راه اندازي مركز هشدار سونامي در كشور هشدارها ‌براي‌ وقوع ‌سونامي ‌جدي ‌‌مي‌شود

واضح آرشیو وب فارسی:جام جم آنلاین: راه اندازي مركز هشدار سونامي در كشور هشدارها ‌براي‌ وقوع ‌سونامي ‌جدي ‌‌مي‌شود
جام جم آنلاين: در حالي كه احتمال وقوع سونامي در ايران نه تنها در درياي عمان بلكه در درياي خزر نيز وجود دارد، هشدارهاي كارشناسان نسبت به وقوع اين پديده جدي مي‌شود و مسوولان بر لزوم ايجاد يك مركز هشدار سونامي در كشور تاكيد دارند تا ميزان خسارات و تلفات احتمالي ناشي از اين پديده كاهش يابد،‌زيرا اگر سونامي در درياي عمان اتفاق بيفتد امواج ناشي از آن بين 15 تا 30 دقيقه به ساحل مي‌رسد و هيچ فرصتي براي جلوگيري از آسيب‌هاي وارده براي مسوولان را باقي نخواهد گذاشت و خسارات جبران ناپذيري را به دنبال خواهد داشت.

به دنبال حادثه سونامي سال 2004 ميلادي كه در جنوب شرقي آسيا سبب خسارات فراواني شد، كميسيون بين‌الدول‌ اقيانوسي يونسكو، سازمان جهاني هواشناسي و موسسه مقابله با سوانح سازمان ملل مصمم شدند تا سيستم‌هاي هشدار سونامي را در كشورهايي كه در معرض خطر اين حوادث قرار دارند، ايجاد و ساماندهي كنند.

همچنين از آنجا كه يكي ديگر از منشا‌هاي سونامي در گسل مكران در درياي عمان قرار دارد، در صورت وقوع سونامي در اين منطقه حدود نيم ساعت امواج آن در سواحل جنوبي ايران و حدود يك ساعت در سواحل درياي خزر جريان خواهد داشت كه مي‌تواند صدمات جبران‌ناپذيري را دربرداشته باشد و براي جلوگيري از اين حوادث بايد تدابير جدي انديشيده شود.

بر طبق بررسي‌هاي علمي انجام شده، قرار است تا در ايران و در سواحل درياي عمان مركز هشدار سونامي ايجاد شود كه اين مركز بايد با كشورهاي حاشيه اقيانوس هند و درياي عمان كه در معرض خطر سونامي قرار دارند، در اتباط باشد و با توجه به احتمال وقوع سونامي در سواحل ايران، همكاري و هماهنگي تمام سازمان‌هاي دريايي با مراكز تحقيقاتي كشور ضروري است.

سونامي‌ها امواج اقيانوسي‌اي هستند كه به دليل وقوع زمين لرزه‌ها و زمين لغزش‌هاي بزرگ كه در نزديكي يا كف اقيانوس رخ مي‌دهند، ايجاد مي‌شوند. دانشمندان از واژه موج كشندTidal wave براي اين گونه موج‌ها استفاده نمي‌كنند؛ چراكه اين امواج در اثر جزر و مد ايجاد نمي‌شوند.

امواج تسونامي كاملا بي‌شباهت به امواج اقيانوسي هستند كه توسط باد و طوفان ايجاد مي‌شوند. هنگامي كه تسونامي به ساحل نزديك مي‌شود، مانند يك جريان يا جزر و مد بسيار سريع رفتار مي‌كند و با سرعت به سمت خشكي پيش مي‌رود. با يك حساب سرانگشتي مي‌توان گفت كه اگر شما تسونامي ديديد، ديگر براي فرار دير شده است. غالبا تسونامي‌ها مثل امواج معمولي كه در اثر باد ايجاد مي‌شوند، فر نمي‌خورند و نمي‌شكنند.

امواج تسونامي مي‌توانند تا چندين ساعت ادامه داشته باشند. همانند ساير پديده‌هاي طبيعي، محدوده تسونامي‌ها از ميكروتسونامي تا مگاتسونامي وسعت دارد.

