پاياني بر 40 سال بلاتكليفي

واضح آرشیو وب فارسی:همشهری: پاياني بر 40 سال بلاتكليفي
ديدگاه > ايران - تقريبا مي‌شود گفت تمام كساني كه دغدغه توسعه پايدار تهران و مديريت صحيح آن ‌را دارند، همواره آرزوي تحقق طراحي و اجراي طرح تفصيلي تهران را داشته‌اند.

در اين بين بيش از همه، كارشناسان و پژوهشگران براي تحقق اين موضوع روزشماري كرده‌اند. از اين‌رو، اظهارنظرهاي اين كارشناسان درباره نقشه‌راه توسعه شهر يا همان طرح تفصيلي، جالب توجه است. در اين صفحه بخش كوچكي از اين نظرات آمده است.

شفافيت براي برخي ناخوشايند است

پيروز حناچي؛ استاد معماري دانشگاه تهران
حدود چند دهه قبل شهرها براساس طرح جامع اداره مي‌شدند. در سال47 نخستين طرح جامع تهران محدوده‌اي را براي شهر تعريف كرد. پس از آن جمعيت و وسعتي نيز براي شهر تعيين و كاربري‌هايي هم پيشنهاد شد. تفاوت اين طرح جامع با طرح تفصيلي كنوني اين بود كه در آن زمان لكه‌هايي را روي شهر انتخاب مي‌كردند بدون درنظر گرفتن اينكه زير اين لكه ساخت و سازهايي انجام شده يا خير و سپس كاربري‌هايي را براي آن تعيين مي‌كردند.

اين كاربري‌ها براساس مطالعاتي بود كه اگر شهر به افق طرح و جمعيت نهايي‌اي كه پيش‌بيني شده بود مي‌رسيد به آن نياز داشت، فارغ از اينكه اين زمين‌ها براي كيست. به همين دليل كاربري‌هايي كه سودده و اقتصادي بودند معمولا در شهر تحقق پيدا مي‌كردند و كاربري‌هايي كه عمومي بودند و نياز به هزينه و بار مالي در شهر داشتند، انجام نمي‌شدند.

در حقيقت رويكرد طرح جامع قبلي، نگاه در راستاي تغيير جامع بود. يعني نقطه‌اي را براي تغيير كاربري انتخاب مي‌كردند و بايد اين تغيير اعمال مي‌شد. در حال حاضر نيز اگر شهر تهران مي‌خواهد وضعيت آينده‌اش از امروزش بهتر باشد، بايد برنامه‌هايي از اين دست داشته باشد وگرنه دچار روزمرگي مي‌شود. درمجموع معتقدم كه طرح تفصيلي جديد برخلاف طرح جامع اسبق كه براساس ساده كردن صورت مسئله بود، معتقد است اگر كاربري براي زميني تعيين مي‌شود بايد براي آن چارچوب درنظر گرفت تا طراحي و معماري خاص خود را داشته باشد. البته اينكه طرح تفصيلي جديد نقايصي داشته باشد اصلا دور از ذهن نيست اما بايد به اين نكته نيز توجه كرد كه عده‌اي از شفافيت خوش‌شان نمي‌آيد و بدون طرح بودن را به داشتن طرح داراي نقص ترجيح مي‌دهند. به‌نظر من وجود طرحي كه ايراد داشته باشد بهتر از آن است كه اساسا طرحي وجود نداشته باشد.

معضلات تهران در نبود طرح

فرخ زنوزي؛ كارشناس و متخصص شهرسازي
تهران با همه بزرگي و پيچيدگي مسائل، همواره از كمبود طرح‌هاي توسعه شهري از طرح جامع گرفته تا طرح‌هاي تفصيلي رنج كشيده است. به اين معنا كه نخستين طرح جامع تهران در سال 1347 براي عبدالعزيز فرمانفرمائيان تهيه شد. پس از آن هم طرح‌هاي تفصيلي به شكل موضعي براي برخي از مناطق تهران در خود شهرداري تهران در حدود سال 1350 تهيه شد. تهران بزرگ هم تا سال 1358 فقط 12 منطقه داشت و در همان سال داراي 20 منطقه شد. 2منطقه 21 و 22 هم هنوز در محدوده نبودند كه البته در اواسط دهه70 تبديل به منطقه شهري شدند.

