كتابخانه‌اي براي ايران

واضح آرشیو وب فارسی:اطلاعات: كتابخانه‌اي براي ايران

در اينكه آمار كتابخواني در ايران به شكلي نگران كننده پايين است، شكي نيست، اما در مورد ميزان آن اختلاف نظرهايي وجود دارد. آمار مشهور سرانه 2 دقيقه در سال، رقم وحشتناكي است كه چندين سال است تكرار مي‌شود. امسال مسئولان اين رقم را نادرست خواندند و مبناي پژوهشي رسيدن به آن را مجهول عنوان كردند.‌

به هرحال اين آمار، از تيراژ غيرقابل قبول 2 تا 3 هزاري كتاب در كشور به دست آمده و براي جمعيت 70 ميليوني كه 90 درصد آن باسواد هستند، نوعي فاجعه به شمار مي‌رود. وقتي اين فاجعه شكل جدي‌تري پيدا مي‌كند كه بدانيد تيراژ نشريات و روزنامه‌هاي كشور نيز به همين ميزان، پايين است.‌

مقوله كتاب و كتابخواني در همه جا با كتابخانه و مخصوصا كتابخانه ملي همراه است. به عبارت بهتر، كتابخانه ملي هر كشور، به عنوان كتابخانه مادر، يكي از سياستگذاران كتابخواني و ساماندهي آن به شمار مي‌رود. گزارش حاضر سعي دارد به معرفي كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ‌ايران بپردازد؛ كتابخانه‌اي كه با وجود تمام ويژگي‌هاي منحصر به فردش، مهجور مانده و هنوز بسياري از افراد اطلاعات درستي در مورد آن ندارند.‌

ساختمان كتابخانه‌

كتابخانه ملي، داراي ساختماني است زيبا، خفته بر تپه‌هاي عباس‌آباد، كه پيچيده و گسترده بوده و فاكتورهاي يك ساختمان فرهنگي در آن به دقت لحاظ شده است. زيربناي آن 100 هزار متر مربع است و در 8 طبقه ساخته شده كه چهار طبقه آن زيرسطحي و چهارطبقه آن بالا است. طراحي به شكلي است كه به نظر نمي‌آيد ساختمان هشت طبقه دارد. ‌

ليلي عطري، كارشناس كتابداري و راهنماي تور كتابخانه ملي، در مورد شكل بناي اين ساختمان مي‌گويد:‌

- كم ارتفاع بودن، ويژگي ساختمان‌هاي با كاربرد فرهنگي است. دقيقا عكس ساختمان‌هاي تجاري يا نظامي‌كه بايد القاكننده نوعي سلطه باشد، كم ارتفاعي و گستردگي افقي، نياز يك ساختمان فرهنگي است كه تداعي‌كننده آرامش و استحكام است.

براساس طرح جامع، تپه‌هاي عباس‌آباد تبديل به يك مجموعه فرهنگي خواهد شد كه كتابخانه ملي، فرهنگستان‌هاي جمهوري اسلامي، باغ كتاب، نمايشگاه دائمي‌ ناشران برگزيده، هتل آپارتمان براي محققان و پژوهشگران، باغ موسيقي و... در آن جاي خواهند داشت. در اين ميان ساختمان كتابخانه ملي، چند سالي است كه افتتاح و فعاليت در آن آغاز شده است.‌

به گفته عطري، اين ساختمان معماري پست مدرن دارد و از تلفيق سنت با مدرنيسم در طراحي آن استفاده شده است. حوض، پله‌هاي آبشاري، گودال باغچه و... از موارد القا كننده معماري سنتي ايراني است كه در ساختمان كتابخانه ملي ديده مي‌شود. ضمنا، ضلع شرقي ساختمان تداعي كننده زيگورات چغازنبيل است. نماي آن نيز آجري است و اندازه آجرهاي به كار رفته در آن نيز بنا به تعهد كارخانه سازنده، تا 50 سال انحصاري خواهد بود. همچنين پلكاني بودن ساختمان، شرايط را براي استفاده از نورگيرهاي سقفي فراهم آورده كه اين نيز خود نشانه‌اي از معماري سنتي ايراني است. كلنگ ساخت ساختمان كتابخانه، در سال 1375 به زمين زده شد و در اسفند 82 با حضور سيد محمد خاتمي، رئيس‌جمهور وقت به بهره‌برداري رسيد.‌