در سونامي اقيانوس هند، زمين‌لرزه‌اي به قدرت 9 ريشتر در كف اقيانوس هند رخ داد و امواج آب را با سرعت هواپيمايي معادل 800 كيلومتر در ساعت به سواحل اندونزي، تايلند، سريلانكا، هند و شرق آفريقا راند. زمين لرزه در خط گسل تخته سنگ كف اقيانوس هند و تخته سنگ قاره‌اي برمه رخ داد.

اين دو با يكديگر برخورد كرده بودند و در نتيجه فشارشان بر يكديگر، انرژي بالقوه عظيمي انباشته شده بود. بالاخره گسل شكافته شد و تخته سنگ اقيانوسي از جا كنده شده و حدود يك متر و هشتاد سانت به زير تخت سنگ برمه رفت. اين حركت در طول 1200 كيلومتر رخ داد. انرژي عظيمي رها شد كه مقدار آن همسنگ انفجار 32ميلياردتن تي ان تي بوده است. به فاصله 15 دقيقه اولين موج آب با سرعت هواپيماي جت و به طول‌ 12 متر به جزيره سوماترا در اندونزي برخورد كرد. فقط در اين منطقه بيش از صد هزار نفر كشته شدند.

امواج آب ساعتي بعد به نقاط دورتر يعني تايلند، سريلانكا و هند حمله كردند و سپس با شدت كمتر حتي تا سومالي و كنيا در آفريقا رسيدند. موج اول مردم را همراه با ساختمان‌ها و درختان و اتومبيل‌ها به قعر دريا كشاند و با موج بعدي به خشكي پرتاب كرد.

لغت تسونامي كه از زبان ژاپني منشأ مي‌گيرد تركيبي از دو كلمه تسو به معني مايع و نامي به معني موج و در تركيب به معني «موج دريا» و يك واژه اختصاصي براي توصيف امواجي است كه بر اثر اعمال نيروهاي ناگهاني در آب به وجود مي‌آيند. از آنجا كه بسياري از سونامي‌ها در كرانه‌هاي ژاپن رخ مي‌دهد، اين لغت از زبان ماهيگيران ژاپني گرفته شده كه معادل آن در فارسي، زلزله دريايي، زلزلاب، آب لرزه، آب تاز و دريا‌لرزه است.

احتمال وقوع سونامي در سواحل ايران

طي دو سال گذشته دو پديده سونامي در اقيانوس هند و جزيره جاوه اندونزي به وقوع پيوسته كه علاوه بر خسارت مالي، تلفات جاني فراواني نيز به دنبال داشت. براساس سوابق تاريخي، كشور ما يكبار چنين پديده‌اي را در آب‌هاي جنوب تجربه كرده است.

دكتر وحيد چگيني، رئيس مركز ملي اقيانوس شناسي با اشاره به وجود سابقه سونامي در گسل مكران در درياي عمان ‌گفت: گسل مكران در نزديكي سواحل ايران در سيستان و بلوچستان قرار دارد و سونامي سال 1945 ميلادي در اين منطقه به وقوع پيوسته و امكان وقوع دوباره اين موضوع نيز وجود دارد.

چگيني در خصوص احتمال وقوع سونامي در سواحل ايران و درصد رخداد آن گفت: در حال حاضر هيچ موسسه يا مرجعي نمي‌تواند پيش‌بيني دقيقي از اين اتفاق داشته باشد، اما مي‌توان ايجاد آمادگي كرد و در مواقع خطر تنها بين 15 تا 30 دقيقه قبل از وقوع سونامي آن اتفاق را هشدار داد.وي تشريح كرد: سونامي پديده اتفاقي است و دوره بازگشت دارد از همين رو مي‌بايست براي هشدار اين واقعه دستگاه‌هاي لرزه نگار در كف گسل مكران نصب كنيم و به صورت كلي سامانه ديده باني كشور را ايجاد كرده و اطلاعات اين مراكز را در ايستگاه‌ها تجزيه و تحليل كنيم تا فرصت هشدار را داشته باشيم.

