آبخيزداري گزينه نجات آذربايجان غربي خشكسالي در دومين استان آبي كشور

واضح آرشیو وب فارسی:ايرنا: آبخيزداري گزينه نجات آذربايجان غربي خشكسالي در دومين استان آبي كشور
مونا قاسميانوقتي با هواپيما از روي آسمان اروميه مي گذري و اين استان را از آسمانش مي بيني برعكس بسياري از نقاط ايران رنگ سبز، رنگ غالب در طبيعت است. استان سرسبزي كه درياچه اروميه، اين تابلو را تكميل كرده است. هرچند كه در ميان اين تصوير، جاده ميان گذر در درياچه اروميه همانند تيغي دل هر بيننده يي را به درد مي آورد. استان آذربايجان غربي يكي از سرسبزترين و دومين استان آبي كشور است. هرچند كه خشكسالي و كم آبي امسال دشت ها و مراتع سرسبز اين استان را مانند ديگر نقاط كشور بي نصيب نگذاشته است. در اين ميان خشك شدن تدريجي درياچه اروميه صحنه يي است كه بيشتر از هر چيز ديگر خودنمايي مي كند.اما خشكسالي تنها به درياچه اروميه صدمه نزده است. خشكسالي تاكنون 368 ميليارد ريال به مراتع استان خسارت وارد كرده است. به گونه يي كه پيش بيني مي شد 450 هزار تن علوفه خشك از مراتع استان توليد شود، اما در عمل 230 هزار تن علوفه بيشتر توليد نشد. فقر روزافزون مراتع و ديم زارها، سيل هاي مخربي كه مرتباً روستاها و حاشيه شهرها را تهديد مي كند و بسياري از مسائل ديگر همه نشان از اختلال به وجود آمده در طبيعت دارند. يكي از راهكارهاي علمي كه با مديريت درست و اصولي مي تواند از اين خسارات كم كند، عمليات آبخيزداري است. آبخيزداري، راهي براي مقابله با خشكساليعمليات آبخيزداري به مديريت و بهره وري هماهنگ، يكپارچه و قانونمند از منابع طبيعي، كشاورزي، انساني و اقتصادي يك عرصه آبي گفته مي شود مشروط بر آنكه سرمايه اصلي آبخيز كه آب و خاك آن است كاملاً حفظ شده و تاثير منفي نداشته باشد. عرصه هاي آبخيز با قابليت هاي رويشي متنوع، طبيعي ترين رويشگاه هاي گياهان نادر دارويي است كه در اثر استفاده هاي نامعقول و غيراصولي اين رويشگاه ها تخريب و در نتيجه ذخاير گياهي از بين مي روند كه با توسعه و جامعيت دادن به فعاليت هاي آبخيزداري اين رويشگاه ها حفظ و قابل توسعه است.مديركل منابع طبيعي استان آذربايجان غربي با اشاره به اينكه ميزان بارندگي در اين استان نسبت به مدت مشابه سال گذشته 50 تا 60 درصد كاهش داشته است، تاكيد مي كند؛ «ستادهايي براي مقابله با كاهش آثار خشكسالي تشكيل شده است كه از جمله مي توان به جلوگيري از فشار بر مراتع از طريق چراي بي رويه دام اشاره كرد.» جعفر صادق اميري با اشاره به اينكه 75 درصد از سطح استان منابع طبيعي است، مي گويد؛ «اين ماموريت بزرگي است كه پروژه هاي آبخيز داري در اين سطح وسيع اجرا شود كه البته تاكنون 90 درصد عمليات آبخيزداري در استان موفقيت آميز بوده است.»مديركل منابع طبيعي استان آذربايجان غربي با اشاره به منابع آبي استان مي گويد؛ «بيش از 100 ميليارد تومان در سفر رئيس جمهور به اين استان براي اجراي عمليات تلفيقي آبخيزداري در استان اختصاص يافت كه از اين رقم 36 ميليارد تومان به اداره كل منابع طبيعي اختصاص يافته و بقيه اعتبارات در امور عشاير، شيلات و تعادل دام و مرتع اختصاص يافته است.»