محبوبترینها
نمایش جنگ دینامیت شو در تهران [از بیوگرافی میلاد صالح پور تا خرید بلیط]
9 روش جرم گیری ماشین لباسشویی سامسونگ برای از بین بردن بوی بد
ساندویچ پانل: بهترین گزینه برای ساخت و ساز سریع
خرید بیمه، استعلام و مقایسه انواع بیمه درمان ✅?
پروازهای مشهد به دبی چه زمانی ارزان می‌شوند؟
تجربه غذاهای فرانسوی در قلب پاریس بهترین رستوران‌ها و کافه‌ها
دلایل زنگ زدن فلزات و روش های جلوگیری از آن
خرید بلیط چارتر هواپیمایی ماهان _ ماهان گشت
سیگنال در ترید چیست؟ بررسی انواع سیگنال در ترید
بهترین هدیه تولد برای متولدین زمستان: هدیه‌های کاربردی برای روزهای سرد
در خرید پارچه برزنتی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟
صفحه اول
آرشیو مطالب
ورود/عضویت
هواشناسی
قیمت طلا سکه و ارز
قیمت خودرو
مطالب در سایت شما
تبادل لینک
ارتباط با ما
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
مطالب سایت سرگرمی سبک زندگی سینما و تلویزیون فرهنگ و هنر پزشکی و سلامت اجتماع و خانواده تصویری دین و اندیشه ورزش اقتصادی سیاسی حوادث علم و فناوری سایتهای دانلود گوناگون
آمار وبسایت
تعداد کل بازدیدها :
1828014684
شهر اسلامي؛ شهر سالم
واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: شهر اسلامي؛ شهر سالم
انديشهاجتماعي- دكتر اكبر كياني- نغمه بهبودي:
از هنگامي كه پيامبر اكرم(ص) از مكه به يثرب(مدينه) مهاجرت كردند، بناي شهر اسلامي بنيان نهاده شد.
اين به آن معنا نيست كه پيش از اين واقعه شهر وجود نداشت، بكله به آن معناست كه درست از اين پس (هجرت پيامبر به يثرب) تغييرات بنيادين در نحوه شهرسازي و اداره شهر در يثرب رخ داد.
تغييراتي كه بر مبناي جهان بيني اسلامي بود. مهمترين تغيير آن بود كه اين شهر پس از مهاجرت پيامبر(ص) به مركز حكومت نوپاي اسلامي بدل شد و در آن، براي نخستين بار ساختار قبيله‌اي جاي خود را به ساختاري منسجم داد؛ چرا كه اسلام همه انسان‌ها را فارغ از نژاد قوم و قبيله خطاب قرار مي‌داد. با اين حال مي‌‌توان پرسيد كه آيا 3مولفه:حقوق، قانون و امنيت كه بنيان شهرسازي و برنامه‌ريزي شهر اسلامي بوده، به طول كامل در تاريخ اسلام تحقق يافته است؟ به نظر نويسندگان مقاله حاضر،اصفهان (طرح شيخ‌بهايي) به اين مولفه‌ها نزديك شده بود. مطلب حاضر بر اين ايده نيز تاكيد دارد كه وضعيت افزوده شهرهاي جهان اسلام، از الگوي يك شهر راستين اسلامي به دور افتاده و براي اين منظور بايد تفكر عالمانه، سازنده و پايداري را به موازات پشتوانه‌هاي غني شهرسازي اسلامي راهنماي حركت خود قرار داد.
پيدايش و ظهور شهر اسلامي از يثرب آن هم بعد از هجرت رسول اكرم(ص) به آن،آغاز شد هجرتي كه يثرب را مبدل به يك شهر متمدن به تمام معنا ساخت و نام آن را از يثرب به «مدينه‌النبي» تغيير داد.
