نبايد منتظر فاجعه باشيم و بعد... زلزله «سى چوان»، درسى براى تهران

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: نبايد منتظر فاجعه باشيم و بعد... زلزله «سى چوان»، درسى براى تهران
بيژن تنهاوقوع زلزله هاى خسارت بار هر چند با خسارات و تلفات و آلام قربانيان همراه است اما داراى درس هاى فراوانى است كه توجه و استفاده از آنها در كاهش خسارات و افزايش توان مقابله در زلزله هاى بعدى موثر خواهد بود . هر چند شرايط زلزله اخير چين با شرايط زلزله احتمالى در شهر تهران تفاوت هاى چشمگيرى دارد اما وجود عواملى چند نظير آسيب هاى وارده به شهرى چهار ميليون نفرى در ۸۰ كيلومترى كانون زلزله ،خرابى ساختمان ها، تحريك زمين لغزش هاى متعدد در محيط كوهستانى و نيز نحوه مقابله با حوادث وسيع ناشى از زلزله همگى داراى نكات ارزنده اى جهت درس آموزى از اين زلزله هستند. يكى از ويژگى هاى اين زلزله پوشش خبرى وسيع و اطلاعات زياد حاصل از اين زلزله است و با توجه به اينكه گزارش حاضر به فاصله زمانى كمى بعد از وقوع زلزله تهيه شده است ،فقط امكان مرورى بر اتفاقات باقى ماند.مشخصات عمده زلزله در ساعت ۲۸/۱۴ وقت محلى روز دوشنبه ۲۳ ارديبهشت ماه ۱۳۸۷ زلزله اى با بزرگى هشت در مقياس امواج سطحى و حداكثر شدت ۱۰ در مقياس مركالى اصلاح شده ايالت سى چوان شرقى در مركز چين را در هم كوبيد. عمق اين زلزله كه كانون آن شهرستان ون چوان در فاصله ۸۰ كيلومترى شهر چهار ميليون نفرى چنگ دو مركز ايالت بوده ابتدا ۱۰ و سپس ۱۹ كيلومتر تعيين شد كه در هر صورت عمق نسبتا كمى مى باشد.جنبه هاى مختلف خسارات وارده ارتباطات و مخابرات بعد از زلزله خطوط تلفن سازمان مديريت بحران در چنگ دو مرتبا اشغال بودند.بيش از ۲۳۰۰ ايستگاه يكى از شركت هاى تلفن همراه در سى چوان و مناطق اطراف به دليل قطع برق يا ترافيك مخابراتى شديد از كار افتادند و شبكه مخابراتى يكى ديگر از شركت ها در منطقه متشكل از ۷۰۰ برج مخابراتى نيز كاملا از كار افتاد. روى هم رفته نيمى از ارتباطات بى سيم ايالت سى چوان قطع شد.فرودگاه ها و پروازها بعد از زلزله فرودگاه چنگ دو از كار افتاد و برج كنترل و بخش كنترل رادارهاى محل نيز تخليه شدند، در نتيجه يكى از پروازها مجبور به تغيير مسير و فرود در فرودگاه مجاور شد و چند ساعت بعد از وقوع پروازهاى امدادى در فرودگاه از سرگرفته شدند.راه هاى زمينى بعد از زلزله كليه جاده هاى منتهى به شهر سى چوان آسيب ديدند كه اين امر موجب تاخير رسيدن نيروى كمكى شد. پليس سه كيلومتر آخر جاده به اين شهر را مختص عبور اتومبيل هاى اورژانس كرد و كاميون هاى نظامى و جرثقيل ها راه هايى را در اطراف سنگ هاى عظيمى كه مسير را مسدود كرده بودند باز كردند.همچنين قطع يكى از خطوط اصلى به طرف شمال شرق باعث سرگردانى ده هزار مسافر گرديد.در اثر زمين لغزش هاى ناشى از زلزله صدها قطار در خطوط و ايستگاه ها متوقف شده و ده ها هزار مسافر سرگردان شدند.