نقش فراموش شده فداییان اسلام در ملی شدن نفت

واضح آرشیو وب فارسی:راسخون:
نقش فراموش شده فداییان اسلام در ملی شدن نفت

شهید خلیل طهماسبی و آیت الله کاشانی به راستی که تاریخ معاصر ایران به نفت آغشته است . هر کجا که واقعه ای مهم به وقوع پیوسته است میتوان رد پایی از این ماده و مایه ی جنجال بر انگیز را مشاهده کرد . مهمترین تحول در این برهه از تاریخ ایران - پس از نهضت مشروطه و پیش از شکل گیری انقلاب اسلامی واقعه ی ملی شدن صنعت نفت بوده است که نقطه عطفی در تاریخ مبارزاتی ملت ایران علیه استعمار خارجی و استبداد و فساد داخلی به شمار میرود . تا کنون نوشتارها ، مقالات و آثار بسیاری پیرامون ملی شدن صنعت نفت به نگارش در آمده و اسناد زیادی در این باب منتشر گردیده است .اما نکته ای که عمدتا از چشم تارخ نگاران ، پژوهشگران و اصحاب تحقیق و نگارش مغفول مانده است ،نقش عظیم جمعیت فداییان اسلام در به ثمر رسیدن این واقعه ی بزرگ در تاریخ مبارزات سیاسی معاصر ایران بوده است.در بیشتر آثار و نوشتارهای موجود پیرامون ملی شدن صنعت نفت به نقش فداییان اسلام آنگونه که شایسته ی فعالیت این گروه بوده است اشاره ای نشده است .این در حالی است که آنچه از خاطرات مبارزان سالهای دهه ی 20 و 30 به جا مانده است از نقش غیر قابل انکار این گروه درملی شدن صنعت نفت حکایت دارد و یادآور میشوند که آنگاه که مبارزات به بن بست میرسید و امیدها برای ملی شدن به ناامیدی میگرایید،این جمعیت فداییان اسلام بودند که با چیره دستی، فراست و رشادت گره های کور حوادث را با سر پنجه درایت و شهامت می گشودند و راه را برای ملی شدن صنعت نفت هموار می کردند و چه جای تردید که آنگاه که در سال 1344 (در پی عملیات نا موفق اعدام انقلابی حسین اعلاء) اعضاء ارشد فداییان اسلام به جوخه ی آتش کشیده شدند جریان صنعت نفت از مسیر اصلی منحرف و اعطاع امتیاز به بیگانگان از سر گرفته شد . جمعیت فداییان اسلام که در بدو تاسیس به منظور جلوگیری از اشاعه ی جریانات الحادی و ضد دینی بنا نهاده شده بود با تشکیل گرد همایی ها و میتینگ علیه تشکیل رژیم جعلی صهیونیستی در سرزمین فلسطین و اعلام آمادگی پنج هزار نفر جهت اعزام برای جهاد علیه متجاوزان صهیون و مخالفت با نخست وزیری عبدالحسین هژیر (که او را مهره ای ضد دینی میشناختند)به عرصه سیاسی کشیده شدند.این گروه اولین گروهی بود که با مشی مسلحانه و ایدئولوژی اسلامی خواهان برپایی حکومت اسلامی در ایران بودند.فداییان اسلام به رهبری سید مجتبی میرلوحی (نواب صفوی) در سال 1324 با اعدام انقلابی احمد کسروی که مروج اصلی اندیشه های ضد اسلامی ، اهانت به اسلام ، پیامبر اکرم(ص)و ائمه اطهار(ع) شناخته میشد موجودیت خود را اعلام کرد . فداییان اسلام به شدت مخالفت خود با سلطه بیگانگان خصوصا انگلیس و مهره های آن بر ایران و جهان اسلام را اعلام داشت و تظاحرات گسترده ای را علیه نخست وزیری هژیر به راه انداختند که موجب دستگیری و تبعید آیت الله کاشانی به قلعه فلک الافلاک لرستان و سپس لبنان گردید.این گروه علاوه بر تلاش برای ورود دکتر مصدق و یارانش به مجلس دوره شانزدهم شورای ملی(بنا به درخواست آیت الله کاشانی از فداییان اسلام)با اعدام انقلابی سپهبد رزم آرا که برای جلو گیری از ملی شدن صنعت نفت به نخست وزیری رسیده بود عملا راه را برای ملی شدن صنعت نفت هموار کردند.