مراتع شمال كشور در معرض تخريب قرار دارد

واضح آرشیو وب فارسی:ایرنا: ارزش مراتع فقط در توليد علوفه نيست بلكه داراي ارزش‌هاي متعدد زيست محيطي مانند تنظيم تركيبات اتمسفر و دفع ضايعات و گرده‌افشاني و پايش زيستي است. پوشش گياهي و مرتع، منشاء استفاده‌هاي فراواني است كه هر يك از آنها ارزشي به مراتب بيشتر از توليد علوفه دارد و برخي از آنها براي زندگي انسان‌ها حياتي است. ايجاد تعادل بين اكسيژن و دي‌اكسيد كربن، تنظيم آب و هوا با تنظيم گازهاي گلخانه‌اي و توليد دي متيل سولفيد كه با ورود به اتمسفر باعث شكل‌گيري توده‌هاي ابر مي‌شود، تنظيم جريان ‌هاي آبي، جلوگيري از فرسايش و حفظ خاك در برابر باد و هَرْزاب، تشكيل خاك از طريق تقويت فرايند خاك‌سازي و كنترل آلودگي‌ها و مسموميت‌زدايي تنها بخشي از منافع گوناگون مراتع محسوب مي‌شود. مرتع به زبان ساده عبارت است از زميني اعم از كوه و دامنه و مسطح، با پوششي از گياهان خودرُو كه اغلب علفي و بوته‌اي و درختچه‌اي و يا به صورت پراكنده داراي درخت است و منبع غذا براي دام اهلي و حيات وحش به شمار مي‌رود. بر طبق آمار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيزداري كشور، در ايران 7/84 ميليون هكتار مرتع وجود دارد كه بيش از نصف مساحت كشور را در بر مي‌گيرد. از اين ميزان در حدود 7/1 ميليون هكتار در شمال كشور قرار دارد در حالي كه جنگل‌هاي شمال بيش از مراتع و 9/1 ميليون هكتار است. مراتع شمال ايران اغلب در ارتفاعات بالا ديده مي‌شود زيرا ارتفاعات پايين را مناطق مسكوني تشكيل مي‌دهد و در ارتفاعات مياني، عرصه‌ها پوشيده از جنگل است. با توجه به اين‌كه خاك در مناطق مرتفع، ضخامت كمتري نسبت به مناطق كم ارتفاع دارد، وجود مرتع در اين عرصه‌ها به دليل حفظ خاك، بسيار ارزنده است. كارشناس معاونت مناطق مرطوب و نيمه مرطوب سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيرداري كشور درباره نقش مراتع در جلوگيري از فرسايش خاك گفت : اگر زمين‌هاي موجود را به چهار منطقه شامل جنگل، مرتع، زمين‌هاي كشاورزي و زمين‌هاي بدون پوشش گياهي تقسيم كنيم، مراتع پس از جنگل‌ها در رتبه دوم از نظر حفظ خاك قرار دارد. محسن نورشاد در گفت و گو با ايرنا افزود : مراتع به اندازه جنگل‌ها خاك را در برابر فرسايش حفظ نمي‌كنند ولي چندين برابر بهتر از اراضي زراعي باعث حفظ آب و خاك مي‌شوند. وي اظهار داشت : فرسايش با برخورد قطرات باران با خاك‌دانه‌ها شروع مي‌شود و پوشش گياهي با گرفتن ضرب اين قطرات، از پاشيده شدن ذرات خاك جلوگيري مي‌كند. نورشاد بابيان اين‌كه مراتع حتي در فصل زمستان نيز تا حدي خاك را حفظ مي‌كنند،يادآور شد: خزان گياهان در زمستان، عملكرد حفاظتي مراتع را از بين نمي‌برد زيرا بوته‌هاي باقيمانده و همچنين گياهان چند ساله كه ريشه ماندگار دارند، خاك را تا حد زيادي نگه مي‌دارند. اين كارشناس معاونت مناطق مرطوب و نيمه مرطوب سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخيرداري كشور ادامه داد : البته بديهي است كه هر چه پوشش گياهي بيشتر باشد، خاك بهتر حفظ مي‌شود و براي مثال، مراتع انبوه بهتر از مراتع تُنُك از فرسايش خاك جلوگيري مي‌كنند. كارشناسان مي‌گويند : پوشش گياهي و مرتع به نحو چشمگيري موجب حفظ آب و خاك مي‌شود به نحوي كه اگر پوشش گياهي بيش از 50 درصد باشد فقط دو درصد باران به صورت رَواناب ايجاد مي‌شود. در حالي كه اگر پوشش گياهي كمتر از 25 درصد باشد ميزان رواناب به 73 درصد مي‌رسد كه باعث فرسايش خاك و بروز سيلاب مي‌شود. به اعتقاد كارشناسان يكي از عوامل تخريب مراتع شمال كشور وجود دام مازاد در آن است. در جنگل‌ها و مراتع شمال كشور در حدود سه ميليون دام چرا مي‌كند كه بسياري از آنها در مراتع حضور دارند و با توجه به مساحت كم