برقدر ساعت هاى متعاقب زلزله، برق قسمتى از شهر چنگ دو قطع شده بود و شهر در تاريكى به سر مى برد هر چند تا شبانگاه مناطق برق دار شدند اما خدمات تلفن و اينترنت قطع بود و بعضى از محله ها بدون آب و برق بودند.آب:حركات زلزله موجب تخريب لوله هاى آب رسانى در شهرهاى نزديك كانون زمين لرزه گرديد. در شهر چنگ دو تركيدگى لوله هاى آب رسانى در برخى نقاط باعث آبگرفتگى خيابان ها و معابر گرديد.مراكز صنعتى و اقتصادى كارخانه ها: در شهر شى فانگ تخريب دو كارخانه شيميايى باعث به دام افتادن صدها نفر از كاركنان و نشت ۸۰ تن ماده سمى آمونياك مايع گرديد.سدها: در مجموع ۳۹۱ سد كه بيشتر آنها كوچك هستند در اثر زلزله آسيب ديده اند .نيروگاه آبى زى پينك بو در ۲۰ كيلومترى شرق كانون تخريب شد .خود سد ترك هاى شديدى خورده و ساختمان هاى جانبى آن تخريب شده و بعضى از آنها در آب غرق شده اند . همچنين يكى از مخازن بالادست نيز در معرض خرابى بود كه در آن صورت سيل شهر ۶۰۰ هزار نفرى دوجيان در پايين دست را تهديد مى كرد اما ۲۰۰۰۰ نفر سرباز براى تقليل فشار از طريق سرريزها اعزام شدند و بعدا اعلام شد كه به رغم ترك هاى ايجاد شده فعلا خطرى سد را تهديد نمى كند.مدارس زلزله اخير چين يكى از زلزله هايى است كه در روز غير تعطيل و ساعات ادارى و باز بودن مدارس روى داده است. تعداد زياد كودكان كشته شده در مدارس انتقادات مردم از سست بودن مدارس را در پى داشته و دولت قول داده مسببين را مجازات كند. در شهر جويران دبيرستان سه طبقه اى فرو ريخت و ۹۰۰ دانش آموز را مدفون كرد كه حداقل ۵۰ نفرشان كشته شدند. مردم با استفاده از جرثقيل، قلاب و دست اقدام به برداشت دال هاى بتنى براى نجات به دام افتادگان كردند.بيمارستان هادر يكى از بيمارستان هاى طب سنتى در شهر دوجيان ژيان مردم در زير آوار گرفتار شده اند.ساختمان هااين زلزله كه عمدتا در مناطق روستايى چين روى داده بسيارى از دهكده ها را با خاك يكسان كرد و هزاران انسان را در زير توده اى از ساختمان هاى فرو ريخته مدفون كرد. تعداد خانه هاى تخريب شده چهار ميليون برآورد شده است.برخلاف زلزله ۱۹۹۹ تركيه، خرابى ساختمان ها در زلزله اخير چين را بيشتر از آنكه بتوان به فساد و سهل انگارى دست اندركاران ساختمان سازى نسبت داد بايد به فقر سازندگان و قديمى بودن ساختمان ها منتسب كرد.خسارات و تاثيرات اقتصادى خسارات تخمينى زلزله متجاوز از ۳۰ ميليارد دلار مى باشد كه حدود يك ميليارد دلار آن متوجه شركت هاى بيمه مى شود. در بازارهاى سهام خريد و فروش سهام شركت هايى كه محل آنها در جنوب غربى چين است متوقف شد و به دنبال زلزله در سطح جهان قيمت مس افزايش و قيمت نفت خام كاهش يافت.