بررسي محاسن و معايب تفسير عرفاني(47) يك محقق: تمام تفاسير عرفاني مبتني بر ساختار خاص و عام هستند

واضح آرشیو وب فارسی:خبرگزاري قرآني ايران: بررسي محاسن و معايب تفسير عرفاني(47) يك محقق: تمام تفاسير عرفاني مبتني بر ساختار خاص و عام هستند
گروه انديشه: تمام تفاسير عرفاني مبتني بر ساختار اصلي هستند كه خاص و عام ناميده مي‌شود؛ يعني امكان ندارد كه در نظام نشانه‌شناسي تفسير عرفاني با زوج يا يكي از نشانه‌ها برخورد كنيم كه به نوعي، مبتني بر قاعده خاص و عام نباشد.
سرويس انديشه و علم خبرگزاري قرآني (ايكنا) گفت‌وگويي را با دكتر «مريم مشرف»، عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد بهشتي ترتيب داده است كه به تدريج تقديم مي‌شود. اين بانوي فرهيخته تا به حال آثار متنوعي را در حوزه‌هاي نقد ادبي، ادبيات فارسي و عرفان‌پژوهي و ... به رشته تحرير درآورده است.

دكتر «مريم مشرف» تا به حال نه اثر تأليفي و ترجمه را منتشر كرده است. كتاب «ميراث مولوي؛ شعر و عرفان در اسلام» تأليف «ويليام چيتيك و ديگران» با ترجمه وي به عنوان كتاب برگزيده فصل جمهوري اسلامي ايران در سال 1386 معرفي شده است. هم‌چنين دكتر مشرف در بخش نقد و پژوهش ادبي جشنواره «بانوي فرهنگ» با كتاب «شيوه‌نامه نقد ادبي» برگزيده شده است. از آثار اين محقق مي‌توان به تأليف «نشانه‌شناسي تفسير عرفاني»، «شيوه‌نامه نقد ادبي» و ترجمه «ميراث مولوي؛ شعر و عرفان در اسلام» و «بهاءولد؛ زندگي و عرفان او» و چندين اثر ديگر اشاره كرد.

عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد بهشتي در آغاز سخن و معرفي مختصر خود گفت: دوره دكتراي ادبيات و زبان فارسي را در دانشگاه علامه طباطبايي گذرانده و در سال 1379 از تحصيل فراغت يافتم. كتاب «نشانه‌شناسي تفسير عرفاني» موضوع رساله دكتري من بوده كه سپس منتشر شده است. تاكنون نه اثر در قالب ترجمه و تاليف منتشر كرده‌ام و دهمين كتابم كه مقايسه اي ميان ديدگاه‌هاي «عبدالقاهر جرجاني» و نقد ادبي نوين است، به زودي توسط نشر «چشمه» منتشر خواهد شد.

اين مدرس دانشگاه در بيان هدف و انگيزه خود از نگارش رساله حاضر گفت: هدف من صرفا ايجاد كتابي در زمينه نقد ادبي نبوده است؛ بلكه كوشيده‌ام تا در حد امكان، الگوها، ساختارها و نظام نشانه‌هاي موجود در گونه تفسير عرفاني به طور كلي بررسي كنم و براي نيل به همين منظور، از روش‌هاي مختلف نقد ادبي سود برده‌ام.

مؤلف كتاب «شيوه‌نامه نقد ادبي» خاطرنشان كرد: تفاسير قرآن كريم انواع گوناگوني دارد. من در تحقيق خويش كوشيدم تا ساختارهاي موجود در تفسير عرفاني را با مولفه‌ها و مشخصه‌هاي خاص آن تشريح كنم تا تحقيق حاضر از شمول و احاطه بالايي برخوردار شود. يكي از كتب بسيار مهم در زمينه مطالعات مربوط به تفسير عرفاني، كتاب «حقايق‌التفسير» سلمي است كه متأسفانه تا به حال توجه درخوري بدان نشده است.