ش که بازوی اجرایی ملی شدن صنعت نفت و حتی به حکومت رسیدن مصدق به شمار می رفتند،از نخست وزیر جدید (محمد مصدق)انتظار اجرایی کردن قولی که قبل ازبه قدرت رسیدن خود مبنی بر اسلامی کردن دولت را داده بود داشتند اما نخست وزیر و یارانش در نهضت ملی از قول خود سر باز زدند و موجبالت اختلاف خود با فداییان را فراهم آوردنداعضاء اصلی فداییان در دوران نخست وزیری مصدق در بیشتر ایام در زندان به سر میبردند. نواب صفوی پس از رهایی از زندان به کشورهای اسلامی سفر کرد و شور و هیجانی را در دل مسلمانان کشورهای مصر ، اردن و فلسطین ایجاد کرد که موجب دستگیری و اخراج او از این کشورها شد .نواب صفوی پس از بازگشت به ایران حسین علاء را - که پس از سقوط مصدق و کناره گیری سرلشکر زاهدی به نخست وزیری رسیده بود – مورد نقد و اعتراض قرار داد چرا که علاء خود را مهیای سفر به عراق برای امضاء پیمان امپریالیستی "سنتو" میکرد . فداییان که مبارزه سیاسی مدعیان مبارزات پارلمانتاریستی را بی ثمر می دیدند خود تصمیم به حذف فیزیکی حسین علاء گرفتند تا عمق مخالفت ملت ایران به امضاء این پیمان را به رژیم ستمشاهی بیان دارند به همین منظور علاء توسط مظفرعلی ذوالقدر مورد اثابت گلوله قرار گرفت اما جان سالم به در برد در نتیجه با زخمی شدن علاء نواب صفوی دستگیر و همراه با یاران نزدیکش به جوخه آتش سپرده شدند.پس از این مقدمه به بیان نقش موثر و غیر قابل انکار جمعیت فداییان اسلام در بین سالهای پر التهاب 1324 تا 1334(دهه ی فعالیت گسترده این گروه) می پردازیم ،نقشی که عمدا یا سهوا در تاریخنویسی معاصر ایران و جریان ملی شدن صنعت نفت کمتر به آن پرداخته شده است .با پایان جنگ جهانی دوم توازن قوا به نفع ایالات متحده و به زیان کشورهای اروپایی در عرصه های گوناگون تغییر یافت . پایان جنگ جهانی دوم فرصتی بود که آمریکا از سیاست انزوای بین المللی دست برداشته و به گسترش سیطره ی خود در جهان بیندیشد. خاورمیانه که پس از جنگ جهانی دوم به عنوان "قلب زمین "شناخته میشد توجه آمریکایی ها را به خود جلب کرد ،ضعف انگلستان و فرانسه (به عنوان مدعیان قدیمی سلطه بر این منطقه ) ، علاقه دولتمردان کشورهای خاورمیانه به جلب حمایت قدرتی جدید و شاید عدم نمایان شدن چهره ی امپریالیستی آمریکا باعث گردید ایالات متحده به سرعت نفوذ خود را در منطقه گسترش دهد . کشور ایران که متفقین از آن به عنوان "پل پیروزی "یاد میکردند از دیر باز جایگاه ویژه ای را از لحاظ سیاسی، فرهنگی ،اقتصادی ،امنیتی ، ژئوپولتیکی و ...ایفا میکرد و به موازات کشف میادین نفتی در این کشور رغبت قدرتهای بزرگ برای نفوذ و سلطه در ایران بیشتر میگردید . رقابت انگلیس و آمریکا به عنوان قدرتی نو ظهور ایران را دست خوش تحولات و ناآرامی ها کرده بود . با گسترش اختلافات این دو کشور بر سر منابع نفتی ، همسایه شمالی ایران نیز که پنجمینسال از انقلاب بولشویکیخود را پشت سر میگذاشت خواهان سهمی از میراث خدادادی همسایه ی جنوبی خود یعنی ایران گردید . بدین ترتیب اختلافات بین قدرتهای بزرگبیت المللی پیرامون چپاول ایران وارد مرحله ای جدید و پیچیده گردید.آمریکا به رغم روابط دوستانه ای که در آن سالها با شوروی داشت ، به هیچ قیمتی حاظر نبود نظاره گر بی اعتنایی در برابر تلاشهای شوروی برای نفوذ در ایران باشد و به آنها اجازه دهد که در ایران نفوذ کنند . جنجال سه قدرت در عرصه بین اللمللی پیرامون موضوع ایران و همچنین فشار حامیان و احزاب طرفدار این قدرتها در ایران فصلی از ناآرامی ها و جابجایی سریع نخست وزیران را در پی داشت . سر انجام رقابت قدرتها بر سر گرفتن امتیازات نفت ایران با تصویب قانون منع مذاکرات درباره اعطای امتیازات نفت ،که از طرف مصدق و فراکسیون ملیون پیشنهاد شده بودموقتا پایان پذیرفت.