مراتع شمال و آسيب‌پذيري محيط زيست اين منطقه، لازم است اين معضل تا حد امكان كاهش يابد. آمارها نشان مي‌دهد دام‌هاي موجود در شمال كشور، فقط سه تا چهار درصد كل دام‌هاي ايران را شامل مي‌شود و شير و گوشت توليدي آنها نيز در همين حد از توليد كشور است و با توجه به زياني كه به جنگل‌ها و مراتع شمال وارد مي‌كنند و سهم اندكي كه در توليدات دامي كشور دارند، بهتر است دامداري سنتي به طور كامل در شمال كشور منسوخ شود. براي رسيدن به اهدافي كه شامل حفظ مراتع و بهره‌برداري اصولي از آنها باشد، لازم است اين كار در چارچوب طرح و برنامه علمي و مشخصي باشد كه به آن طرح مرتع‌داري مي‌گويند. رييس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان چالوس به ايرنا گفت: مديريت اكثر مراتع شمال در قالب طرح‌هاي مرتع‌داري است. مهرداد خزايي پول مي‌افزايد : طرح مرتع‌داري شامل مطالعات مقدماتي و جامعه‌شناسي و همچنين بررسي ويژگي‌هاي اقتصادي و اجتماعي، زمين‌شناسي، خاك‌شناسي، اقليم ‌شناسي، پوشش گياهي مرتع مورد نظر است. خزايي ادامه ‌داد: در بخش مديريتي نيز روش بهره‌برداري صحيح از مرتع و اقداماتي همچون نصب آبشخور، ديم‌كاري، علوفه‌كاري، كُپّه‌كاري، بذركاري، بذرپاشي، كودپاشي، سامانه‌هاي چرا و تجزيه و تحليل اقتصادي در نظر گرفته مي‌شود. وي با تاكيد بر ضرورت خروج دام ازجنگل‌هاي شمال، درباره خروج دام از مراتع شمال اضافه كرد : خروج دام از تمام مراتع صحيح نيست بلكه حضور دام در مرتع به اندازه ظرفيت چرا، فوايدي هم دارد. اين كارشناس ارشد مرتع‌داري تصريح مي‌كند: در تحقيقي كه انجام داده ام سه مرتع را بررسي كردم كه اولي 20 سال قرق شده بود و ديگري دو سال قبل مشمول خروج دام گشته بود و سومي نيز مورد استفاده قرار مي‌گرفت. خزايي بيان داشت: بررسي‌ها نشان داد تنوع گياهي مرتعي كه 20 سال قرق بود كمتر از مرتعي بود كه دو سال قبل دام از آن خارج شده بود. رييس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان چالوس تاكيد ‌كرد: در مرتع مورد بررسي، قرق كامل باعث پايين آمدن تنوع زيستي شده بود و گياهان سمي و مهاجم نيز بيشتر بودند. به گفته خزايي پول، يكي از اقدامات انجام شده در شمال كشور اين بود كه خروج دام از جنگل همراه با باطل كردن پروانه چرا در مرتع مجاور بود كه باعث شد فشار بهره‌برداران تا حد زيادي كمتر و وضع مراتع مطلوب‌تر شود. وي درباره نحوه استفاده دامد‌اران از مراتع شمال كشور به ايرنا گفت : بهره‌برداران در اكثر مراتع شمال اغلب چندين نفر هستند و به صورت مُشاع از آن استفاده مي‌كنند كه خساراتي دارد زيرا هر كس به نفع خودش فكر مي‌كند. خزايي پول با ناگزير دانستن اين روش به دليل مشكلات موجود اظهار داشت: تعداد بهره‌برداران زياد است و دام‌داراني كه از نظر فرهنگي به هم نزديك هستند ترجيح مي‌دهند با هم و در يك مرتع باشند. وي با بيان اين مطلب كه دامداري در مراتع شمال بايد با هدف توليد گوشت باشد نه شير و از حالت سنتي خارج شود، گفت: هم اكنون ورود زودهنگام و خروج ديرهنگام دام از مراتع يكي از عوامل تخريب مراتع شمال است. رييس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان چالوس درباره تبعات اين اقدام ، اظهار داشت : در اين حالت، پوشش گياهي نمي‌تواند تجديد حيات كند و ذخيره كربوهيدرات‌هاي آن براي فصل رويش بعدي كافي نيست. وي ادامه داد : موضوع ديگر ضعيف بودن اقتصاد دامداران است كه در نتيجه سود كوتاه مدت را به منافع بلند مدت ترجيح مي‌دهند. خزايي پول اثر تخريبي بهره‌برداري از محصولات فرعي و گياهان دارويي را در مراتع شمال ناچيز دانست و يادآور مي‌شود: اين محصولات، پراكنده و غير مجتمع هستند و مراتع ما اغلب در مناطق سخت‌گذر قرار دارند، ضمن آن‌كه محصولات فرعي، بيشتر به صورت خانگي