تا آن زمان طرح‌هاي تفصيلي كم و كاستي‌هاي زيادي داشتند و همه مناطق نيز طرح تفصيلي نداشتند و بسياري از طرح‌هاي تفصيلي متكي به طرح‌هاي اجرايي اوايل دهه 50 بود. تا اينكه در سال 1365 به‌واسطه اينكه دوره اعتبار طرح جامع تهران، در دوره اول آن به اتمام رسيده بود، وزارت مسكن و شهرسازي به‌عنوان طرح ساماندهي تهران مطالعاتي انجام داد كه عملا در سال 1371 با همين عنوان، اسم طرح جامع دوم تهران را به‌خودش گرفت.

طرح‌هاي شهري سند هدايت و كنترل شهر است و شهر هم خود محصول مجموعه مناسبات اجتماعي و فرهنگي، اقتصادي و رفتاري شهروندان همراه با اثرات اقتصاد ملي، برنامه‌ها و سياست‌هاي حاكميتي است. بايد بر اين نكته نيز تاكيد كرد كه از آغاز تهيه طرح تفصيلي در هماهنگي با طرح جامع تهران در زمان آقاي قاليباف صورت گرفته است. ايشان از ابتدا گفتند به مجرد اينكه طرح تفصيلي مناطق به هر كيفيتي در شوراي شهر و كميسيون ماده 5 تصويب و ابلاغ شود، شهرداران مناطق در اين مجموعه ملزم به رعايت آن هستند و رعايت نكردن اين امر پيگرد قانوني خواهد داشت.

در تهيه طرح تفصيلي ما تجارب جهاني را در نظر گرفتيم و تجربيات داخلي را با بررسي انتقاداتي كه از تجربه پيشين داشتيم مورد توجه قرار داديم. آنچه را كه به‌عنوان مدل تهران مي‌توان نام گذاشت در حقيقت نتيجه همكاري يك گروه بزرگ از كارشناسان است كه در 22 منطقه و به فرض هر منطقه 5 مهندس مشاور كه از سال 82 تا 89 در جريان كار قرار داشته‌اند، يعني حدود 84 ماه كار با نيروي عظيم كارشناسي در اين طرح به كار گرفته شده است.

جلوگيري از ساخت‌و‌سازهاي بي‌قواره

حسين باهر؛ اقتصاددان
طرح تفصيلي شهر تهران چند خاصيت مهم مي‌تواند داشته باشد كه جلوگيري از ساخت و سازهاي بي‌رويه و بي‌قواره در شهر از مهم‌ترين آنهاست. به‌طور عمده به‌دليل اينكه نياز به مسكن بيش از پيش احساس مي‌شود هر نوع مسكني اعم از قانوني و غيرقانوني و افقي و عمودي ساخته مي‌شود بنابراين اجراي طرح تفصيلي تا حدود زيادي مي‌تواند از ساخت و سازهاي غيرقانوني جلوگيري كند. علاوه بر اين با توسعه ساخت و سازهاي قانوني، اشتغال‌زايي نيز توسعه مي‌يابد و چندصد شغل در بخش ساختمان ايجاد مي‌شود. اجراي طرح تفصيلي علاوه بر توسعه اشتغال از منظر فرهنگي نيز از اهميت ويژه‌اي برخوردار است چراكه شهر از تراكم انبوه در آمده و به توسعه ممدوح تبديل مي‌شود. همچنين اجراي طرح تفصيلي مي‌تواند جلوي توليد و توسعه مفاسدي كه به‌دليل تراكم چه در جمعيت و چه در ترافيك ايجاد مي‌شود را بگيرد. اين بدان معناست كه هرچه شهرهاي اقماري و شهرك‌هاي كناري، به‌صورت افقي توسعه يابند، تراكم‌ها كمتر و به تبع آن مفاسد نيز كمتر مي‌شود.