وي تاكيد كرد: سواحل ايران در شرايط متفاوتي با ديگر كشور‌هاي اقيانوس هند قرار دارد و در اصطلاح كشوري نزديك به سونامي محسوب مي‌شود و سونامي دور نيست از همين رو زمان هشدار براي تخليه مناطق ساحلي وجود ندارد بايد همواره مراكز تحقيقاتي و سامانه ديده باني دريايي ايران فعال باشد تا مخاطرات احتمالي شناسايي شوند.

رئيس مركز ملي اقيانوس‌شناسي با اشاره به خطر سونامي در سواحل شمالي كشور نيز گفت: هدف از طرح اين مسائل ايجاد هراس در ميان مردم نيست و تنها براساس وظيفه ملي خود اين خطر را هشدار مي‌دهيم و اعلام مي‌كنيم كه ايجاد آمادگي در برابر مخاطرات دريايي ضروري و ايجاد مركز هشدار سونامي در كشور امري مهم و مورد تاكيد است.

وي گفت: خطر سونامي در خليج فارس به دليل عمق كمتر تنگه هرمز وجود ندارد ولي از هرمزگان تا انتهاي استان سيستان و بلوچستان اين خطر بالقوه وجود دارد. دكتر وحيد چگيني، رئيس مركز ملي اقيانوس شناسي گفت: نه تنها وقوع سونامي را در آب‌هاي كشور منتفي نمي‌دانيم بلكه بر لزوم هشياري و نصب سيستم‌هاي هشدار دهنده به منظور كاهش خسارت‌هاي مالي و جاني تاكيد مي‌شود.

سونامي چگونه ايجاد مي‌شود؟

امواج سونامي بر اثر يك ضربه ناگهاني در عمق اقيانوس مثل وقوع زمين لرزه، لغزش قطعات پوسته زمين، بروز آتش‌فشان در عمق درياها، انفجارات اتمي يا حتي برخورد شديد يك شهاب‌سنگ بر پوسته زمين بوجود مي‌آيند كه توده‌هاي آب را از توازن و تعادل خود خارج ساخته و انرژي آن را به صورت يك موج غول‌آسا گسترش مي‌دهند.

علاوه بر اين سونامي، مي‌تواند بر اثر جابه‌جا شدن توده‌هاي عظيم گل در عمق دريا يا تغييرات جوي توليد شود، اما مهم‌ترين عامل وقوع اين پديده حركت صفحات و ايجاد امواج زلزله است.

امواج سونامي امواجي با طول موج بسيار بلند هستند و تا زماني كه يك سونامي از اعماق اقيانوس عبور مي‌كند طول موج آن از 100 كيلومتر يا بيشتر فراتر مي‌رود، اما از آنجا كه ارتفاع اين امواج تنها چند دسيمتر است به همين دليل نشاني از اين امواج پر قدرت در سطح اقيانوس به چشم نمي‌خورد.

وقتي كه اين موج به ساحل كه عمق آن خيلي كم است مي‌رسد سرعت آن كاهش مي‌يابد، اما مقدار آب و انرژي توليد شده ثابت مي‌ماند بنابراين جهت انتقال انرژي با توجه به كاهش سرعت موج، ارتفاع موج زياد وتا 50 متر مي‌شود. بايد اين نكته را در نظر داشت كه شكل كرانه‌هاي ساحلي، فرم جزاير منطقه و يا دهانه رودخانه‌ها و خليج‌ها بر قدرت و شكل سونامي تأثيرگذار بوده و آن را تغيير مي‌دهد.

دكتر وحيد چگيني، رئيس مركز ملي اقيانوس شناسي گفت:براي وقوع پديده سونامي چند شرط از قبيل وجود زمين لرزه در مقياس بزرگ، وقوع زمين لرزه در كف دريا، حركت گسل‌هاي كف دريا يا اقيانوس به شكل عمودي مورد نياز است، به طوري كه بخشي از كف دريا بالا آمده و مي‌تواند حجم زيادي از آب را جابه‌جا كند.