جنگل و مرتع؛ بهترين سيلاب شكن در حال حاضر ميزان جنگل هاي استان آذربايجان غربي 173 هزار هكتار است كه با مراقبت و حفاظت و توسعه، مساحت آن مي تواند تا 300 هزار هكتار افزايش پيدا كند. همچنين ميزان متغير بارندگي زمينه مناسبي براي انبوه سازي جنگل ها و توسعه آن فراهم كرده است. مراتع موانع طبيعي است كه از جاري شدن سيلاب ها جلوگيري مي كند. جنگل ها با ممانعت از برخورد مستقيم بارش هاي قطره يي شديد از شكسته شدن خاك جلوگيري و به پايداري خاك كمك كرده و در نتيجه زمينه انتقال خاك و ايجاد فرسايش و توليد رسوب كه ده ها معضل و خسارت به دنبال خود دارد از بين مي برد.مديركل منابع طبيعي استان آذربايجان غربي از اعتبار 46 ميليارد ريالي براي احيا و توسعه جنگل ها و مراتع و ساماندهي امور اراضي و آبخيز داري خبر مي دهد. اميري در مورد احياي توسعه و بهره برداري اصولي از جنگل ها و مراتع استان مي گويد؛ «51 ميليارد ريال به اين پروژه ها اختصاص پيدا مي كند كه بخشي از آن براي تثبيت شن هاي روان هزينه مي شود.» يكي ديگر از مشكلات جنگل و مراتع اين استان وجود دام مازاد است. مديركل منابع طبيعي استان آذربايجان غربي در اين باره مي گويد؛ «در حالي كه ظرفيت مراتع استان پذيراي 3/2 ميليون واحد دامي است، در عمل 7/4 ميليون واحد دامي وابسته به مرتع در استان وجود دارد. بنابراين 4/2 ميليون واحد دامي اضافه بر ظرفيت مرتع در استان وجود دارد.» وجود 4/2 ميليون واحد دام اضافه باعث از بين رفتن مراتع و پوشش گياهي، ايجاد فرسايش سطحي در مرحله اول و تبديل به فرسايش شديد شياري و گالي در مرحله بعد مي شود. همچنين وجود مراتع خوب و پرآب بودن استان باعث شده كه مردم استان در كنار فعاليت هاي كشاورزي به دامداري روي آورند كه باعث شده در بيشتر مواقع شغل اصلي آبخيزنشينان دامداري باشد. رشد جمعيت و عدم كنترل و فقدان مديريت گسترده و اصولي، تغيير بافت مديريت روستايي و... باعث شده تعداد واحد دامي استان در عرض چند سال سريعاً افزايش پيدا كند كه موجب بروز مشكلات عديده از جمله تخريب مراتع و جنگل ها و به تبع آن فرسايش خاك، توليد رسوب انبوه، كاهش حاصلخيزي خاك، توليد رسوب انبوه، سيل خيزي و خسارت جاني و مالي شود.در عرصه كار آبخيزداري استانداردها مشخص نيست و بايد در ابتدا مطلوب ترين شكل اقدام براي عمليات آبخيزداري استانداردها تدوين شود. مدير اداره آبخيزداري استان معتقد است؛ «اقدامات صورت گرفته در سال هاي گذشته در جهت توسعه در بخش آبخيزداري نه تنها متناسب با انتظارات نبود بلكه بعضي از تصميمات اتخاذ شده كاملاً برخلاف توسعه بخش بوده است و چنين روندي افق تاريكي را پيش روي ما قرار خواهد داد. جهت رسيدن به اهداف بلندمدت بايد اقدامات علوم روز را به همراه نظرات صاحبنظران و تجربيات داشت.»كار آبخيزداري يك كار مديريتي است تا يك كار اجرايي، اما تاكنون بيشتر كار اجرايي بخش مدنظر بوده است. شمس الله فيض با اشاره به بدنه سياستگذار مي گويد؛ «مسوولان تاكنون به اهميت اين بخش پي نبرده اند و مشكلات در پيچ و خم نظرات غيركارشناسانه و سياسي نابود مي شود. اگر در سياستگذاري هاي كلان كشور جايگاه شايسته براي موضوع باز نشود هرگونه اقدام محدود ناكارآمد و غيرموثر خواهد بود. بايد نوع نگرش به بخش عوض شده و رشد پيدا كند. وي در ادامه مي گويد؛ «در عرصه كار با چالش هاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي روبه رو هستيم و اگر اين حركت داراي موتور محركه قوي و متناسب نباشد در مواجهه با موانع از كار خواهد افتاد.» هرچند كه فيض معتقد است تاكنون عمليات هاي آبخيزداري در استان با موفقيت 90 درصدي همراه بوده است.