بى خانمان هاميليون ها نفر كه بى خانمان شده و يا از ترس پس لرزه ها به داخل ساختمان نمى روند در زير چادرها و برزنت ها و يا در فضاى باز به سر مى برند. بعد از زلزله ۸/۴ ميليون نفر در پناهگاه هاى موقت به سر مى برند. جالب توجه آنكه ابعاد فاجعه ۴ روز بعد از وقوع زلزله يعنى در زمانى روشن شد كه دسترسى هاى زمينى و ارتباطات مجددا برقرار شدند. در حال حاضر هزاران نفر روستايى بى خانمان شده و در جست وجوى كمك وارد شهرهاى اطراف شده اند.زمين لغزش هاى ناشى از زلزلهبه دليل قرار گرفتن بخش هاى عمده مناطق زلزله زده در مناطق كوهستانى، زمين لغزش ها آسيب وحشتناكى در اين زلزله ايجاد كرده اند، به طورى كه در هر يك از نواحى آسيب ديده وقوع زمين لغزش ها و سقوط هاى سنگى و خاكى و آسيب هاى وارده ، از آنها قابل مشاهده است.عمليات نجات، امداد و بازسازى اوليه واكنش هاى دولتى سطح فرماندهى رئيس جمهور چين بعد از وقوع زلزله قول داد كه عمليات مقابله به سرعت انجام شود. دو ساعت بعد از زلزله نخست وزير كه زمينه تحصيلى وى ژئومكانيك مى باشد براى نظارت بر عمليات به منطقه پرواز كرد. همان روز وزير بهداشت از اعزام ده تيم اورژانس پزشكى و فرمانده نظامى منطقه از اعزام ۵۰ هزار سرباز و پليس مسلح جهت كمك رسانى به عمليات به شهرستان ون چوان خبر دادند اما به دليل ناهموارى و تخريب مسير رسيدن به مناطق روستايى بسيار دشوار بود.در ابتدا كميسيون نجات بحران ايالتى برنامه مقابله اضطرارى سطح دو را به كار انداخت ولى ده ساعت بعد از وقوع زلزله اين برنامه به سطح يك ارتقا يافت.فدراسيون بين المللى صليب سرخ عمليات امدادرسانى دولت چين را سريع و بسيار موثر دانسته اما به دليل وسعت حادثه امكانات آن را براى پرداخت به همه اقدامات لازم ناكافى ارزيابى كرده است.بنا به نظر كارشناسان اقدام دولت چين در اعزام سربازان در خور توجه است اما براى عمليات نجات نياز به گروه هاى تخصصى و تجهيزات مخصوص است.اعزام نيروهاى امدادىدر اواخر شب يك تيم نجات اضطرارى زلزله ۱۸۴ نفره (۱۲ نفر از اداره زلزله شناسى كشورى، ۱۵۰ نفر از فرماندهى نظامى پكن و ۲۲ نفر از بيمارستان عمومى پليس) با دو هواپيما از پكن به شهرستان ون چوان اعزام شدند.بعد از وقوع زلزله، ۲۰ هلى كوپتر براى ارسال غذا، آب ، كمك هاى اوليه و نيز تخليه مجروحين و شناسايى مناطق زلزله زده به كار گرفته شدند. در روز پنجشنبه نخست وزير دستور به كارگيرى ۱۲۵ هلى كوپتر ديگر را در عمليات نجات و امداد صادر كرد.۱۸۷ قطار حاوى اقلام امدادى شامل ۵۰ هزار چادر و يك قطار سوخت به همراه ۱۳۰ قطار نظامى و ۱۰۰ قطار غيرمسافرى به منطقه اعزام شدند.بارندگى مداوم و سنگين و پس لرزه هاى شديد باعث ايجاد رانش زمين در منطقه شده و عمليات امدادرسانى را شديدا متاثر كرده است.در يكى از شهرهاى نزديك كليه مردان زير ۵۰ سال موظف شدند كه با برداشتن آب و ابزار، به صورت پياده يا سواره به طرف شهر بى چوان كه خسارت زيادى ديده بود بروند.كمك رسانى جمعيت صليب سرخ ۵۵۷ تخته چادر و ۲۵۰۰ پتو به ارزش ۱۰۰ ميليون تومان به منطقه فرستاد.