طبقات منفي 3 و منفي4، مخازن اصلي كتابخانه هستند كه گنجايش نگهداري از 15ميليون منبع را دارند. امكان گسترش اين طبقات هست و از طرف ميدان فرهنگ مي‌توان فضاي نسبتا بزرگي را به آن افزود. ‌

نشان كتابخانه ملي‌

نشان (آرم) كتابخانه ملي، شكل كتابي است كه 11 برگ آن به صورت يك نيم دايره باز شده‌اند. اين نشان، همچنين تداعي كننده درخت است كه رشد علم را يادآور مي‌شود. طراح آن اميرحسين خورشيدفر، در مورد 11‌‌برگ مي‌گويد:‌

‌- 11برگ اين كتاب نيز نشانه 11 موضوعي است كه تقسيم‌بندي كتاب‌هاي مرجع است. اين تقسيم‌بندي، جهاني است و در حال حاضر همه كتابخانه‌ها از آن استفاده مي‌كنند. جالب اينكه ابوعلي سينا و ابوريحان بيروني نيز كتابخانه شخصي خود را به همين 11موضوع تقسيم كرده بودند. شكل خورشيد نيز كه در آرم ديده مي‌شود، يادآور جهان شمولي علم است.‌

‌ بنا به قانون واسپاري، بايد از هركتاب و نشريه چاپي كه داخل مرزهاي جغرافيايي ايران منتشر مي‌شود، دو نسخه به كتابخانه ملي سپرده شود. رده‌بندي كتابخانه از سال 1362 به بعد بر مبناي نظام رده‌بندي كتابخانه كنگره است. قبل از آن، رده‌بندي بر اساس شماره ثبت بوده است.‌

تالارهاي عمومي‌

در قرائتخانه عمومي، كتاب‌هاي مرجع، قفسه باز است و براي جستجوي كتاب‌هاي غيرمرجع، مراجعان مي‌توانند از طريق سيستم رايانه‌اي به كتاب‌هاي مورد نظر خود دسترسي پيدا كنند. قرائتخانه عمومي‌ روزهاي پنجشنبه و جمعه نيز باز است اما سرويس دهي جستجو در اين روزها تعطيل است.‌

تالارهاي تخصصي‌

ورود به بخش تالارهاي تخصصي با نظارت بيشتري انجام مي‌شود. تحويل كيف و جلوگيري از بردن وسايل شخصي از آن جمله‌اند. عطري، راهنماي كتابخانه، مي‌گويد:‌

- بازرسي از مراجعان در تمام دنيا متداول است. در كتابخانه ملي فرانسه بازديد بدني نيز انجام مي‌شود و مراجعان حتي كاغذ و قلم شخصي نمي‌توانند به داخل ببرند، بلكه كتابخانه مسئول تامين كاغذ و قلم موردنياز آنهاست. اين مساله در مورد ديگر كتابخانه‌هاي بزرگ دنيا نيز صدق مي‌كند؛ چرا كه بارها اتفاق افتاده با وسيله ساده‌اي مثل نخ دندان، اوراق كتاب از آن جدا و به سرقت برده مي‌شود.‌

به گفته او، تالارهاي تخصصي مجموعا هفت تالار هستند: تالار علوم و فنون خوارزمي، تالار مرجع و كتاب شناسي ابن نديم، تالار كتاب‌هاي علوم انساني ابن‌سينا، تالار علوم اجتماعي فارابي، تالار ايران شناسي ابوريحان بيروني، تالار علوم اسلامي‌خواجه نصير طوسي و تالار منابع غير كتابي كمال الدين بهزاد. ‌

از جمله خدماتي كه در تالارهاي تخصصي به اعضا و مراجعان داده مي‌شود، گرفتن پرينت و زيراكس از متوني است كه كاربران جستجو كرده‌اند. براي رعايت حقوق قانوني، حداكثر يك سوم متن اصلي مي‌تواند پرينت يا زيراكس شود. ‌

در تالارهاي بخش تخصصي نيز، كتاب‌هاي مرجع قفسه باز هستند و مخازن همجوار در هر بخش، پاسخگوي نياز مراجعه كنندگان است. ‌

