تأويل نوعى تفسير است كه علاوه بر رفع ابهام، دفع شبهه نيز مى‌كند

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: تأويل نوعى تفسير است كه علاوه بر رفع ابهام، دفع شبهه نيز مى‌كند
گروه انديشه: تأويل نوعى تفسير است كه علاوه بر رفع ابهام، دفع شبهه نيز مى‌كند. بنابراين مورد تأويل نسبت به تفسير، اخص مطلق است. هر كجا تأويل باشد، تفسير نيز هست. تفسير در مورد مبهمات است كه در محكم و متشابه هر دو وجود دارد و تأويل صرفا در متشابه است كه هم ابهام و هم تشابه دارد.
به گزارش خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، بحث از محكم و متشابه در قرآن كريم از ديرباز مورد توجه است. در اين نوشتار نگاهي به اين مسئله مهم قرآني داريم. در تعريف محكم و متشابه نظرات متعددي ارائه شده است. به طور مثال «نيشابوري» معتقد است كه محكم بودن آيات قرآني همان استواري مطالب و متناقض نبودن آياتش است و منظور از متشابه، شباهت هر قسمت آن به قسمت ديگر از جهت راستي، حقيقت و معجزه بودنش است.

اما گروهي ديگر نيز گفته‌اند كه محكم آن است كه مراد از آن دانسته شود، چه توسط خود آيه يا با تأويل آيه مورد نظر و متشابه را جز خدا كسي نمي‌داند؛ مانند زمان قيامت و حروف مقطعه در اول برخي سوره‌هاي قرآني و ساير تعريفات كه در يك نگاه كلي مي‌توان گفت آيات محكم همان آياتي است كه ما در بدست آوردن معني و مفهوم حكم آن‌ها به مشكل نيافتاده به راحتي حكم‌شان را بدست مي‌آوريم.

آيات متشابه آياتي هستند كه بايد در به دست آوردن مفهوم آن‌ها نهايت دقت را به عمل آوريم؛ چون معنا و مفهومش به راحتي مشخص نيست و براي بدست آوردن مفهوم‌شان به اهل فن و متخصصين كه بالفظ اولوالباب در قرآن معرفي شده‌اند مراجعه كنيم كه شيعه اين را با عنوان چهارده معصوم(ع) مي‌شناسد.

هم‌چنان‌كه اشاره كرديم در بدست آوردن مفهوم صحيح آيات متشابه نظرات متفاوتي وجود دارد و متخصصين علوم قرآني همواره در فكر حل اين مسئله هستند تا راهي به سوي درك اين آيات الهي بگشايند؛ چرا كه بر طبق آيه هفتم سوره آل عمران مي‌توان به مفهوم آيات متشابه پي‌برد، در اين آيه چنين مي‌خوانيم «و كسي از مفهوم آن‌ها مطلع نمي‌شود مگر خدا و راسخين در علم و كساني كه مي‌گويند ما به آن‌ها ايمان آورده‌ايم». پس بر اين اساس راسخين در علم، عالم و آگاه به مفهوم و معني آيات متشابه هستند و بر اين اساس آيات ناسخ را از آيات منسوخ و حلال قرآن را از حرامش و به طور كلي محكمات قرآني را از متشابهاتش مي‌شناسند.

از جمله آيات متشابه قرآن، آياتي است كه در يكي از صفات خداوند متعال بحث مي‌كند مانند لفظ «وجه» در آيه 52 سوره انعام و آيه 9 سوره انسان و سوره ليل 3-20 كه در معني ظاهرش به معني صورت است اما در مورد خداوند بايد تأويل به خلوص نيت به خداوند كرد.

كلمه «يد» در آيات 186 سوره بقره و 16 سوره قاف كه تأويل به اين‌كه خداوند با علم به انسان‌ها نزديك است و ساير صفات الهي كه جنبه جسمانيت به خدا را در ذهن بوجود مي‌آورد با نظر به عدم جسمانيت خداوندي بايد تأويل كرد.

راغب اصفهانى در باب «محكم» مي‌گويد: «حكم، اصله: منع منعا لاصلاح» حكم در اصل به معناى منع كردن و جلوگيرى به كار رفته است، البته جلوگيرى از افساد به جهت اصلاح خواهد بود؛ لذا هر سخن و گفتارى كه رسا و شبهه‌ناپذير باشد و مورد كج فهمى قرار نگيرد، به چنان گفتار ـ و حتى كردارى ـ محكم گويند؛ يعنى مستحكم و خلل ناپذير.

بخشى از آيات قرآن متشابه است كه مايه شبهه و گاه دست‌آويزى براى فتنه‌جويان شده است. در تعريف متشابه گفته شده است كه: «والمتشابه من القرآن ما اشكل تفسيره لمشابهته بغيره» متشابهات قرآن آن باشد كه تفسير آن مشكل آيد؛ زيرا نمود آن‌چه هست را ندارد و به چيز ديگر شباهت دارد.

لذا در مورد قرآن، آن چيز ديـگـر جـز ضلالت و گم‌راهى نباشد «فماذا بعد الحق الاالضلال» پس كلام حق (قرآن كريم) هرگاه نمودى جز حق داشته باشد و به باطل همى ماند، آن را متشابه گويند.

طـبق اين تعريف، تشابه ـ در آيات متشابه ـ تشابه حق و باطل است كه سخن حق‌گونه خداوند, باطل‌گونه جلوه‌گر شود. ازايـن رو، تـشـابه علاوه برآن‌كه بر چهره لفظ يا عمل، پرده‌اى از ابهام مى‌افكند، موجب شبهه نيز هست.

بدين ترتيب هر متشابهى هم به تفسير نياز دارد كه رفع ابهام كند و هم به تأويل نياز دارد تا دفع شبهه كند؛ لذا تأويل نوعى تفسير است كه علاوه بر رفع ابهام، دفع شبهه نيز مى‌كند. بنابراين مورد تأويل نسبت به تفسير، اخص مطلق است. هر كجا تأويل باشد، تفسير نيز هست، تفسير در مورد مبهمات است كه در محكم و متشابه هر دو وجود دارد و تأويل صرفا در متشابه است كه هم ابهام و هم تشابه دارد.

البته آن‌چه كه عنوان شد سخن و نظر محققان بوده است. براي بهتر بيان شدند اين موضوع و اصل و حقيقت مطلب در بخش بعدي اين نوشتار، به بيان كلام اهل بيت(ع) مي‌پردازيم تا سخن اين بزرگواران فصل‌الخطاب اين مسئله باشد.*

*منابع: دانشنامه رشد، التمهيد في علوم‌القرآن.

لازم به ذكر است كه منابع ياد شده از پايگاه‌هاي اصلاع‌رساني http://www.askquran.ir و daneshnameh.roshd.ir مورد استفاده قرار گرفته است.
جمعه 24 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 329]