با وجود به رسمیت شناختن این طرح توسط کشورهای آمریکا و انگلیس کشور شوروی حاضر به پذیرش این قانون نبود و به کارشکنی و دخالت در امور ایران پرداخت و با تشکیل حزب دموکرت در آذربایجان و کومله در کردستان و همچنین ورود ارتش سرخ به شهر های شمالی عملا فعالیت دولت مرکزی ایران را مختل کرده بود به گونه ای که اعمال شوروی ،آمریکا و انگلیس را به موضع گیری خصمانه علیه شوروی وا داشت و چنان که یرواند آبراهامیان در کتاب ایران بین دو انقلاب مینویسد :اختلافات بین آمریکا و شوروی در مورد مساله ایران اولین جرقه های جنگ سرد بین دو ابرقدرت شرق و غرب را به وجود آورد .سال 1327 آغاز نقطه عطفی درمساله ی نفت ایران بود . در این سال شرکت نفت انگلیس و ایران با تخلفات گسترده مالی و سیاسی ، نادیده گرفتن بیش از پیش حقوق ملت ایران ،ایجاد موانع متعدد به قصد جلوگیری از فعالیت صنفی کارگران ایرانی شرکت و رفتار تحقیر آمیز با آنان موج عظیمی از اعتراضات و تحصن ها را در میان کارگران، روشنفکران،سیاسیون،وکلای مجلس و عامه مردم به وجود آورد . در همین شرایط دولت محمد ساعد مراغه ای به انعقاد قرارداد ننگین الحاقی "گس – گلشاییان " که حقوق ملت ایران را نادیده میگرفت دست زد و قصد داشت آنرا به تصویب مجلس شورای ملی برساند اما مجلس پانزدهم با وجود ترکیب اکثریت نمایندگان حامی انگلیس به دلیل مخالفت و سرسختی اقلیت پنج نفره ی مخالف این قرارداد نتوانست آنرا تصویب کند و موضوع به مجلس آینده محول گردید.در انتخابات مجلس شانزدهم نخست وزیر وخصوصا وزیر دربار (هژیر)کوشید تا با دست بردن در انتخابات ،نمایندگان مورد نظر خود را روانه مجلس کند و با این کار ضمینه را برای تصویب قرارداد الحاقی گس – گلشاییان فراهم نماید.جمعیت فداییان اسلام که تا این برهه از تاریخ فعالیت خود رنگ و بوی صرفا مذهبی داشت ،با ورود به جریان مبارزات ملی شدن صنعت نفت وجهه ی سیاسی نیز کسب کرد ،پس از ورود نمایندگان انتصابی و گلچین شده توسط رژیم و تشکیل مجلس شانزدهم چندین تن از روشنفکران ،سیاسیون و وکلای سابق مجلس در اول آبانماه 1328 با رهبری محمد مصدق "جبهه ی ملی ایران "را تشکیل دادند . جبهه ای که عملا خطری را برای شاه،مجلس دست نشانده و ساعد ایجاد نمیکرد . در این وضعیت بغرنج که میرفت تا مجددا حقی از حقوق ملت ایران توسط بیگانگان و عوامل سرسپرده شان غصب شود ، جمعیت فداییان اسلام بدون ژست های روشنفکرانه و قهرمان مابانه و به دور از هر گونه ادعای مبارزات پارلمانتاریستی با شهامت تمام تصمیم به حذف عامل اصلی خیانت یعنی عبدالحسین هژیر وزیر دسیسه گر دربار گرفتند ،بدین ترتیب سیزده روز پس از تشکیل جبهه ملی – که تا این هنگام هیچ اقدام موثری را در ایفای حق ملت مظلوم ایران نکرده بود – هژیر توسط شهید حسین امامی ،یکی از اعضاء ارشد فداییان اسلام به هلاکت رسید و راه های مسدود شده برای استیفای حق ملت ایران باز شد و رژیم سراسیمه تصمیم به برگزاری مجدد انتخابات مجلس شانزدهم گرفت . در این برهه از تاریخ نیزنقش عظیم فداییان اسلام در ورود دکتر مصدق و یارانش به مجلس شانزدهم نادیده گرفته شده است . در این زمان فداییان اسلام با ایجاد دستههای نگهبان که وظیفه صیانت از صندوق های رای را داشتند و همچنین تبلیغ و ترغیب طرفداران وسیع خود برای حمایت از کاندیداهای جبهه ملی که کمتر از یک ماه از تشکیل آن نمیگزشت نقش عمیقی را در روانه کردن دکتر مصدق و یارانش به مجلس شانزدهم را بازی کردند .