شمارش معكوس براي پايان شاتل‌ها ايستگاه آسماني ‌ما

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: شمارش معكوس براي پايان شاتل‌ها ايستگاه آسماني ‌ما
جام جم آنلاين: هم‌اكنون كه اين مطلب را مي‌خوانيد، خدمه شاتل فضايي ديسكاوري آماده مي‌شوند تا ايستگاه بين‌المللي فضايي را به مقصد زمين ترك كنند. ديسكاوري كه يكصد و پنجاه و چهارمين پرواز سرنشين‌دار ناسا به فضا از ابتداي تاريخ عصر فضا محسوب مي‌شود، در اين سفر دو هفته‌اي وظايف مهمي ‌به عهده داشت.

تلاش براي تكميل ايستگاه بين‌المللي فضايي يكي از بزرگ‌ترين ماجراجويي‌هاي علمي ‌انسان است كه اكنون در آستانه تكميل شدن قرار دارد؛ اما هرچه اين سازه عظيم در مدار كامل‌تر مي‌شود، نفس پروازهاي شاتل‌ها نيز به شماره مي‌افتد.

اين بار كه ديسكاوري از عرشه ايستگاه فضايي جدا شود، تنها 10 بار ديگر اين ايستگاه ميزبان شاتل خواهد بود و يك بار نيز شاتل براي تجديد حيات تلسكوپ فضايي‌ هابل به آسمان‌ها خواهد رفت و بعد براي هميشه عصر شاتل‌هاي فضايي به پايان خواهد رسيد تا نسل جديدي از پرتابگرهاي فضايي وارد عرصه شوند.

تنها كافي است 400 كيلومتر از خانه خود دور شويد تا به مقصدي ويژه برسيد. اگر از تهران شروع به حركت كنيد، با طي 400 كيلومتر مي‌توانيد خود را به سمنان برسانيد، اما اگر مسير خود را به جاي جهات جغرافيايي آشنا اندكي تغيير دهيد و به شكل عمودي به سمت بالا پرواز كنيد، وارد ايستگاه كوچكي در ميانه آسمان خواهيد شد. ايستگاه بين‌المللي فضايي در چنين ارتفاعي از سطح زمين در حال تكميل است.

شايد به نظر اين فاصله خيلي هم زياد به نظر نيايد. واقعيت هم همين‌طور است. در مقابل فاصله حدود 370 هزار كيلومتري ماه تا زمين، ايستگاه را مي‌توان چسبيده به زمين فرض كرد، اما براي رسيدن به همين ارتفاع اندك نيز بايد به فناوري بسيار پيشرفته مجهز باشيد و ميليون‌ها دلار هزينه كنيد.

بر اساس تعريف، ارتفاع 100 كيلومتري از سطح زمين را مرز فضا مي‌نامند، پس 400 كيلومتري سطح زمين واقعا در فضاست. شما از پنجره اين ايستگاه انحناي زمين را مي‌بينيد و تاريكي آسمان شما را در بر مي‌گيرد و در تمام مدت احساس بي‌وزني خواهيد داشت، اگرچه اين بي‌وزني به دليل دور بودن از منبع گرانشي نيست؛ چون شما تنها 400 كيلومتر با زمين فاصله داريد.

در چنين ارتفاعي و زماني كه شما در مدار زمين قرار بگيريد، همواره در حال سقوط آزاد هستيد و به همين دليل تجربه بي‌وزني را به دست مي‌آوريد. اين سازه عظيم هر 90 دقيقه يك بار زمين را دور مي‌زند و ساكنان آن در هر 24 ساعت زميني 16 بار روز و شب را تجربه مي‌كنند.

پروژه ايستگاه بين‌المللي فضايي بر مبناي مجموعه‌اي از تجربه‌هاي پيشين ساخته شده است. در آغاز عصر فضا آزمايشگاه‌هاي مداري اسكاي لب‌ ( Sky Lab ) و بعد از آن نمونه پيشرفته‌تر مير كه توسط روس‌ها در مدار قرار گرفت، كمك‌هاي زيادي را به دانشمندان كرد تا تاثيرات اقامت‌هاي طولاني در فضا را بررسي كنند.

مير كه مي‌توانست همزمان ميزبان 3 فضانورد باشد، در سال 1986 از بايكونور قزاقستان به فضا پرتاب شد و زماني كه در مدار تكميل شد، وزن آن به 124 هزار و 340 كيلوگرم رسيد كه محيطي معادل 350 متر مكعب را براي زندگي و فعاليت‌هاي علمي ‌فضانوردان مهيا مي‌كرد. اين ماموريت بارها تمديد شد تا اين‌كه پس از آن‌كه 5519 روز را در مدار سپري كرد، به طور كنترل‌شده به جو زمين برگشت و قطعات آن در اقيانوس آرام، آرام گرفتند.

از اين مدت 4592 روز، مير ميزبان فضانورداني از كشورهاي مختلف بود و علاوه بر پرتابه‌هاي روسي، در پايان جنگ سرد ميزبان شاتل‌هاي ناسا نيز شد.

دستاوردهاي علمي ‌اين آزمايشگاه نشان داد كه بشر هنوز رازهاي زيادي را درباره اقامت در مدار و بي‌وزني نمي‌داند و اگر روزي تصميم بگيرد اندكي از خانه مادري خود، زمين، دورتر شود، با مشكلات ناآشناي زيادي روبه‌رو خواهد بود، به همين دليل طرحي بين‌المللي براي ادامه اين تحقيقات ارائه شد كه در نهايت با مشاركت 16 كشور و به رهبري ناسا به تاييد رسيد.