مخازن‌

دماي مخازن بايد 17 تا 20 درجه سانتي گراد و نور آن نبايد طبيعي باشد. بهترين نور، نور فلورسنت 300 تا 400 هرتز و رطوبت استاندارد نيز 45درصد است. تاسيسات در مخازن روكار هستند كه تعمير آنها بايد به سرعت و بدون تخريب باشد. سامانه اطفاء حريق، مركزي و داراي حسگرهايي است كه به گرما و دود حساسند و به محض تشخيص آتش‌سوزي فعال مي‌شوند. با فعال شدن اين سامانه، ابتدا آژير كشيده مي‌شود كه در اين شرايط همه بايد به سرعت مخزن را ترك كنند. سپس محتويات كپسول‌ها كه تركيبي نزديك به گاز هالوژن دارند، فضا را پر مي‌كند. ظرف 10ثانيه اين گاز جايگزين اكسيژن شده و آتش خاموش مي‌شود. حسگرهاي سامانه، همچنين در ارتباط با نزديكترين ايستگاه آتش نشاني هستند كه در همان لحظه اول، وقوع آتش را به آتش نشاني خبر مي‌دهند.‌

امكانات ويژه‌

ساختمان كتابخانه ملي داراي 3 تالار همايش با گنجايش 500، 200 و 70 نفر است. اين كتابخانه همچنين مجهز به 3 هزار متر ريل كتاب بر است و هنگامي‌كه مراجعه‌كننده تقاضاي دريافت كتاب را به ميز جستجو مي‌دهد، درخواست او از طريق شبكه رايانه‌اي به كتابدار مي‌رسد و بعد از آن به وسيله همين ريل‌ها به ميز درخواست كننده ارسال مي‌شود. سرعت سيستم كتاب 2 متر در ثانيه است و هر كانتينر توانايي حمل 9 تا 11 كيلو بار را دارد.‌‌

از امكانات پيش‌بيني شده در فضاهاي تالارها، لابراتوار استفاده از محصولات صوتي و تصويري است كه هنوز به بهره‌برداري نرسيده است. اتاق پژوهش نيز از جمله فضاهاي مهمي‌است كه در تالارهاي تعبيه شده است و طبق قراردادهايي به افراد حقيقي و حقوقي، اجاره داده مي‌شود. همچنين ميزهاي مطالعه قرائتخانه به كابل برق و نيز كابل اينترنت مجهز است كه براي استفاده مراجعان از رايانه‌هاي شخصي است. ‌

براي ايمني و جلوگيري از سرقت كتاب‌ها، الياف‌هايي مغناطيسي و نامريي در روي كاغذهايي تعبيه شده كه به محض خروج از گيت‌‌ها، به متصديان، هشدار مي‌دهد.

خدمات ويژه‌

بيشتر افراد شماره شاپا(‌‌‌ISSN) را بر روي كتاب‌ها و نشريات ديده اند. شابك (شماره استاندارد بين‌المللي كتاب) و شاپا (شماره استاندارد بين‌المللي پيايندها) است. در واقع كتابخانه ملي براي هر نشريه و كتابي، يك شماره بين‌المللي اختصاص مي‌دهد. اين شماره مزاياي زيادي، از جمله امكان جستجوي سريع و ساده را دارد. از مزاياي ديگر آن، برقراري ارتباط سريع بين ناشر و توزيع‌كننده است و نيز امكان سفارش سريع اينترنتي را براي خريدار فراهم مي‌كند.‌

از ديگر خدمات ارائه شده توسط كتابخانه ملي، ثبت آثار است. توليدكننده اثر با مراجعه به كتابخانه ملي، اثر خود را به نام خود ثبت مي‌كند. ثبت اثر، باعث رسمي ‌شدن حقوق مادي و معنوي مولف است و به جز اين، امكان رده بندي استاندارد نيز براي اثر فراهم مي‌شود.‌

فيپا (فهرست نويسي پيش از انتشار) نيز از خدماتي است كه كتابخانه ملي ارائه مي‌دهد. اين فهرست‌نويسي، در واقع، تهيه اطلاعات كتابشناختي لازم براي شناسايي و بازيابي يك كتاب است كه بر اساس ضوابط بين‌المللي، قبل از انتشار اثر به آن اختصاص مي‌يابد.‌

بخش ايران شناسي و اسلام شناسي‌

بخش ايران شناسي و اسلام شناسي داراي 43هزار جلد كتاب تخصصي به زبان‌هاي انگليسي، فرانسه، روسي و آلماني است. 10هزار جلد پايان نامه دكترا و نيز 70 عنوان نشريه از ديگر دارايي‌هاي اين بخش كتابخانه است.‌

بخش كودك و نوجوان‌

ميز و صندلي‌هاي كوچك، اسباب بازي، كتاب‌هاي كوچك و بزرگ با تصاوير كارتوني و رنگارنگ، فضاي شاد و ... نگاه هر كودكي را به اين بخش جلب مي‌كند. در يكي از گودال باغچه‌ها نيز، حياط كوچكي براي آن درنظر گرفته شده كه گل ها و حوض زيباي آن، به طراوت اين بخش اضافه مي‌كند.‌