بعد از هجرت رسول‌اكرم(ص) به يثرب و در پي تلاش آن حضرت، تغييرات آشكاري در اين شهر به وجود آمد كه مهمترين علت اين تغييرات دعوت به اسلام بود. ديني كه رهاورد تعليمات آن فراهم كردن شرايط براي زندگي متمدن و نوين بود، كه بيانگر اهتمام اسلام به اين امر است و به تدريج منجر به رشد و تكامل تمدن اسلامي شد. پيروي از چنين سياست‌هايي(نقشه رسول خدا(ص) در شهر مدينه و ديگر شهرها) در نهايت به ثمر نشست و جامعه‌اي به دور از تعصب‌هاي قبيله‌اي و كوشا براي پياده كردن تعاليم اسلام پديد آ‌ورد. جامعه‌اي كه به جاي قبيله به سرزمين و ميهن اسلامي تعلق داشت و بهترين دليل بر اين امر ذوب شدن قبايل مهاجر جزيره العرب در شهرهاي مختلف و پيدايش تعصب‌هاي شديد مردم اين قبايل نسبت به شهرهايي كه به عنوان موطن برگزيده بودند و همچنين تفاخر به مردان دانشمند و فقيه و اديب اين شهرهاست.
از نظر ظاهري، شهر(مدينه) عبارت بود از مكاني هموار و وسيع كه در چهار طرف آن زمين‌هاي مسطح و حاصلخيزفراوان قرار داشت. پيش از هجرت‌رسول‌اكرم(ص) اين شهر به محله‌هاي مسكوني جداگانه‌اي تقسيم شده بود و قبايل عرب و يهود در آن سكونت داشتند. هر محله علاوه بر خانه‌ها و مزارع خاص خود كه در شرايط عادي محل فعاليت‌هاي روزمره مردم بود، از دژهاي مستحكمي برخوردار بود كه به هنگام بروز خطر به آن پناه مي‌بردند و تعداد اين دژها به 59واحد مي‌رسيد.
هر قبيله براي خود دژي داشت كه به آن پناه مي‌برد. از اين‌رو تعداد اين دژها به حسب تعداد قبايل و نياز هر قبيله در شهرهاي مختلف متفاوت بود.
علاوه بر اين بازارهاي متعددي به وجود آمدند كه بازتابي از جدايي محله‌هاي مسكوني و تفاوت قدرت و فعاليت قبايل به شمار مي‌رفتند و چنين به نظر مي‌رسد كه اين بازارها در اطراف محلات قرار داشته‌اند و يا به عبارتي ديگر، ميان محلات مسكوني و بازارها فاصله‌اي وجود داشت كه ممكن است علت آن به مسائل دفاعي و اجتماعي برگردد.
پس از هجرت رسول خدا(ص) به يثرب اين شهر شاهد تغييراتي شد كه آن را از حالت پراكندگي درآورده و متحد كرد و از آن مركزي متمدن و تكامل يافته ساخت كه با تغييراتي كه جامعه اسلامي آن را پذيرفته بود، هماهنگي داشت و به سوي تمدني گام برمي‌داشت كه اسلام در پيش آن قرار داده بود. با مستقر شدن پيامبر خدا(ص) در مدينه، اين شهر مبدل به مركز حكومت نوپاي اسلامي شد. با اين مهاجرت رسول خدا(ص) علاوه بر سمت رسالت، سمت ديگري پيدا كردند و آن رياست دولت اسلامي بود.
بدين ترتيب بود كه اين زمينها توسط مهاجران مبدل به بناهاي جديدي از قبيل خانه‌ها و مساجد و بازارها شد، زيرا پيامبر(ص) به نوبه خود اين زمينها را به ايشان واگذار فرموده بود. عمران و‌آباداني مدينه همچنان ادامه يافت تا اينكه تمام اجزاي آن كه از قبل جداي از هم بود، به هم متصل شد، مخصوصا بعد از زماني كه يهوديان آن را ترك كردند. اين اقدام پيامبر(ص) دلالت‌هاي مهمي را بيان مي‌دارد وبدين معناست كه رسول خدا(ص) خود مسئوليت توزيع زمين و اسكان مردم در مدينه را به عهده گرفته بودند. ياقوت حموي نيز در تاكيد اين مطلب مي‌نويسد:« وقتي رسول خدا(ص) به مدينه مهاجرت نمود، خانه‌ها و كوي‌ها و محله‌هاي سكونت مهاجرين را مشخص فرمودند. زمين‌هاي پشت مسجد را به بني‌زهره اختصاص دادند كه قلعه عبدالرحمن‌بن‌عوف در اين قسمت واقع بود.
