلحانه واقعيت عصر حاضر مي‌باشد. بر همين اساس حقوق بشردوستانه بين‌المللي كه در قالب اسناد بين‌المللي مختلف و قواعد حقوق بين‌الملل عرفي تجلي يافته است از جمله كاربرد سلاح‌هاي شيميايي در جنگ‌ها را ممنوع ساخته است، سلاح‌هايي كه ساخت و استفاده از آنها به لحاظ فني و اقتصادي چندان سخت و دشوار نيست (بمب اتمي فقرا) اما با ايجاد درد و رنج زايد و غيرضروري قرباني را زجركش مي‌نمايند و به لحاظ قلمرو آثار و اهداف مورد حمله نيز غيرقابل كنترل مي‌باشند.1‌

رژيم بعث عراق كه در 31 شهريور ماه 1359 تجاوز مسلحانه خود عليه جمهوري اسلامي ايران را آغاز نمود سريعاً استفاده از سلاح‌هاي شيميايي عليه افراد نظامي و غيرنظامي ايران را آغاز نمود و در اثر عدم واكنش بين‌المللي موثر بارها از اين سلاح‌ها براي نيل به اهداف شوم خود استفاده نمود.

استفاده رژيم بعث از اين سلاح‌ها در اسفند 1366 عليه مردم حلبچه نشان داد كه رژيم عراق براي حفظ سلطه خويش از كشتار مردم خود نيز ابايي ندارد. واقعيت تاسف‌بار در اين مورد آن است كه اشخاص و شركت‌هاي خارجي زيادي در تجهيز شيميايي عراق در طول سالهاي 1980 تا 1988 مشاركت فعال نمودند و عامدانه و آگاهانه در جنايات رژيم بعث در اين زمينه معاونت داشته‌اند. آقاي فرانس فان آنرات كه به اتهام كمك به برنامه تسليحات شيميايي عراق در دهه 80، توسط دادستاني هلند (شهر لاهه) تحت تعقيب قرار گرفت طبق حكم دادگاه بخش شهرلاهه در تاريخ 23دسامبر 2005 به 15 سال حبس و پرداخت غرامت به 15 مصدوم شيميايي (شاكي خصوصي) محكوم شد. با اعتراض متهم و دادستان پرونده در دادگاه استيناف مورد بررسي مجدد قرار گرفت. حكم دادگاه استيناف در 9 مي 2007 صادر گرديد.‌

پس از بررسي مختصر تجاوز نظامي عراق به ايران و استفاده اين كشور از سلاح‌هاي شيميايي احكام فوق به اختصار مورد نقد و بررسي قرار مي‌گيرد.

تجاوز عراق به جمهوري اسلامي ايران و استفاده از سلاح‌هاي شيميايي‌

در 31 شهريورماه 1359 (22 سپتامبر 1980) كه كشور جمهوري اسلامي ايران مورد تجاوز مسلحانه همه جانبه ارتش رژيم بعث عراق قرار گرفت به سختي مي‌شد تصور كرد كه طولاني‌ترين جنگ قرن بيستم آغاز شده است. تهاجم نظامي ناگهاني عراق در طول 550 كيلومتر نوار مرزي زميني و دريا و هوا، بسياري از كارشناسان نظامي را به اين نتيجه رسانده بود كه جمهوري اسلامي ايران به زودي شكست را خواهد پذيرفت و خواسته‌هاي رژيم بعث عراق و از جمله بيِ‌اعتباري موافقت‌نامه 1975 الجزاير و حاكميت اين كشور بر اروندرود را گردن خواهد نهاد؛ به ويژه آنكه ظرف مدت نسبتاً كوتاهي بخشهاي قابل توجهي از سرزمين ايران (حدود 000/30 كيلومترمربع) تحت اشغال نظامي نيروهاي عراقي درآمده بود. در همان زماني كه نيروهاي ايران به تلاش براي عقب راندن نيروهاي عراقي از سرزمين‌هاي اشغالي ادامه مي‌دادند، متأسفانه سازمان ملل متحد كه براساس منشور، مسئوليت حفظ صلح و امنيت جهاني و مقابله با هرگونه تهديد بر صلح، نقض صلح و تجاوز را به عهده دارد، واكنش مناسبي از خود نشان نداد.

شوراي امنيت در قطعنامه 479 (مورخ ششم مهرماه 1359) با اكتفاي به درخواست آتش‌بس، مزورانه در مقابل اشغال غيرقانوني سرزمين‌هاي ايران توسط عراق سكوت اختيار كرد. اين چنين بود كه .2 ايران با رد قطعنامه مذكور، ابراز داشت كه شوراي امنيت بايد اعمال تجاوزكارانه عراق را محكوم كرده، عقب‌نشيني فوري نيروهاي عراقي را از سرزمين ايران درخواست كند و از آن كشور بخواهد كه به ايران غرامت بپردازد و مقامات عراقي را به دليل ارتكاب جنايات محكوم نمايد.3‌

شوراي امنيت پس از صدور قطعنامه 479 براي مدت طولاني (حدود بيست و دوماه) سكوت اختيار كرد تا اينكه نيروهاي ايران طي عمليات ثامن الائمه به شكست حصر آبادان اقدام نموده و با عمليات طريق‌القدس بخشهاي مهمي از سرزمين‌هاي اشغالي در جنوب را آزاد كردند. همچنين آزادسازي قسمت‌هايي از مناطق اشغالي در غرب كشور، و حوالي شهرهاي شوش و دزفول طي عمليات فتح‌المبين و بالاخره آزادي خرمشهر با عمليات بيت‌المقدس در سوم خرداد 1361، شوراي امنيت را به تحرك واداشت.