كتابخانه ملي با ايجاد بخش ويژه كودك، علاوه بر نگهداري، به الگوسازي براي ديگر كتابخانه‌ها نيز مي‌پردازد. در اين بخش، فضاي متناسب با شرايط سني براي كودكان‌ پيش‌بيني و سعي شده تا با به كارگيري انواع ابزار كمك آموزشي، به ايجاد فرهنگ كتابخواني در كودكان كمك شود. اين بخش بيش از 25 هزار عنوان كتاب قفسه باز دارد. سه برابر اين مقدار در مخازن بسته كتابخانه ملي نيز پشتوانه بخش كودك و نوجوان است.‌

بخش ويژه نابينايان‌

بخش ويژه نابينايان و كم بينايان، مجهز به سامانه‌هاي مختلفي است. دستگاه بهديد كه به اسكنري كوچك و مستقيم مجهز است، امكان درشت نمايي نوشته‌ها و نمايش آنها را روي مانيتور براي افرادي كه كم بينا هستند، فراهم مي‌آورد. دستگاه خوانش متن داخل كامپيوتر نيز سامانه ديگري است كه همه متن‌ها و نوشته‌هايي را كه به اشكال مختلف در داخل كامپيوتر باشند، مي‌خواند. اين سامانه همچنين داراي يك برجسته نگار است كه عين متن نوشته شده در داخل كامپيوتر را به صورت بريل روي برد مخصوصي مي‌نويسد. سامانه ديگر، سامانه اسكن كتاب‌هاي چاپي و خواندن آن است. نرم‌افزار لاتين آن سالهاست مورد استفاده قرار گرفته، اما نرم‌افزار فارسي چند وقتي است كه به مرحله اجرا در‌‌آمده و هنوز معايبي دارد، با اين حال اين نرم‌افزار مي‌تواند متون فارسي داخل رايانه را با صداي منتخب بخواند. چاپگر بريل از ديگر دستگاه‌هاي كاربردي در اين بخش است. دستگاه ديگري نيز براي برجسته كردن شكل‌هاي چاپي در اين مجموعه وجود دارد. در بخش نابينايان همچنين مجموعه‌اي از كتاب‌هاي بريل و نيز مرجعي صوتي از كتاب‌ها وجود دارد كه به مراجعان سرويس لازم را مي‌دهد.‌

بخش نشريات‌

در اين بخش 2600 عنوان نشريه روز جمع‌آوري مي‌شود كه از اين ميزان 500 عنوان علمي، تحقيقاتي و پژوهشي نمايه‌سازي شده و براي استفاده آماده مي‌شوند. نگهداري نشريات قديمي‌از ديگر وظايف اين بخش است.‌

بخش منابع خطي‌

در كتابخانه ملي 50 هزار نسخه خطي، چاپ سنگي و سربي وجود دارد. كتابخانه ملي با ايجاد تسهيلات سعي در جلب اعتماد عمومي‌دارد تا هركس نسخه خطي و سندي دارد براي نگهداري به آنجا بسپارد. نمايشگاهي از برخي آثار خطي نيز در اين بخش به نمايش گذاشته شده است. ، فرهنگ لغت عربي به فارسي، قديمي‌ترين نسخه خطي اين بخش است كه در اردبيل نوشته شده و مربوط به قرن پنجم هجري قمري است.

***

كتابخانه ملي ايران، چه از نظر شكلي و فضاهاي فيزيكي آن و چه از نظر محتوا و كتاب‌هاي موجود، گنجينه‌اي است ‌ بي‌نظير از قرن‌ها تلاش ايرانيان براي گسترش علوم. اين كتابخانه همچنين نشان دهنده علاقه ايرانيان به نگهداري كتاب و حفظ ميراث گذشتگان است. شناساندن اين كتابخانه و نيز كتابخانه‌هاي ديگر كشور و آشتي كردن با آنها، مي‌تواند انگيزه زيادي براي خواندن و بالا بردن فرهنگ كتابخواني فراهم آورد.‌

به اميد روزي كه بتوان با اطمينان گفت آمار سرانه مطالعه 2 دقيقه غلط است و رقم واقعي چند صد برابر آن است!‌‌

دوشنبه 13 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: اطلاعات]

[مشاهده در: www.ettelaat.com]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 467]