وي افزود:‌ در درياي عمان ما با پديده‌اي روبرو هستيم كه طي آن يك پوسته اقيانوسي به زير پوسته مكران (شامل ايران و پاكستان) رانده مي‌شود و بنابراين در اين ناحيه بيشترين امكان براي وقوع زمين لرزه‌اي شديد و در نتيجه جابه‌جايي آب كف دريا و رخداد پديده‌اي همانند سونامي در تمامي نقاط ساحل مكران وجود دارد. آثار تاريخي به جا مانده نشان مي‌دهد كه در منطقه مكران زلزله‌هاي بزرگي رخ داده كه طي آن بندري به نام صيراف تماماً به زير آب رفته است. اين مكان هم اكنون جزو آثار باستاني در نزديكي عسلويه است.

وي ادامه مي‌دهد، با اين حال مطالعات نشان مي‌دهد كه امكان وقوع سونامي در درياي عمان به مراتب بيشتر از خليج فارس است؛ چرا كه خليج فارس به دليل برخورداري از عمق كم، نمي‌تواند بالقوه با چنين خطري مواجه باشد. اين در حالي است كه منطقه درياي خزر بيش از خليج فارس در معرض تهديد است و وجود گسل‌هاي بسيار بزرگ و عمق بسيار زياد آن، احتمال وقوع زلزله و بروز سونامي را افزايش مي‌دهد.

رئيس مركز ملي اقيانوس شناسي با اشاره به علامت وقوع سونامي ادامه مي‌دهد، اين امواج ابتدا آب سواحل دريا را به سوي خود باز مي‌كشد و سپس با ارتفاع بلندي به سوي ساحل حمله‌ور مي‌‌شوند. دليل ايجاد چنين حالتي در حقيقت رفتار بستر كف دريا در برابر امواج زلزله است. در ابتدا حالتي شبيه به بهمن در زير دريا به وقوع مي‌پيوندد و بر اثر جابه‌جايي عظيم رسوبات كه بر اثر زلزله روي دامنه رشته كوه‌هاي زير دريا حركت مي‌نمايد، در محل وقوع خود ايجاد يك خلاء عظيم نموده و آب اقيانوس را به سوي خود مي‌كشد و سپس بسرعت آبي كه در محل انباشته مي‌شود را به سوي ساحل باز مي‌گرداند.

دكتر چگيني تاكيد مي‌كند، آنچه بيش از هر چيزي در سونامي مي‌تواند باعث خسارت شود بي اطلاعي است. در حقيقت بهت و حيرت مردم و عدم آشنايي و آگاهي از عملكرد، خصوصيات و نحوه وقوع اين حادثه است كه بيشترين خسارت را به وجود مي‌آورد.

مردم باعقب رفتن سريع آب كه موجب خشك شدن ساحل به مدت چند ثانيه تا چند دقيقه مي‌شود آنچنان مبهوت مي‌گردند كه به جاي فرار به سوي ارتفاعات به سمت ساحل مي‌روند تا علت عقب رفتن بي دليل آب را ببينند و درست همين لحظه است كه با ديدن صحنه وحشتناك، مبهوت ديواره‌اي از آب به ارتفاع تا پنجاه متر مي‌شوند كه به علت رسوبات كف دريا سياه به نظر مي‌رسد و با سرعت تا هشتصد كيلومتر در ساعت مي‌تواند در اقيانوس سرعت داشته باشد و اين گونه زمان را براي فرار از دست مي‌دهند.

هرچند احتمال روي دادن اين پديده در درياي خزر و خليج فارس كم است، اما يادتان باشد كه بيشتر ساكنان و توريست‌هايي كه در ساحل درياي تايلند جان باختند هم مطمئنا از سونامي چيزي نشنيده بودند و آن را قبلا در كشورشان تجربه نكرده بودند، بنابراين در صورتي كه در كنار دريا زلزله احساس كرديد بسرعت از ساحل دور شويد و در ارتفاعات پناه بگيريد و با پايين رفتن يكباره آب دريا در عرض چند ثانيه بر اثر سونامي فريب نخوريد و دچار حيرت نشويد.

