واضح آرشیو وب فارسی:تبیان: افول یك ستاره
در میان دانشمندان اسلامى، بزرگانىیافت مىشوند كه در پیشرفت احكام الهى در جوامع تاثیر بسیار داشته، آثارى جاویدان ازخود به جاى گذاشتهاند؛ شیخ مفید، در شمارچنین دانشمندانى جاى دارد.نامش محمد بن محمد بن نعمان بنعبدالسلام و كنیهاش ابو عبدالله است و در یازدهم ذیقعده (سالروز میلاد حضرتثامن الحجج على بن موسى الرضاعلیه السلام) درسال 336 ه .ق. دیده به جهان گشود. (1)شیخ طوسى، در كتاب رجال خود از این عالم گرانسنگ این گونه یاد مىكند:«محمد بن محمد بن نعمان دانشمندىبزرگ و موثق است.» (2)او در فهرستمىنویسد: «محمد بن محمد به نعمانمعروف به «ابن معلم» از متكلمان امامیه استو در زمان او ریاست علمى و دینى شیعه به اومنتهى گردید. در علم فقه و كلام بر هر كسبرترى داشت. دانشمندى حاضر جواب بود ونزدیك به 200 جلد كتاب از او به یادگار ماندهاست. (3)ابن شهر آشوب در مورد وى مىنویسد:شیخ مفید ابو عبدالله محمد بن محمد بننعمان از شاگردان ابو جعفر بن قولویه بود وحضرت ولى عصر او را به «شیخ مفید» ملقبفرمود. (4)نجاشى - كه خود از زمره شاگردان آن عالمگرانمایه است.- در باره استادش مىگوید:استاد ما - رضىالله عنه - مقام والاى او درعلم و كلام و روایت و وثاقت، مشهورتر ومعروفتر از آن است كه به وصف آید. (5)جایگاه و مقام علمى و دینى شیخ مفیدزمانى بهتر روشن مىگردد كه عصر وى موردبررسى قرارگیرد.عصر حیاتدر عصر شیخ مفید، شیعیان از آزادىبیشترى برخوردار بودند و وجود عالمبزرگوارى چون شیخ مفید در میان آنان بهاعتبارشان مىافزود. شیخ از پراكندگىشیعیان ممانعت ورزید، آنان را از خطر تفرقهنجات داد، با اعتبار خویش اوضاع اسفبارآنها را سامان بخشید و آنها را به اوج عزترسانید. شیخ مفید در محله كرخ بغداد - كهمركز شیعیان بود.- مىزیست و مسجدمعروف «براثا»- كه اكنون زیارتگاه شیعیاناست.- محل تدریس وى بود. (6)از سوى دیگر، دوران شیخ مفید دورانرونق مباحث كلامى و اصولى در میاندانشمندان اهل سنتبود. پیش از وى،شیعیان در مسائل كلامى و اصولى حلقههاىدرس تشكیل داده بودند و شیخ صدوق - كهریاست علمى و دینى شیعیان را عهدهداربود.- سبك سادهاى در تصنیف و تالیف كتبپیش گرفت و بر همان شیوه نیز فتوا داد.سبك ساده بیانى صدوق، جهت تفهیممسایل كلامى و اعتقادى سودمند بود، ولى باپیشرفت علماى اهل سنت در آن علوم، ادامهآن سبك سبب ركود جامعه شیعى مىشد. براین اساس، ایجاد یك تحول، ضرورى به نظرمىرسید. در این زمان شیخ مفید با استفادهاز مبانى علم كلام و اصول راه بحث و استدلالرا بر شیعیان گشود; ابواب فقه را با دقت موردتجزیه و تحلیل قرار داد، هر موضوعى را درجایگاه خویش بیان كرد و با این روش، جامعهمسلمانان را با روش صحیح استدلال آشناساخت (7)شیخ مفید نه تنها نزد علماى شیعه بلكهنزد علماى اهل سنت نیز مقامى والا داشت وآنها نیز او را مىستودند.ابن ندیم - كه از معاصران او بود.- در بارهوى مىنویسد:«دانشمندى با هوش و بافراست است. من او را دیدهام، دانشمندىعالیقدر است. (8)ابن حجر عسقلانى در باره وىمىنویسد:«مفید بسیار پارسا و فروتن وپاسدار علم بود. گروهى از دانشمندان ازمحضر او بهره جستند. او چنان در مكتبتشیع والامقام است كه معروف استبر هردانشمندى منت (حق) دارد.» (9)شیخ مفید در مناظره از قدرت خارقالعادهاى بر خوردار بود و مخاطب خویش رابه خوبى اقناع مىكرد.خطیب بغدادى - كه از علماى اهل سنت وهم عصر شیخ مفید بود.- مىگوید: «او، اگرمىخواست، قدرت داشت ثابت كند كه ستونچوبى از طلا است». نامهاى چند تن ازعلماى اهل سنت - كه شیخ مفید اغلب باآنها مناظره مىكرد.