و محدود مصرف مي‌شود. وي با بيان اين‌كه محدوده ارتفاعي مراتع شمال كشور از حدود هزار و 300 متر تا سه هزار و 300 متر است، تصريح كرد: در يك مرتع عمومي به طور ميانگين در حدود 250 گونه گياهي ديده مي‌شود كه اغلب شامل تيره گندميان است و از گونه‌هاي شاخص مي‌توان علفِ باغ، مَرْغ (بيدْگياه)، فِسْتُوكا (علفِ بَرّه)، علف پَشْمَكي، شبدر، يونجه، جو و ماشَك را نام برد. متخصصان مي‌گويند : افزايش كمي و كيفي پوشش گياهي براي رسيدن به توليد و بهره ‌برداري پايدار، مهم‌ترين هدف مديريتي در مراتع است. بارزترين اهداف كيفي شامل حفاظت و تقويت و افزايش پايداري خاك، افزايش توليد علوفه و توليدات وابسته به آن، توقف عوامل تخريب، توسعه و تعميق مشاركت همه جانبه مرتع‌داران در مديريت مراتع، دستيابي به واحدهاي بهره‌برداري مطلوب در عرصه‌هاي مرتعي، ارتقاي توان مهارتي و فني و مديريتي و مالي مرتع‌داران، حفظ و احيا و اصلاح و توسعه و بهره‌برداري پايدار در توليد علوفه و خدمات بوم‌شناختي و زيست محيطي است. براي رسيدن به اين اهداف بايد مرتع‌داران به نحوي صحيح هدايت شوند تا از تخريب مرتع كه تخريب و فرسايش خاك را به دنبال دارد جلوگيري شود. عضو هيات علمي مجتمع منابع طبيعي كلارآباد در اين باره به خبرنگارايرنا گفت: در مراتعي كه مالكِ مرتع و دامدار يكي باشد و يا مالكِ مرتع و نماينده او در عرصه حضور داشته باشد، براي تضمين استمرار توليد در آينده، تا جايي از مرتع استفاده مي‌شود كه نه تنها به اصل سرمايه خسارت وارد نشود بلكه به كيفيت و كميت آن اضافه گردد. مصطفي عبدالله‌پور افزود : در اين حالت دامدار، مرتع را مانند مزرعه شخصي خود به حساب مي‌آورد و حتي به صورت‌هاي مختلف در آن سرمايه‌گذاري هم مي‌كند. وي تاكيد مي‌كند : ولي در نظام اجاره‌اي، به دليل حضور نداشتن مالك يا نماينده آن و به دليل نبود تضمين در استمرار بهره‌برداري، مرتع به طور نامعقول و افراطي بهره‌برداري مي‌شود و هيچ گونه سرمايه‌گذاري نيز در آن صورت نمي‌گيرد. عبدالله‌پور اظهار داشت : بررسي‌ها نشان مي‌دهد علاوه بر نوع مالكيت، چگونگي استفاده كوچك‌ترين واحدهاي اقتصادي از مراتع نيز بر كيفيت مراتع تاثير مي‌گذارد. مدرس مجتمع منابع طبيعي كلارآباد توضيح مي‌دهد: در مناطقي كه حد و مرزي بين مراتع هر خانوار يا دامدار وجود دارد، مراتع اغلب كيفيت بهتري دارند ولي در مناطقي كه به صورت مشاع استفاده مي‌شود، به علت رعايت نشدن فصل و ظرفيت چرا، مراتع تخريب شده است. وي با اشاره به اين‌كه چنين وضعي به طور گسترده پس از ملي شدن مراتع در سال 1341 رخ داد، گفت: بر اثر اجراي اين قانون، مراتعي كه مالكيت خصوصي داشت در اختيار دولت قرار گرفت و به دليل رعايت نشدن موارد مذكور، لطمات شديدي به مراتع وارد شد. به گفته عبدالله‌پور بسياري از مراتع در آن زمان تبديل به زمين‌هاي كشاورزي شد و ديم‌زارهاي مرتعي از بين رفت و شخم اراضي زراعي در جهت شيب، ميزان تخريب را بيشتر كرد. وي بيان داشت : اين مورد يكي از اشتباهات بزرگ اصلاحات ارضي در آن سال‌ها بود زيرا نظام خرده مالكي و مالكيت عشايري، خود حافظ مرتع است چون مي‌داند تخريب مرتع در درجه اول به خودش آسيب مي‌رساند پس مجبور به رعايت ظرفيت و فصل چرا است. مدرس مجتمع منابع طبيعي كلارآباد پيشنهاد ‌داد: براي اداره بهتر مراتع بايد زمين‌هاي مرتعي مرزبندي شود و پروانه چرا قابل خريد و فروش باشد. عبدالله‌پور ‌افزود : همچنين لازم است تعداد دام‌ها كم شود و فقط دامداري‌هايي به كار خود ادامه دهند كه صرفه اقتصادي داشته باشند. در حدود 68 درصد شمال كشور را جنگل و مرتع تشكيل مي‌دهد. ك/4 7517/621/402/508

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ایرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 472]