سونامي مثل زلزله در هر منطقه‌اي ممكن است رخ دهد. در اقيانوس هند اين امكان وجود دارد، بنابراين در درياي عمان و خليج فارس هم ممكن است اتفاق بيفتد. اگرچه اين امكان به صورت مستقل در درياي عمان وجود دارد، زيرا براساس گزارش‌هاي منابع پاكستاني سونامي در سال 1945 در درياي عمان باعث مرگ نزديك به 5 هزار نفر در اين كشور شد كه بي ترديد در آن زمان تلفاتي هم در ايران داشته است.

كارشناسان معتقدند،‌ عكس‌هاي ماهواره‌اي امكان پيش‌بيني زمان سونامي را فراهم نمي‌كنند از اين رو ايجاد يك مركز به منظور هشدار نسبت به اين پديده بسيار ضروري است بخصوص اين‌كه دو منبع ايجاد سونامي در اقيانوس هند وجود دارند كه از طرف مراجع رسمي تأييد شده‌اند.

كنترل سونامي‌

كشورهاي حاضر در نشست اندونزي كه شامل ايران، استراليا، اندونزي، مالزي، هند و تايلند مي‌باشند پس از دو سونامي كه در آسيا و در اقيانوس هند اتفاق افتاد درصدد ايجاد سامانه هشدار قرار گرفتند. كاري كه سال‌ها پيش در اقيانوس آرام توسط كشورهاي اروپايي انجام شده بود.

در كشور ما از چهارسال پيش كار گروهي متشكل از نمايندگان سازمان‌هاي مختلف از قبيل پژوهشگاه زلزله شناسي، دانشگاه تهران، سازمان نقشه‌برداري، سازمان زمين شناسي، هواشناسي و ستاد حوادث غيرمترقبه وزارت كشور تشكيل شده و اقدام‌هايي براي آماده شدن پيش نويس ايجاد مركز هشدار سونامي و تقسيم وظايف بين اعضا انجام شده است، اگرچه تا زماني كه از سوي عالي‌ترين مرجع اين فعاليت‌ها و ايجاد مركز ابلاغ و اعلام نشود نمي‌توان فعاليت رسمي كرد؛ ولي مسوولان كشور بايد در خصوص بروز سونامي جدي تر وارد عمل شوند و زودتر مركز هشدار راه اندازي شود.

ممكن است سونامي مانند زلزله در هر موقعي اتفاق بيفتد، بنابراين ممكن است بعدها سبب پشيماني مسوولان شود. كارشناسان معتقدند، ‌اگر حريم درياها به عنوان اراضي ملي شناخته شوند و از تملك شخصي در اين مناطق جلوگيري شده و جنگل‌ها و فضاي سبز اطراف آنها قرباني ساخت و سازهاي بشري نشود، احتمال وقوع حوادث زيانبار به حداقل خواهد رسيد.

از سوي ديگر قبل از انجام هرگونه پروژه‌اي مي‌بايست در ابتدا مطالعات اوليه در مورد اين مساله كه چه ناحيه‌اي مي‌تواند در زمان وقوع پديده سونامي امن‌تر باشد انجام شده و سواحل با اين ديدگاه پهنه‌بندي شوند.

با توجه به آن كه امواج ثبت شده توسط زلزله نگارها و حتي خود لرزش زلزله خيلي زودتر از اين امواج غول پيكر به ساحل رسيده و آثار خود را بر جا مي‌گذارند، با كمي درايت مي‌توان با اطلاع بموقع مردم براي نجات جان آنان اقدام كرد كه در اين ارتباط نصب سيستم‌هاي هشدار دهنده در مناطق شمال و جنوب كشور ضروري است؛ چرا كه اين سيستم‌ها و دستگاه‌هاي لرزه‌نگار، امواج زمين‌لرزه را در دقايق اوليه زمان وقوع تشخيص و هشدار مي‌دهند تا ساكنين قبل از وقوع هر فاجعه‌اي اين مناطق را تخليه كنند.

حميده سادات هاشمي‌
يکشنبه 12 خرداد 1387

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: جام جم آنلاین]

[مشاهده در: www.jamejamonline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 305]