ايستگاه فضايي بين‌المللي، به شكل جدا جدا به مدار زمين برده و در آنجا به هم متصل شد. اولين قطعات آن زماني به مدار رفت كه هنوز مير مشغول فعاليت بود. در سال 1998 اولين قطعه آن به فضا رفت و هنوز هم تكميل آن ادامه دارد.

وقفه‌اي كه در اثر مشكلات شاتل‌ها و بويژه انفجار شاتل فضايي كلمبيا پيش آمد، باعث كندي كار اتمام ساختمان ايستگاه شد و البته سوال مهم ديگري را درباره ايمني كافي شاتل‌ها مطرح كرد. آيا شاتل‌ها مي‌توانند ابزاري براي دوران پررفت‌وآمد فضا باشند؟ بررسي‌ها نشان داد كه اگرچه جايگزين سريعي براي آنها وجود ندارد، اما بايد تا سال 2010 آنها را بازنشسته كرد، به همين دليل تمام ماموريت‌هاي باقيمانده شاتل غير از يك مورد به ايستگاه بين‌المللي فضايي برنامه‌ريزي شد.

شاتل‌ها از هم‌اكنون 10 بار ديگر در كنار عرشه ايستگاه بين‌المللي فضايي پهلو خواهند گرفت و آخرين قطعات باقيمانده آن را تكميل خواهند كرد و يك بار نيز به ارتفاعي بالاتر از ايستگاه ، يعني حدود 500 كيلومتري زمين خواهند رفت تا تلسكوپ فضايي‌ هابل را تعمير كنند. ‌هابل شايد مهم‌ترين ابزار علمي‌ اخترشناسان به شمار آيد كه چند سالي است از مشكلاتي رنج مي‌برد و منتظر تعميري است كه بتواند تا زماني كه تلسكوپ فضايي بعدي (جيمز وب) به مدار زمين مي‌رود، به فعاليت ادامه دهد.

شنبه 11 خرداد جاري شاتل فضايي ديسكاوري عازم مدار زمين و ملاقات با ايستگاه فضايي شد. فرمانده، مارك كلي، خلبان، كنت‌ هام و متخصصان ماموريت به نام‌هاي كارن نيبرگ، رونالد گاران، ميشل فوسوم و آكيهيكو هوشيدوي ژاپني خدمه اصلي اين پرواز بودند. هنگام پرواز گرگوري چاميتوف روس نيز آنها را همراهي مي‌كرد.

او پس از پايان ماموريت در ايستگاه باقي مي‌ماند و گرت ريسمن كه 6 ماه قبل را در فضا گذرانده به زمين باز خواهد گشت. يكي از اصلي‌ترين اهداف اين ماموريت كه خدمه آن 3 راهپيمايي موفق فضايي را براي انجام آن پشت سر گذاشتند، تكميل نصب يك قطعه آزمايشگاهي ساخت ژاپن به ايستگاه فضايي است. در ماموريت قبلي 2 قطعه از اين آزمايشگاه به مدار زمين رفته و به ايستگاه متصل شده بود و اين بار بخش اصلي آن به ايستگاه اضافه شد. اين قطعه كه كيبو نام دارد (كيبو در ژاپني به معني اميد است) از سوي آژانس فضايي ژاپن ساخته شده است.

به اين ترتيب نه‌تنها فضاي مفيد و قابل استفاده فضانوردان افزايش يافت، بلكه در آينده اين آزمايشگاه مي‌تواند ميزبان دانشمنداني باشد كه قصد آزمايش روي پرتوهاي ايكس و پرانرژي را داشته باشند و از همه مهم‌تر سهم ژاپن را در بهره‌برداري و تحقيقات آينده از اين ايستگاه فضايي بيمه مي‌كند و در كنار اين مساله تعمير دستشويي ايستگاه كه از چند هفته پيش دچار مشكل شده بود، يكي ديگر از دستور كارهاي اين ماموريت بود.

به اين ترتيب و با افزوده شدن قطعات جديد، ايستگاه يك گام ديگر به تكميل شدن نزديك شد و شاتل‌ها يك گام ديگر به خداحافظي با فضا. در آينده ايستگاه فضايي بين‌المللي ميزبان آزمايش‌هايي خواهد بود كه نه‌تنها امكان سفرهاي طولاني انسان در فضا را ممكن مي‌كند، بلكه باعث مي‌شود آزمايش‌هاي بنيادي در حوزه‌هاي مختلفي از پزشكي و كشاورزي در آن صورت گيرد كه نتايج آن مي‌تواند زندگي ما روي زمين را دگرگون كند.

زماني كه پيش از آغاز عصر فضا كنستانتين كسيلوفسكي گفت آينده بشر در فضاست، بسياري اين حرف را يك روياي مدرن ناميدند، اما اين رويا هر روز به واقعيت نزديك‌تر مي‌شود. آينده در فضا شكل خواهد گرفت و ما نيز بايد از اكنون به فكر نقشي باشيم كه در اين آينده ايفا خواهيم كرد.

پوريا ناظمي‌
شنبه 25 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 220]