يك بنياد بشر دوستانه نيز با تخصيص حدود ۱۲۰ ميليون تومان كار امدادرسانى را شروع كرده است. در اطلاعيه درخواست كمك، اقلام نجات نظير بيل، كلنگ، ديلم و چكمه و نيز ۱۰۰ عدد جرثقيل درخواست شده است براى اقلام دارويى، غذايى، آب و چادر نيز درخواست اضطرارى شده است. تا كنون ۱۰۰ ميليون دلار كمك نقدى و ۱۰ ميليون دلار اقلام كمكى اهدا شده است. اما هنوز به چادر، لباس، وسايل ارتباطى، ماشين هاى نجات از آوار و دارو نياز است.روز جمعه كمك هايى از كره جنوبى، ژاپن، سنگاپور و روسيه دريافت شد و روزهاى شنبه و يكشنبه دو هواپيما نيروى هوايى ايالات متحده چادر و ژنراتور به منطقه فرستادند.جست وجو و نجات هر چند بيشتر اخبار به نجات زير آوار ماندگان اختصاص يافته اما عمليات اصلى توزيع غذا و دارو به بازماندگان و دفع اجساد مى باشد.توصيه تلويزيون دولتى براى افراد به دام افتاده در زير آوار چنين بوده:اگر در زير آوار هستيد آرام باشيد و انرژى خود را حفظ كنيد و به دنبال آب و غذا باشيد و صبورانه به انتظار نجات باقى بمانيد.مداواى مصدومين:به دليل تعداد زياد مصدومين و عدم جوابگويى بيمارستان هاى واقع در مناطق نزديك به كانون زلزله و همچنين تخريب و آسيب ديدگى اغلب آنها مداواى مصدومين در چادرها و بيمارستان هاى صحرايى و همچنين فضاهاى باز صورت مى گيرد.تدفين اجساد براى جلوگيرى از انتشار بيمارى، اجساد در همان محل تطهير شده و فورا دفن مى شوند. در شهرهاى زلزله زده سربازان گودالى را براى دفن اجساد آماده كرده و در كنار آن توده هايى از آهك را تخليه كرده و جسدهاى كفن پيچ شده را در بالاى گودال جمع مى كنند.بهداشتتاكنون بيمارى همه گيرى ديده نشده و امدادگران مشغول مايه كوبى بازماندگان، رسانيدن آب آشاميدنى و دفن تعداد زياد اجساد هستند.اسكان موقت در سراسر منطقه ورزشگاه ها به اسكان موقت پناهندگان اختصاص يافته اند و از جمله در شهر ميانگ يانگ ده هزار نفر در يك ورزشگاه اسكان داده شده اند. در اين محل ها گاه افراد گم شده خانواده ها يكديگر را پيدا مى كنند.راه اندازى تاسيسات و بازسازى اوليه:در ساعت ۱۲ روز دوم بعد از زلزله بخشى از خدمات ارتباطى در شهر اصلى ون چوان راه اندازى شد.بيش از ۱۳۰ هزار سرباز و پليس بسيج شده و راه ها را به مناطق آسيب ديده باز كرده و كابل هاى ارتباطى را به ون چون مجددا وصل كردند.برق بيشتر ايالت بعد از پنج روز براى نخستين بار بعد از زلزله برقرار شد اما شهرستان بى چوان هنوز فاقد برق بود.در روز وقوع زلزله مناظرى عجيب از تشكيل ابرهاى رنگى و درخشان شبيه به ابرهاى فجرى در دو شهر به فاصله بيش از ۴۰۰ كيلومتر از كانون زلزله در فواصل ۳۰ و ۱۰ دقيقه قبل از زلزله مشاهده شدند.