قسمت ديگري از زمين‌هاي اطراف مسجد را به عبدالله و عتبه فرزندان مسعود هذلي واگذار كردند كه بعدها به نام خودشان معروف شد. زمين وسيعي را براي زبيربن عوام معين فرمودند و محل بناي خانه طلحه بن عبدالله را مشخص نمودند و براي ابوبكر نيز دركنار مسجد زميني را در نظر گرفتند. سپس براي عثمان بن عفان و خالدبن وليد و مقداد و عبيد و طفيل و ديگران نيز محل‌هايي را معين فرمودند تا هريك خانه‌هاي خويش را در آنجا بنا كنند و بدين ترتيب هر كس از ياران كه زميني نداشت، زميني برايش تعيين مي‌فرمودند و از خانه‌هاي آماده و قابل سكونتي كه انصار به آن حضرت هديه داده بودند نيز به هر كسي كه مايل بودند مي‌بخشيدند.»
بازار مدينه عبارت بود از زمين وسيع و همواري كه ساختماني در آن وجود نداشت و مردم كالاهاي خود را در آن به‌معرض فروش مي‌گذاشتند. محل كاسبي به افراد مشخصي تعلق نداشت، هر كه زودتر مي‌آمد مي‌توانست بساط خود را در هر جا كه مايل باشد، پهن كند. سپس خيمه‌هايي در آنجا برپا شد كه فروشندگان كالاهاي خود را در آن به‌معرض فروش مي‌گذاشتند.
وضع بازار به‌گونه‌اي بود كه اگر سواره‌اي به بازار مي‌آمد و مركب خود را در‌جايي مي‌بست، مي‌توانست تمام بازار را بگردد، بدون اينكه چيزي مانع از آن شود كه مركب خويش را ببيند. خلفاي راشدين نيز اصرار داشتند، وضع بازار را به همان صورتي كه در زمان رسول خدا(ص) بود، حفظ كنند، يعني از 4 طرف باز و بدون هيچ‌گونه بنايي، اين وضع تا آغاز حكومت معاويه ادامه يافت و در زمان حكومت او بود كه بناهايي در بازار ساخته شد. خيابان‌ها و معابر از جمله تأسيساتي بودند كه به‌عنوان شريان ارتباطي، اجزاي مختلف شهر را به هم پيوند مي‌دادند. روايات تاريخي نشان مي‌دهد كه در مدينه شاهراه‌هايي در نظر گرفته شده بود كه از مركز شهر، يعني از مسجد جامع به اطراف آن امتداد داشت. همين روايات اشاره دارند كه خياباني از مسجد جامع به‌طرف غرب كشيده شده بود و تا كوه سلع امتداد داشت و يك خيابان ديگر از مسجد جامع شروع مي‌شد و پس از عبور از محله بني‌عدي‌بن نجار در جهت جنوب امتداد مي‌يافت تا به قبا مي‌رسيد.
از قبا به سمت شمال خياباني احداث شده بود كه به بقيع ختم مي‌شد و در دو طرف اين خيابان‌هاي اصلي بناهاي متفاوتي ساخته شده بود. خيابان فرعي بسياري از اين خيابان‌هاي اصلي به محله‌هاي مسكوني مهاجرين و انصار كشيده شده بود تا ساكنان اين محلات به‌راحتي به مركز شهر يعني مسجد‌النبي دسترسي داشته باشند و بدين‌ترتيب اين خيابان‌ها، املاك و محله‌هاي مسكوني پراكنده را به‌نحوي با هم مرتبط مي‌ساختند كه در نهايت تمام اين راه‌ها به خيابان‌هاي اصلي و در پايان به مسجد‌النبي يعني مركز شهر ختم شوند.
طراحي خيابان‌ها بدين شكل يعني به‌گونه‌اي كه تمام شهر مدينه را به مركز آن مرتبط سازد و مركزيت يافتن مسجد جامع به‌عنوان مركز اصلي درآمد، كه بعدها به هنگام برنامه‌ريزي براي تأسيس شهرهاي جديد اسلامي مورد توجه قرار گرفت. پيروي از چنين روشي تا زماني كه اعتقاد بر اين بود كه در يك شهر فقط بايد در يك مسجد خطبه نماز جمعه ايراد شود، ادامه يافت. با گسترش و رشد روزافزون شهرها ضرورت تجديد‌نظر در اين نوع طراحي احساس شد. مقدار طول و عرض خيابان‌ها در زمان پيامبر اكرم(ص) با توجه به نوع كاربرد اين خيابان‌ها متفاوت بود. عرض شاهراهي كه از مسجد‌النبي تا مصلاي مدينه امتداد داشت، 10 ذرع (تقريباً 5 متر) بود. در حالي‌كه عرض خيابان‌هاي فرعي بين 5 ، 6 و 7 ذرع بود.