- عبارت است از: على بنعیسى رمانى، قاضى ابوبكر باقلانى و قاضىعبدالجبار معتزلى.شیخ مفید و تبعیدشیخ مفید در عصر عضدالدوله دیلمى وحكومت آل بویه - كه دوران عزت و اقتدارشیعه بود.- مىزیست و اكثر مناظرات وى درهمین دوران صورت گرفت. شیخ در زمانوفات عضدالدوله 34 ساله بود. البته ایندوران آزادى براى شیخ و شیعیان چندانپایدار نبود; زیرا به زودى دوران دستگیرى وتبعید شیخ و دوستانش آغاز شد.ابن اثیر ازآن دوران این گونه یاد مىكند: «در سال 409ه . سلطان الدوله، پسر بهاءالدوله، ابنسهلان را به كومتبغداد منصوب كرد.چون او وارد بغداد شد، ابو عبدالله بن نعمان،فقیه شیعه، راتبعید كرد. (10)استادان شیخشیخ مفید از علماى بزرگوار شیعه ودانشمندان اهل سنتبهره برد. نامهاىشمارى از استادان شیخ عبارت است از:1 - جعفر بن محمد قولویه قمى.2 - ابو غالب زرارى.3 - ابن جنید اسكافى.4 - ابو حفص عمر بن محمد (معروف به ابن زیات).5 - ابوالحسن على بن مالك النحوى.شاگردان شیخدر محضر او جمع كثیرى از دانش پژوهانشیعه و سنى حضور یافتند و بهرههاى وافرجستند. نامهاى شمارى از شاگردان موفقشیخ چنین است:سید رضى، سید مرتضى،شیخ طوسى، ابوالعباس نجاشى (رجالىمشهور) و سالار بن عبدالعزیز(سلار). همهاین دانشمندان، از بزرگان شیعه به شمارمىآیند; در نشر احكام الهى سهم به سزایىداشتند و منشا خیرات فراوان بودند.آثار شیخ مفیدشیخ در سایه پشتكار فراوان در كلیه علوماسلامى تالیف و تصنیف دارد و تقریبا از همهموضوعات علمى ودینى سخن به میان آوردهاست. ذهبى - كه خود از بزرگان و علماى اهلسنت است.- از كتابهاى این دانشمند شیعى باعبارت «تصانیف بدیعة و كثیرة» یادمىكند. (11)و نجاشى، شاگرد با ارزش شیخ، 175 كتاببراى وى ذكر مىكند. نامهاى شمارى ازكتابهاى او عبارت است از: عیون و محاسن،مختصرى در غیب، مصابیح النور، اصولالفقه، فرائض شرعیه، ایمان ابى طالب،مسایل اهل خلاف، الایضاح فى الامامة،الارشاد، كشف السرائر.... (12)ابن شهر آشوب در كتاب خویش 52 كتابرا بر مىشمارد و افزون بر آنچه شیخ طوسى ونجاشى ذكر كردهاند، از 15 كتاب دیگر ناممىبرد بر این اساس، شمار كتابهاى شیخ190 عنوان مىشود. (13)افول ستارهنجاشى، شاگرد عالیقدر شیخ، از زمان فراقاستاد چنین مىگوید: «مفید (ره) سه شبمانده به آخر ماه رمضان سال 413 ه . وفاتیافت و ولادتش روز یازدهم ذى قعده سال336 ه. بود. شریف مرتضى ابو القاسم علىبن حسین (سید مرتضى) در میدان اشنان برپیكر او نماز گزارد. میدان با وجود وسعتفراوانى كه داشت، از كثرت معیتبه تنگآمده بود. بعد از نماز، جسد مطهرش را درخانهاش به خاك سپردند. چند سال بعد او رابه مقابر قریش، كنار مرقد حضرت امام موسىبن جعفرعلیه السلام منتقل ساختند. (14)پىنوشتها:1 - البته گروهى معتقدند در سال 338 به دنیاآمدهاست.(رجال، نجاشى، ص403).2 - رجال، شیخ طوسى، ص514.3 - فهرست، شیخ طوسى، ص157.4 - معالم العلماء، ابن شهر آشوب، ص 112. البتهمرحوم خویى این مطالب را بعید مىشمرد ومىفرماید: اگر توقیع حضرت به شیخ مفید ثابتباشد، این در اواخر عمر ایشان بوده و حال آن كهشیخ مفید از دوران جوانى ملقب به مفید بود.(معجمرجال الحدیث، ج17، ص209)5 - رجال، نجاشى، ص399.6 - مفاخر اسلام، على دوانى، ج3، ص241.7 - همان، ص242.8 - فهرست ابن ندیم، ص266.9 - لسان المیزان، ابن حجرعسقلانى، ج5، ص368.10 - مفاخر اسلام، ج3، ص253.11 - میزان الاعتدال، ذهبى، ج4، ص26 و 30.12 - رجال، نجاشى، ص399.13 - معجم رجال الحدیث، ج17، ص207.14 - رجال، نجاشى، ص402.
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: تبیان]
[مشاهده در: www.tebyan.net]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 508]