نتيجه گيرى:پيشگيرى، موثرترين راه كاهش خسارات - ارتقاى كيفيت ساختمان سازى موثرترين راه پيشگيرى- افزايش كنترل ها، موثرترين راه ارتقاى كيفيت ساختمان ها شايد در دنيا كمتر كشورى را بتوان يافت كه بتواند مانند كشور چين به مقابله با اين گونه حوادث فاجعه بار گسترده بپردازد. جمعيت ۳/۱ ميليارد نفرى اقتصاد قوى و شكوفايى ارتش و نيروهاى منظم آماده، روحيه انضباط و وظيفه شناسى، يكپارچگى و هميارى ملى، سخت كوشى و تحمل شرايط سخت و تجربه فراوان در مقابله با حوادث طبيعى توانايى كم نظيرى را براى اين كشور در مقابله با حوادث ايجاد نموده است.با اين حال هيچ يك از اين ويژگى ها و توانايى ها نتوانستند از پس اندكى مهارت و ظرافت فنى به كار نگرفته شده در ساختمان هاى ساخته شده برآيند و ضعف هاى ساختمانى پيروزمندانه همه امكانات ۳/۱ ميليارد نفر را براى مقابله به سخره گرفتند و ميليون ها قربانى خود را گرفتار مرگ فجيع، جراحت، مصدوميت و معلوليت جسمى و روانى، داغ ديدگى ، بى خانمانى و آوارگى، ترس و وحشت، از بين رفتن منزلت و هويت اجتماعى فقر و... و ده ها آسيب ديگر ساختند.در حالى كه اخبار بنگاه هاى خبرى بر اخبارى بى اهميت و عامه پسند نظير نجات يك قربانى بعد از چندين صد ساعت گرفتارى در زير آوار متمركز شده بود، زجركش شدن هزاران قربانى در زير صدها تن آوار حاصل از تخريب كه حتى با هفته ها آواربردارى نيز اجساد آنها قابل دسترسى نخواهند بود به فراموشى سپرده مى شدند.اين زلزله مشابه حاوى اين درس مهم و تكرارى هستند كه در ساختمان هاى بيش از ۳ تا ۴ طبقه اى كه به صورت غيرشكل پذير تخريب مى شوند نه زمان كافى براى فرار وجود دارد و نه در صورت به دام افتادن شانس زيادى براى زنده ماندن و نه در صورت زنده ماندن در زير آوار شانس اندكى براى نجات از طريق آواربردارى به موقع ،حتى اگر ده ها گروه نجات با وسايل مدرن به كار مشغول باشند كه چنين چيزى نيز به دلايل مختلف نظير وسعت خرابى ها، كمى نيروهاى امدادگر و نبودن تجهيزات كافى عملى نيست. بنابراين مردم بايد بپذيرند كه در صورت سكونت در ساختمان هاى مرتفعى كه كنترل كافى در طراحى و ساخت آنها نشده در واقع مرگ خود و عزيزان خود را در زير آوار زلزله احتمالى پذيرفته اند و مسوولين نيز بايد بپذيرند كه با عدم الزام كنترل هاى كافى در حقيقت مرگ و معلوليت و آوارگى صدها هزار نفر از مردم و ساير عواقب اجتماعى انسانى پيش گفته را پذيرفته اند و آنگاه بايد به فكر اقدامات مقابله نظير بيرون كشيدن جنازه ها و تدفين دسته جمعى، بزرگداشت قربانيان از طريق اعلام سكوت ملى و نظاير آن باشند.نكته تاسف بار آنكه اجتناب از ضعف هاى ساختمانى اكنون نياز به تكنولوژى پيچيده اى نظير پرتاب موشك ندارد بلكه نيازمند تنها اندكى توجه بيشتر است.