به دنبال اين امر شوراي امنيت كه به درخواست اردن و حمايت آمريكا تشكيل جلسه داده بود در بيست و يكم تيرماه 1361 (12 ژوئيه 1982) طي‌قطعنامه 514 ضمن درخواست آتش‌بس، خواستار عقب‌نشيني نيروهاي دو كشور به مرزهاي شناخته شده بين‌المللي شد. با گسترش عمليات نظامي موفقيت‌آميز ايران در جبهه‌هاي جنگ لحن قطعنامه‌هاي شوراي امنيت نيز به تدريج تغيير يافت. شورا در سال 1362 طي قطعنامه 540 (9/8/1362) لزوم بررسي علل عيني جنگ را مورد تاييد قرار داد و حدود دو سال بعد در قطعنامه 582 (5/12/1364) از اقدامات ابتدايي كه منجر به بروز مخاصمه شده است، ابراز تاسف نمود. بالاخره با تصرف فاو در سال 1366 توسط نيروهاي ايراني، شوراي امنيت در قطعنامه 598 (29 تير ماه 1366) با استناد به مواد 39 و 40 منشور، احراز نمود كه در منازعه ميان ايران و عراق حادث شده است. سرانجام در 26 تيرماه 1367 با پذيرش قطعنامه 598 از طرف ايران، پس از هشت سال جنگ، آتش‌بس رسمي ميان دو كشور برقرار گرديد.4‌

آنچه بيش از نفس تجاوز مسلحانه رژيم بعث عراق به جمهوري اسلامي ايران در 31 شهريور ماه 1359 و موضع جانبدارانه شوراي امنيت از كشور متجاوز جلب توجه مي‌كند نقض اصول و قواعد حقوق بشردوستانه توسط رژيم جنگ‌افروز عراق در طول هشت سال جنگ مي‌باشد. واكنش شوراي امنيت در قبال تجاوز همه‌جانبه عراق به جمهوري اسلامي ايران، رژيم بعث را جسارت بخشيد تا در نيل به پيروزي و درهم شكستن مقاومت نيروهاي ايراني در ارتكاب هيچ جنايت جنگي به خود ترديدي راه ندهد.

نقض فاحش و گسترده حقوق لازم‌الرعايه در مناطق اشغالي،5 حمل به مناطق و اهداف غيرنظامي، بدرفتاري با اسراي جنگي و... بخشي از جنايات ارتكابي نيروهاي نظامي عراق در جنگ عليه جمهوري اسلامي ايران به شمار مي‌رود. آنچه در اين ميان بيش از تمام جنايات ارتكابي نيروهاي عراقي جلب توجه مي‌كند كاربرد سلاح‌هاي شيميايي عليه نيروهاي نظامي و مردم غيرنظامي ايران مي‌باشد. نيروهاي عراقي براي اولين بار در 23 دي ماه 1359 به استفاده از سلاح‌هاي شيميايي عليه رزمندگان اسلام در محورهاي و مبادرت ورزيدند و سپس در سال 1360 دامنه كاربرد اين سلاحها را در جبهه‌هاي هويزه، تپه‌هاي الله‌اكبر، جسرنادري و خرمشهر نيز ادامه دادند. در طول سال‌هاي بعد نيز كم و بيش كاربرد اين سلاحها عليه نيروهاي ايران و مردم غيرنظامي استمرار داشت و تا 18 مارس 1988 عليه شهر حلبچه در عراق نيز ادامه پيدا نمود. با حدود ده حمله در سال آغازين جنگ تحميلي شروع مي‌شود و در سال 1367 حدود 45 حمله را در سال گزارش مي‌كند.>6‌

‌پي نوشتها:

‌1. سيد قاسم زماني: حقوق بين‌الملل و كاربرد سلاح‌هاي شيميايي در جنگ تحميلي عراق عليه جمهوري اسلامي ايران، بنياد حفظ آثار و ارزش‌هاي دفاع مقدس، 1376، صص 37 35.

2. پارسا دوست. منوچهر، نقش سازمان ملل در جنگ عراق و ايران، شركت سهامي انتشار، چاپ اول، 1371، ص136.

‌‌3. Secrurity Council Offical Records 53th year‌

.25287nd Meeting, para.2

‌4. براي مطالعه سبيشتر رك. سيدقاسم زماني و دكتر اسماعيل منصوري لاريجاني: نظام امنيت جمعي سازمان ملل متحد و تجاوز رژيم عراق به جمهوري اسلامي ايران، بنياد حفظ آثار و ارزش‌هاي دفاع مقدس، 1378.‌

‌5 . براي مطالعه بيشتر رك. سيد قاسم زماني: حقوق بشردوستانه بين‌المللي، اشغال سرزمين‌هاي ايران در جنگ تحميلي، موسسه مطالعات و پژوهش هاي حقوقي شهر دانش، 1381.‌

‌6. بازشناسي جنبه‌هاي تجاوز و دفاع، مقالات ارائه شده به كنفرانس بين‌المللي تجاوز و دفاع، مردادماه 1367، جلد دوم: ابعاد سياسي و مسائل حقوق بين‌الملل، نگاهي به استفاده رژيم عراق از سلاح‌هاي شيميايي در جنگ تحميلي، ستاد تبليغات جنگ، ص 364.‌

دوشنبه 27 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 469]