مطابق با شرايط و مقتضيات زمان

سپيده شفاهي؛ متخصص شهرسازي
تهران از سال 1347 غير از طرح ساماندهي شهري كه در سال 70 تهيه شد، تا به امروز فاقد سند توسعه بوده است. اين سندي كه در حال حاضر تحت عنوان طرح جامع و پيرو آن طرح تفصيلي جديد تهران مطرح مي‌شود در واقع نسل سوم سندهاي توسعه تهران است. هر كدام از اين نسل‌ها سندها، محتويات و ديدگاه‌هاي دوره خود را دنبال مي‌كردند. رمز موفقيت هرطرح اين است كه مطابق شرايط و مقتضيات زمان خود پيش برود و گرنه محكوم به شكست خواهد بود. طرح تفصيلي تهران از اين منظر حائز اهميت است كه اولا نسل جديدي از طرح‌هاي توسعه است و ديگر اينكه بعد از چند دهه تهران صاحب يك طرح و سند شده است چون نداشتن يك طرح به درستي يك معضل براي يك شهر چند‌ميليوني مثل تهران است. اين طرح محرك خوبي بود كه به‌طور چشمگيري اطلاعات پراكنده‌اي كه در مورد شهر تهران وجود داشت ساماندهي شود. اين پديده حائز اهميتي است كه شما بتوانيد اطلاعات مربوط به شهري مانند تهران را از طريق بازوهايي مانند 22 مشاور معين، جمع‌آوري و به يكسري اسناد پايه دسترسي پيدا كنيد. نكته حائز اهميت ديگر در روند تهيه طرح تفصيلي مستند‌سازي‌ است. مستند‌سازي‌ اطلاعات موجب شد بسياري از زواياي پنهان شهر تهران كه در اسناد هم وجود نداشت، هويدا شود. آنچه در طرح تفصيلي مهم است توجه به اين نكته است كه تمام مراحل طرح اعم از اجرا و حتي تجديدنظر و پايش داراي ديدگاه مبتني بر تفكر درست علمي و آگاهانه باشد. در زمينه ضمانت اجرايي طرح تفصيلي نيز بايد گفت كه چيزي اجرا خواهد شد و طرحي در شهر پس از اجرا تحول ايجاد خواهد كرد كه بتواند به شهر و شهروندان كمك كند. رمز موفقيت طرح تفصيلي اين است كه شهرداري از امروز شروع و گام‌به‌گام مباني لازم براي اجراي درست طرح تفصيلي را تدوين كند و نيازهايي كه ممكن است اجراي اين طرح را به چالش بكشاند رفع كند؛ البته به‌صورت مستمر و پيوسته.

ارزش‌آفريني و توسعه پايدار

مجيد رفيعيان؛ استاد دانشگاه علم و صنعت
انعطاف‌پذيري، توجه به زمينه‌هاي اجرايي، ارزش‌آفريني و توسعه‌پايدار از ويژگي‌هاي طرح تفصيلي هستند. درحقيقت نمي‌توان با ساختارهاي مديريتي سنتي به اهداف بلندنظرانه در طرح‌هاي جامع برسيم بلكه بايد نظام مديريتي به‌تدريج آماده دگرگوني شود. در نگاهي به سابقه تهران مي‌بينيم كه با عبور از سال‌هاي جنگ و آغاز دوران سازندگي در دهه 70 شمسي يكسري رخداد‌هاي اساسي در مديريت شهر تهران اتفاق افتاد.

تهران مي‌خواست قيافه يك شهر جديد و مدرن را پيدا كند. برج‌سازي‌‌ها رونق پيدا كرد، خدمات جديد وارد شهر شد و بزرگراه‌ها ساخته شدند و تهران در مقطعي كاملا خودش را از دوره قبل متمايز و متفاوت كرد اما اين در حالي بود كه هنوز اسناد مشخصي براي يك برنامه‌ريزي مبتني بر عقلانيت دورانديشانه وجود نداشت و تلاش براي افزايش درآمدهاي شهرداري نيز موجب شد كه تهران به شهري نامتوازن تبديل شود. در اواخر دهه 70 و اوايل دهه 80 با شكل‌گيري شوراهاي اسلامي در تهران، انگيزه رفتن به سمت برنامه استراتژيك براي پايتخت قوت گرفت. يعني سيستم مديريت شهري به اين نتيجه رسيد كه تهران احتياج به سندي راهبردي‌اي دارد كه واجد ارزش‌هاي جديد باشد، به واقعيت‌ها توجه كند و تغيير استراتژي‌هاي ملي را هم ببيند و به توسعه و درآمدهاي پايدار در شهر و بحث كيفيت زندگي توجه داشته باشد. از ويژگي‌هاي طرح‌هاي ساختاري راهبردي، كلان بودن آنهاست و اساسا در آن به جزئيات و فعاليت‌هاي جزئي اشاره نمي‌شود. در حال حاضر نيز تدوين طرح ساختاري راهبردي و طرح تفصيلي تهران اتفاقي خوشايند براي نظام شهري كشور است.