توجه شود كه در شهرى مانند تهران اكنون خوشبختانه وسعت ساختمان سازى طورى است كه در فاصله ۲۰ تا ۲۵ سال نيمى از شهر دوباره ساخته مى شود و اگر كمى كنترل بيشتر اعمال شود بدون هرگونه هزينه اى براى بخش عمومى خود به خود ريسك لرزه اى شهر به حد قابل قبول كاهش مى يايد ولى صد افسوس كه به اين ساخت و ساز وسيع ما اكنون نه تنها در حال كاهش ريسك شهر نيستيم بلكه با تبديل ساختمان هاى يكى دو طبقه قديمى به ساختمان هاى مرتفع بى كيفيت در حال افزايش ريسك شهر مى باشيم به نحوى كه اكنون نسبت به ده سال پيش و زمان آن نسبت به ۲۰ سال پيش ريسك لرزه اى شهر به مراتب افزايش يافته اند.در كشورهاى در حال توسعه اى كه ساخت و ساز رونق مى يابد دو فرآيند مخالف باعث تغيير ريسك لرزه اى شهرهامى شوند از يك سو افزايش ابعاد و تراكم شهرها و تعداد طبقات ساختمان باعث افزايش ريسك لرزه اى مى شود و از سوى ديگر بهبود تكنولوژى و فرآيند ساخت و ساز و اعمال آيين نامه اى لرزه اى و كنترل آنها باعث كاهش ريسك لرزه اى مى شود.تا موقعى كه عامل دوم بر عامل اول فزونى گيرد، توسعه ساخت و ساز شهرى موجب كاهش ريسك لرزه اى تراكم و تعداد طبقات ساختمان هاى شهرى رشد نيابد متاسفانه اين روند در بسيارى از شهرهاى كشورهاى در حال توسعه از جمله ابر شهر تهران وجود دارد و در صورت ادامه همين فرآيند وقوع زلزله اى عمده در داخل و يا نزديكى اين شهر به فاجعه اى به مراتب مهيب تر و دردناك تر از زلزله هشت ريشترى اخير چين منتهى خواهد شد.به نظر مى رسد كه اگر اين زلزله در يكى از كشورهاى پيشرفته نظير ايالات متحده كاليفرنيا يا ژاپن روى داده بود خسارات آن بسيار كمتر بود زيرا در اين كشورها آيين نامه زلزله بسيار بهتر اعمال مى شود مسلما اگر اين زلزله در نزديكى شهر تهران روى مى داد تبديل به فاجعه تاريخى مى شد كه و البته بيشتر تلفات و خسارات نه از ساختمان هاى يكى دو طبقه قديمى بلكه از ساختمان هاى نوسازى بود كه بدون اعمال روش هاى صحيح و آيين نامه ها طرح و ساخته مى شود. نظير چنين وضعيتى در دهه گذشته در شهر استانبول تركيه ايجاد شد و مسوولين را به فكر تشديد اعمال آيين نامه ها و ضوابط ساختمانى انداخت.به نظر مى رسد كه وقوع زلزله اى خفيف تر از زلزله اخير چين در فاصله ۵۰ كيلومترى شهر تهران نيز قادر به گرفتن تلفات و ايجاد خسارات وسيع در اين شهر مى باشد.براى افزايش مقاومت ساختمان ها، در مقابل زلزله، به بتن و مصالح بنايى فولاد اضافه مى شود ،اين كار باعث افزايش شكل پذيرى ساختمان مى شود. آيين نامه هاى چين و ايران نيز در ازاى چنين تمهيداتى هستند اما سازندگان ساختمان جهت صرفه جويى مقدار فولاد لازم را به نحو صحيح در ساختمان به كار نمى برند و مقاومت بتن به كار رفته در ساختمان ها بسيار كمتر از مقدار مشخص شده در ضوابط است. در تهران به دليل مجاورت گسل هاى فعال، بسيارى از ساختمان ها در محدوده حوزه نزديك گسل ها قرار مى گيرند اما در حال حاضر نيروهاى طراحى اين ساختمان ها براى در نظر گرفتن اين اثر محاسبه نمى شوند.منبع:اطلاعات سازمان پيشگيرى و مديريت شهر تهران
دوشنبه 27 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 361]