وي افزود: درباره «حقايق‌التفسير» مي‌توان گفت كه «ابوعبدالرحمان سلمي»، نويسنده نامي اهل نيشابور در قرن چهارم، آن‌را تاليف كرده است. اين اثر بر اساس ضبط و ثبت كلام و اقوال عارفان، چه شفاهي و مكتوب تدوين شده و نويسنده كتاب كوشيده است تا با گردآوري معارف مربوطه، از نابودي آن‌ها در كوران خزان‌هاي سياسي، طوفان‌هاي اجتماعي و سركوب‌ها بكاهد.

مترجم «ميراث مولوي؛ شعر و عرفان در اسلام»، با اشاره به نقل كلام بيش از صد عارف درباره قرآن و تفسير آن در اين كتاب گفت: در اين كتاب سخن عارفاني؛ چون مولاي متقيان علي (ع)، امام صادق (ع) و پيروان آن‌ها ابن عطا، واسطي، تستري، حلاج، كتاني، ابوعلي دقاق و غيره نقل شده است كه در ميان بيشترين بسامد كلام متعلق به امام صادق (ع)، شبلي، حلاج و ابوبكر واسطي است.

«بانوي برگزيده فرهنگ» در تبيين روش‌شناختي تحقيق خود گفت: مايلم بگويم كه در اين كتاب رويكردي هرمنوتيكي اختيار كرده و آن‌را در مواجهه با يك ماده كهن قرار دادم؛ يعني قرآن و تفاسير عرفاني آن‌را با روش هرمنوتيكي بررسي كردم و كوشيدم تا از منظري نوين به متن كهن قرآن بپردازم. در فرايند تحقيق دو هدف مهم را دنبال مي‌كردم؛ نخست اين‌كه آيا مي‌توان به راهكاري عملي در نقد هرمنوتيكي آثار كلاسيك و كهن دست يافت و هدف مهم‌ترم نيز اين بوده است تا ساختار تفسير عرفاني را پايه‌ريزي و تبيين كنم و ساختارهاي عمده و مشترك در تفاسير عرفاني را بشناسم.

مولف «بهاءولد؛ زندگي و عرفان او» گفت: ما در تفاسير عرفاني سه لايه متفاوت معنايي داريم. يكي تقابل ميان اسلام و ايمان است كه صرفا به معناي تضاد نيست و واجد نوعي گفتگو و تكميل است و از اوايل قرن دوم كم كم در محيط‌هاي فكري جامعه اسلامي رواج يافته است و مفهوم خودش را در اين حديث بيان مي‌كند كه «الاسلام علانيه و الايمان سر».

مشرف تأكيد كرد: در اين موقف فقها و عرفا و فيلسوفان و متصوفه و اهل ذوق مطالب زيادي را گفته اند. حديث معروف نبوي مي‌گويد: «لكل آيه ظهر و بطن». در اين‌‌جا اشاره مي‌شود كه براي هر آيه ظاهر و باطني وجود دارد. اينجا است كه پوسته ظاهري مطرح مي‌شود. بايد اين پديده ريشه‌شناسي شد كه چرا در ميان مسلمانان و مواجهت آنان با قرآن سخن از ظاهر و باطن آيات به ميان آمده است.

دكتر مشرف در بيان مهم‌ترين دستاورد خود در اين تحقيق گفت: دستاورد مهم من در اين تحقيق كه در نگاه نخست، ساده به نظر مي‌رسد ـ اما از خلال مطالعات زيادي بدست آمده ـ اين است كه تمام تفاسير عرفاني مبتني بر ساختار اصلي هستند كه ساختار خاص و عام است؛ يعني امكان ندارد كه در نظام نشانه‌شناسي تفسير عرفاني با زوج يا يكي از نشانه‌ها برخورد كنيم كه به نوعي، مبتني بر قاعده خاص و عام نباشد.

اين گفت‌وگو ادامه دارد ... .
شنبه 18 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: خبرگزاري قرآني ايران]

[مشاهده در: www.iqna.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 487]