کشته شدن هژیر،عدم رای اعتماد مجلس به ساعد و ناتوانی حسن علی منصور در کسوت نخست وزیری برای جلوگیری از گسترش جریان ضد انگلیسی ،رژیم را وا داشت تا سپهبد حاجعلی رزم آرا را(برای حل و فصل کامل مساله ی نفت به نفع انگلیس )به نخست وزیری منصوب کند .در آذر ماه 1329 قرارداد الحاقی گس- گلشاییان توسط نمایندگان مجلس رد شد ،این اقدام شکست بزرگی برای شرکت نفت،شخص شاه و رزم آرا محسوب میگردید و پیروزی مهمی برای مردم به شمار میرفت .متعاقب آن فعالیت های سیاسیون در جبهه ی ملی و مذهبیون به رهبری آیت الله کاشانی و شهید نواب صفوی در راستای ملی شدن صنعت نفت به اوج رسید ف آیت الله کاشانی طی بیانیه های متعددی دفاع از ملی شدن صنعت نفت را وظیفه فرد فرد مردم دانست و از آنان خواست همه نیروی خود را برای دست یابی به "هدف مقدس ملی کردن صنعت نفت " به کار گیرند .رزم آرا در راستای مخالفت با ملی شدن صنعت نفت طرح و برنامه های متعدد سیاسی و اقتصادی را به مجلس ،شاه و شرکت نفت ارائه داد و سرسختانه در مقابل نهضت مردمی ملی شدن صنعت نفت پافشاری می کرد و حتی به محمد رضا شاه پیشنهاد نمود مجلس شانزدهم را منحل گرداند در این شرایط و در حالی که ملی شدن صنعت نفت در بن بست گیر کرده بود،مجددا جبهه ملی و آیت الله کاشانی از فداییان اسلام استمداد طلبیده و سرانجام این گره توسط یکی از اعضاء ارشد فداییان اسلام باز شد و سپهبد رزم آرا که ماموریت داشت از ملی شدن صنعت نفت جلوگیری کند توسط "حضرت استاد شهید خلیل طهماسبس "در تاریخ شانزدهم اسفندماه 1329 به ضرب چند گلوله از ای در آمد و فردای همان روز با قاطعیت آراء مقدمات قانون ملی شدن صنعت نفت در مجلس شورای ملی فراهم گردید و با وجود اعتراضات و کارشکنی های متعدد توسط دولت انگلیس ،مجلس شانزدهم در بیست و چهارم اسفندماه 1329 و مجلس سنا در 29 اسفند همان سال بر قانون ملی شدن صنعت نفت صحه گزارد و بدین ترتیب نفت ایران پس از نیم قرن ملی اعلام گردید.امروز پس از گذشت 53 سال از شهادت اعضاء ارشد فداییان اسلام درمی یابیم که چرا رژیم پهلوی تصمیم به تصویه ی خونین این گروه را گرفت ؟امروز به خوبی می دانیم که شاه و رژیم پهلوی به درستی دریافته بود که اگر باورهایی همچون شهادت،ایثار،گذشت،امربه معروف،قصاص و در نهایت اسلام سیاسی وانقلابی به سر لوحه ی اعمال مخالفان رژیم مبدل گردد به زودی بساط حکومت مفسدانه اش برچیده خواهد شد شاه میدانست که اگر فداییان اسلام با ایدئولوژی مبارزاتی اسلامیشان نبود هیچگاه اندیشه ی کسروی گری برچیده نخواهد شد ،هیچگاه نهضتی برای ملی شدن صنعت نفت شکل نمی گرفت و هیچگاه مخالفتی عمیق و عملی علیه حکومتش شکل نمیگرفت . شاهبه وجهه ی اسلامی و مردمی این گروه پی برده بود و با اعدام اعضاء ارشد فداییاناسلام - که اکثرا در سنین جوانی به سر میبردند – میخواست ریشه آنان را از بیخ و بن بخشکاند اما گویی دیر عمل کرده بود چرا که کمتر از یک دهه پس از به شهادت رسیدن فداییان اسلام بار دیگر شخصی از حوزه علمیه در کسوت نواب صفوی برخاست و با استفاده از تجارب موفق و ناموفق نواب و فداییان اسلام ،آرمانهای این گروه اسلام گرا را در سطحی کاملتر محقق ساخت ،او روح الله مصطفوی خمینی (ره)بود. /2759/

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: راسخون]

[مشاهده در: www.rasekhoon.net]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 385]