جهت يك اقدام موفق اجرايي و مديريتي بايد بدنه اجرايي نيز متناسب با انتظارات باشد. متاسفانه در اين موضوع نيز يك اقدام مطلوب و شايسته انجام نگرفته است. اين بدنه بايد از حمايت هاي قانوني و مالي متناسب برخوردار باشد ولي بنا بر نظر كارشناسان تاكنون پيگيري ها به نتيجه مطلوب نرسيده است.200 تن در هر هكتار؛ فرسايش خاكيكي از خسارت هاي مهمي كه هميشه بر خاك وارد شده است، فرسايش و جابه جايي آن است. فرسايش خاك، در مناطق مختلف خصوصاً مناطق كوهستاني و عرصه هاي آبخيز تحت عوامل طبيعي بدون دخالت انسان همواره در خاك وجود دارد كه مقدار آن برحسب شرايط مختلف اقليمي، فيزيوگرافي، بافت خاك و... متفاوت بوده و از 2 الي 5 تن در هكتار در سال متغير است. اما تحت تاثير دخالت هاي انسان فرسايش خاك تسريع مي شود.شمس الله فيض رئيس اداره مطالعات آبخيزداري استان آذربايجان غربي با اشاره به فرسايش خاك گفت؛ «همانطور كه اشاره شد مقداري فرسايش براي خاك به صورت طبيعي و بدون دخالت انسان وجود دارد ولي در اثر دخالت انسان ممكن است اين فرسايش شديداً افزايش پيدا كند كه موجب خسارت هاي عديده و جبران ناپذيري خواهد شد.» وي درباره روند تسريع فرسايش خاك در استان گفت؛ «اين فرسايش در سال هاي اخير در بعضي از حوزه ها بالغ بر 18 تن در هكتار است كه در حالت طبيعي 2 الي 5 تن در هكتار تعيين شده است. مقدار آن در حال حاضر در بيشتر مناطق استان ما بين 10 الي 50 تن در هكتار برآورد شده است. در حالي كه پيش بيني مي شود در سال هاي آينده وضعيت فرسايش بسيار بحراني و بيشتر از 200 تن در هكتار در سال بشود.» وي در ادامه مي گويد؛ «جابه جايي و انتقال دانه هاي خاك نه تنها به خودي خود باعث تقليل حاصلخيزي خاك مي شود بلكه خود معضلات و مشكلات عديده زيادي را به وجود مي آورد. روان آب هاي سيلابي كه انبوهي از خاك را همراه خود دارد قدرت برش و سايندگي بسيار زيادي دارد كه خاك مسير خود را مي شويد و تخريب مي كند. اماكن مسكوني، تاسيسات جاده ها، تالاب ها، سدهاي مخزني و اراضي كشاورزي جاده ها را تهديد مي كند. ما مي توانيم با پرداختن علمي و اصولي از عرصه هاي آبخيز در واقع از بستر حيات نگهداري كنيم.»تجربيات چند ساله اخير كشورهاي توسعه يافته بيانگر اين است كه بايد در عرصه كار يك تعامل در بخش هاي مختلف اجرايي بين افراد ذي ربط و ذي نفع باشد. تاكنون به نظر مي رسد كه از نظر سياستگذاري چنين امري صورت نگرفته است. همراهي بهره برداري ميان بخش هاي مختلف اجرايي كه به نوعي كار اجرايي در عرصه انجام مي دهند از ضروريات اين برنامه است.
دوشنبه 20 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: ايرنا]

[مشاهده در: www.irna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 315]