دگرگوني مفهوم شهر اسلامي فتح ايران در قرن هفتم ميلادي (حدود 650 ميلادي) توسط مسلمانان كه جهان‌بيني جديدي مبتني بر برابري را ارائه مي‌دادند، عملاً به‌وسيله قيام شار بيروني (ربض) عليه شار مياني (شارستان) و دژ حكومتي (كهن‌دژ) همراهي مي‌شد. قيام ربض عليه شارستان و كهن‌دژ در واقع قيام عليه نظام كاستي است كه نزديك به 4 قرن بر ايران آن روزگاران حكومت كرد. اين فتح عملاً به رهايي جامعه ايلي از قيد2جامعه روستايي و شهري انجاميد. فروپاشي سازمان شهري دولت ساساني نيرويي را رها مي‌كند كه حدود 400سال تحت قيد اين سازمان گرفتار آمده بود. جامعه ايلي با رجعت به سازمان دودماني كهن خود و رهايي از قيودي كه در عصر دولت ساساني رخ مي‌دهد، استقلال خود را از جامعه به هم پيوسته شهري و روستايي اعلام كرده و از اين پس سعي بر آن دارد كه بر آنها استيلا يابد.
قرن هفتم ميلادي، قرني است كه اسلام نه‌تنها به‌عنوان «دين» با دستورالعمل‌هاي فقط مذهبي بلكه به‌عنوان يك «جهان‌بيني براي شكل بخشيدن به جامعه، در شهر مكه تولد مي‌يابد و در همان نخستين حركت‌ها و تهاجم‌هاي خويش براي خروج از «حجاز» و پيشروي به سوي «بين‌النهرين» و از آن راه، ايران و روم شرقي، نخستين شهر خويش «كوفه» را در خارج از محدوده‌هاي حجاز بنا مي‌كند. حضور مستمر قوانين و دستورالعمل‌هاي رومي در تمامي سرزمين‌هاي مفتوحه، سبب شد تا اين سنت‌ها كماكان در رم شرقي نيز به كار رفته شود.
از اين روست كه در «شهر رومي» صرف‌نظر از مكاني كه واقع شده است همان قوانيني ناظر و جاري است كه در شهر مادر به كار مي‌رفته است. قوانين و سنتي نشأت‌گرفته از قواعد و مقررات برده‌داري، «شهر رومي» مكان استقرار اشراف رومي و نيروي نظامي امپراتوري است. شهروند رومي در مقابل ديگر مردمان از حقوق و مزاياي خاص برخوردار بودند و شهر در مقابل روستا ارجحيت خاصي داشت. به عبارت ديگر «شهر برده‌دار» رومي تجسم و تجسد كالبدي و فضايي جهان‌بيني برده‌داري است كه براي مدتي تاريخ يونان و روم را به‌خود اختصاص داده است.با اين مفهوم است كه وجود شهر براي دولت اسلامي به‌عنوان يك ضرورت تلقي مي‌شود.
در شهر است كه وظايف و آرمان‌هاي دولت اسلامي تبلور مي‌يابد و نيز در شهر است كه امكان تحقق فرامين و اجراي مقررات صادره از سوي دولت اسلامي فراهم مي‌آيد. بنا بر اين جامعه شهري در دولت اسلامي نقشي را به‌مراتب فراتر از همسان‌هاي خود در دولت‌هاي كهن به‌عهده مي‌گيرد. جامعه شهري در اين دولت در هماهنگي و همنوايي كامل با دو جامعه روستايي و ايلياتي قرار مي‌گيرد. اين هماهنگي و همنوايي بدان سبب است كه جامعه شهري ديگر بيانگر نماينده دولت نيست، بلكه چون دو جامعه روستايي و ايلياتي تحت‌سلطه اين دولت قرار مي‌گيرد و با وجود اهميت فراوانش از همان امتيازات و يا محرميت‌هايي برخوردار مي‌شود كه دو جامعه ديگر از آن برخوردارند.