يكپارچه‌سازي معماري پايتخت

مصطفي بهزادفر؛ استاد دانشگاه علم و صنعت
طرح تفصيلي يك طرح مياني بين طرح جامع شهري و پروژه‌هاي طراحي شهري است. 3 سطح از برنامه‌ريزي در شهر تهران پيش‌بيني مي‌شود كه اين طرح سطح مياني محسوب مي‌شود. اگر اين طرح بتواند اطلاعات طرح جامع را پشتيباني كند و در تهيه پروژه‌هاي طراحي شهري موضعي و موضوعي پررنگ عمل كند مي‌تواند در ارتقاي هويت معماري و شهرسازي تهران بسيار مؤثر باشد. اگر پروژه‌هاي موضعي و موضوعي كه در طرح تفصيلي شهر تهران تعريف شده، اجرايي شده و كميسيون‌هاي ويژه‌اي براي اين پروژه‌ها ايجاد شود و در عين حال از راهنمايي‌هاي طراحي شهر در سه جنبه الگويي، توصيه‌اي و عملياتي استفاده شود، طرح تفصيلي مي‌تواند در يكپارچه‌سازي معماري شهر تهران نقشي كاربردي داشته باشد. همچنين در طرح تفصيلي الزام به تهيه و اجراي انواع پروژه‌هاي شهري قيد شده است. درصورت عمل به اين الزام‌هاست كه يكپارچه‌سازي معماري و عدالت شهري امكان‌پذير خواهد بود. در اصل طرح تفصيلي تهران سندي است كه پايه تهيه سندهاي ديگر به شمار مي‌رود و اگر اسناد سطح پايين اين طرح تهيه شوند، اهداف اصلي طرح تفصيلي نيز به وقوع خواهد پيوست. به‌طور كلي براي اجرايي كردن طرح تفصيلي، سازمان و نهادهاي مختلف وابسته بايد شهرداري تهران را ياري كنند.

طرحي انعطاف‌پذير

گيتي اعتماد؛ استاد دانشگاه و متخصص شهرسازي
طرح تفصيلي كه در سال 52 براي تهران تهيه شد با گسترش شهر تهران و افزايش يكباره جمعيت، كارايي خود را از دست داد و نتوانست انتظارات را برآورده سازد. البته نبايد فراموش كرد كه پايتخت بودن و جايگاه ويژه تهران از نظر سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي بحث مديريت و برنامه‌ريزي اين شهر را پيچيده‌تر مي‌كند. ويژگي بارزي كه طرح تفصيلي جديد بر پايه آن استوار شده است يكي اين است كه در شيوه سنتي تهيه طرح‌هاي مديريت شهري، كاربري‌ها روي اراضي و املاك به‌صورت كاربري‌هاي غيرقابل انعطاف يا كاربري‌هاي ثابت ملاك عمل قرار مي‌گرفت ولي در افق‌هاي طرح جامع جديد شهر تهران، تهيه طرح جامع و تفصيلي به‌صورت راهبردي - ساختاري يا انعطاف‌پذير مد نظر قرار گرفته است. در اصل طرح تفصيلي جديد به‌گونه‌اي است كه بتوان براي اراضي و املاك واقع در نقاط مختلف شهر، نيازهاي منطبق با روز، زمان و مكان را درنظر گرفت و فرايند تصويب آن‌ را طي كرد. با اين شيوه، شهرسازي ما منطبق بر زمان، مكان و نيازهاي روز شهر تهران پيشرفت مي‌كند و در واقع اين افق طرح جامع تهران است. با وجود اين هنگامي كه براي اداره يك شهر برنامه‌ريزي مي‌شود اين امر تنها يك بخش كار است درحالي‌كه بخش بزرگ‌تر تعامل دستگاه‌هاي مسئول با يكديگر است. براي همين است كه لزوم وجود يك مديريت يكپارچه، واحد و منسجم به‌شدت ضروري است.

شنبه|ا|23|ا|ارديبهشت|ا|1391

این صفحه را در گوگل محبوب کنید

[ارسال شده از: همشهری]

[مشاهده در: www.hamshahrionline.ir]

[تعداد بازديد از اين مطلب: 80]