عوامل مشخصه شهر در دوره اسلامي عبارتند از: الف) مسجد، ب) بازار و ج) محله
ابداع مجدد مفهوم شار (مكتب اصفهان)بازسازي و ابداع مجدد مفاهيم شهر و شهرسازي، قبل از تشكيل دولت صفوي، در دل حكومت‌هاي قره‌قويونلو و آق‌قويونلو، نطفه مي‌بندد. ايجاد مجموعه «حسن پادشاه» در تبريز، به‌عنوان شهري جديد در كناره تبريز قديم، قرينه‌اي روشن از بازسازي مفاهيم كهن شهرسازي است كه به دوران آل‌بويه و سامانيان مرتبط مي‌شود. ميداني وسيع در ميانه كه در اطراف آن درگاه (عالي‌قاپو)، مسجد جامع، بيمارستان و دهانه اصلي بازار و ضرابخانه ساخته شده است، عمارت درگاه بر ميدان مسلط است و از آن طريق «اوزون حسن» مي‌تواند بر نمايش‌هاي نظامي و يا بازي چوگان نظاره كند.
حضور اولين سلاطين دولت صفوي در دربار اوزون حسن، اولين مفاهيم از «شهر آرماني» را در ذهن آنها به‌وجود مي‌آورد. اولين بازتاب اين مفاهيم به‌هنگام حكومت شاه طهماسب و پايتخت شدن قزوين بروز مي‌كند، مجموعه ميدان و بازار و عالي‌قاپو و... در قزوين نشانه‌اي روشن از اين حركت است كه تا اين روزگاران نيز باقي مانده است. آنچه در اين دوران بر مفاهيم قبلي اضافه شده و به تعبيري روشن ابداع مي‌شود. پيدايش مفهوم «خيابان» در مقابل «بيابان» است كه يا راه به ميدان اصلي شهر مي‌برد و يا اينكه به موازات آن كشيده مي‌شود. اين «خيابان» با توجه به شرايط اقليمي در كناره‌هاي خود درختان بيشماري دارد كه بنا به نوع قرارگيري در محيط بيروني «چهارباغ» (در مورد قزوين) و يا چنارستان (در مورد تهران) و... نام مي‌گيرد.
آنچه جاي تأكيد دارد اين است كه همه اين اقدامات نه در دل شهر كهن چون تبريز و قزوين، بلكه در كناره آن و در دل املاك خاصه انجام مي‌گيرد يا اينكه خود مبناي ايجاد شهري جديد مي‌شود چون تهران در زمان شاه‌طهماسب اول و يا شهر اشرف در زمان شاه‌عباس اول. با وجود اين اقدامات اوليه، مفهوم شهر چون مفهوم دولت هنوز نهادي نشده است. براي اينكه هر دوي اين مفاهيم نهادينه شوند، استقرار بي‌چون و چراي دولت صفوي در زماه شاه‌عباس اول لازم بود تغيير پايتخت از قزوين به اصفهان، شكل‌گيري دولت قاهر مركزي و استيلاي سياسي- عقيدتي آن، چه در پهنه سياست خارجي و چه در زمينه سياست داخلي، سبب مي‌شد تا اين دولت به ماديت بخشيدن به مفاهيم سياسي- عقيدتي، فرهنگي و اقتصادي– اجتماعي خود بپردازد و به شهر چون نماد، تجسم و تجسد كالبدي– فضايي اين مفاهيم بنگرد.
برنامه‌ريزي، طراحي و اجراي شار جديد اصفهان به‌مدت 25سال، از اولين سال‌هاي قرن 11 هجري قمري (17 ميلادي)، بياني روشن از اين نمادگرايي و سازماندهي فضايي است.
تاريخ درج: 28 ارديبهشت 1387 ساعت 10:19 تاريخ تاييد: 28 ارديبهشت 1387 ساعت 12:37 تاريخ به روز رساني: 28 ارديبهشت 1387 ساعت 12:27
شنبه 28 ارديبهشت 1387
این صفحه را در گوگل محبوب کنید
[ارسال شده از: همشهری]
[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]
[تعداد بازديد از اين مطلب: 297]
-
گوناگون
پربازدیدترینها